Süs Fındıkları ve Islahı

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: Özel Sayı 1, 531 - 540, 25.03.2025

Veli Erdoğan

https://doi.org/10.53471/bahce.1548961

Öz

Corylus cinsi, kültür fındığı yanında kuzey yarı kürenin ılıman iklim bölgelerinde (Japonya, Kore, Çin, Tibet, Hindistan, Kuzey İran, Türkiye, Kafkaslar, Avrupa’nın büyük kısmı ve Kuzey Amerika kıtası) yer alan çok sayıda yabani türü içermektedir. Fındığın yabani türleri ve bazı kültür formları parklarda ve bahçelerde estetik ve fonksiyonel amaçlarla süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Bunlar arasında dip sürgünü vermeyen ve tek gövde oluşturan C.colurna ve C.chinensis, gövde kabuğu soyulan C.fargesi, çotanakları kestane gibi ince-kırmızı-çok dikenli C.ferox, sonbaharda kırmızı-portakal renkli yaprakları olan C.americana gibi türler bulunmaktadır. Kültür fındığı olan C.avellana içinde kırmızı-mor yapraklı fındık (Fusco Rubra), sarı yapraklı fındık (Aurea), bükük (burgulu) dallı-yeşil/mor yapraklı fındık (Contorta), sarkık dallı fındık (Pendula), derin-loblu yapraklı fındık (Cutleaf) varyeteleri bulunmaktadır. Uzun yıllardır bilinen süs formları yanında son yıllarda ıslah çalışmalarıyla bazı yeni süs fındığı çeşitleri de geliştirilmiştir. Bu çalışmada, farklı dal tipleri ile yaprak şekil-renk kombinasyonlarını ve hastalığa dayanıklılığı bir araya getiren ıslah çalışmaları, ıslah yöntemi ve tescil edilen çeşitler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

süs fındığı, ıslah, kalıtım, mutant, melez

Ornamental Hazelnuts and Breeding

Öz

The Corylus genus includes many wild species found in temperate climate regions of the northern hemisphere (Japan, Korea, China, Tibet, India, Northern Iran, Turkey, the Caucasus, most of Europe and the North American continent), as well as cultivated hazelnuts. Some cultivated forms and genotypes of wild species are appreciated as ornamental plants in parks and gardens for aesthetic and functional purposes. These include C.colurna and C.chinensis, which have single trunk with no sucker formation, C.fargesi with peeling bark, C.ferox with chestnut like clusters carrying thin-red spines, and C.americana with red-orange leaves in fall. The cultivated hazelnut C.avellana includes varieties of Fusco Rubra with red-purple-leaves, Aurea with yellow leaves, Contorta with twisted branches and green/purple leaves, Pendula with drooping branches, and Cutleaf with deeply lobed leaves. In addition to the ornamental forms known for many years, some new varieties have been developed in recent years through breeding studies. In this study, breeding studies that combine different branch types, leaf shapes, leaf colors and disease resistance, breeding methods and released ornamental varieties are reviewed.

Anahtar Kelimeler

Ornamental hazelnuts, breeding, inheritance, mutant, hybrid

Kaynakça

• Long, C., Chen, Z., Zhou, Y., Long, B. 2018. The role of biodiversity and plant conservation for ornamental breeding. In: J. Van Huylenbroeck (Ed.): Ornamental Crops. Handbook of Plant Breeding, Vol.11. Springer Cham. pp:1-12.
• Huylenbroeck, J.V., Bhattarai, K. 2022. Ornamental plant breeding: entering a new era? Ornamental Horticulture 28(3):297-305.
• Mendi, Y.Y., Kaza, S. 2021. Süs bitkileri ıslahı (klasik ve biyoteknolojik yöntemler). Gece Kitaplığı, Ankara, 530s.
• Kazaz, S. 2022. Türkiye’de süs bitkileri sektöründe ar-ge çalışmaları. Plant Dergisi 14(42-43):166-172.
• Ayfer, M., Uzun, A., Baş, F. 1986. Türk fındık çeşitleri. Karadeniz Bölgesi Fındık İhracatçıları Birliği Yayını, Giresun.
• Thompson, M.M., Lagerstedt, H.B., Mehlenbacher, S.A. 1996. Hazelnuts. In: J. Janick, J.N. Moore (Eds.): Fruit Breeding, Vol:3. Nuts. John Wiley & Sons, Inc., USA, pp:125-184.
• Balık, H.İ., Balık, S.K., Beyhan, N., Erdoğan, V. 2016. Fındık çeşitleri. Trabzon Ticaret Borsası, Klasmat Matbaacılık, Trabzon, 96s.
• Mehlenbacher, S.A., Molnar, T.J. 2022. Hazelnut breeding. In: I. Goldman (Ed.): Plant Breeding Reviews, Vol.45. John Wiley & Sons, Inc. pp:2-141.
• Atabeyoğlu, Ö., Bilge, G. 2019. Corylus türlerinin peyzaj tasarım çalışmalarında kullanılabilirliği. Akademik Ziraat Dergisi 8(Özel Sayı):145-156.
• Lagerstedt, H.B. 1975. Filbersts. In: J. Janick, N.J. Moore (Eds.): Advances in Fruit Breeding. Purdue University Press, West Lafayette, Indiana, ABD, pp:456-489.
• Güngür, İ., Atatoprak, A., Özer, F., Akdağ, N., Kandemir, N.İ. 2007. Bitkilerin dünyası, bitki tanıtımı detayları ile fidan yetiştirme esasları. Genişletilmiş 2. Baskı, Lazer Ofser Matbaa, Ankara, 384s.
• Botta, R., Molnar, T.J., Erdogan, V., Valentini, N., Marinoni, D.T., Mehlenbacher, S.A. 2019. Hazelnut (Corylus spp.) Breeding. In: J.M. Al-Khayri, S.M. Jain, D.V. Johnson (Eds.): Advances in Plant Breeding Strategies: Nut and Beverage Crops. Vol.4. Springer, Cham. pp:157-219.
• Molnar, T.J. 2011. Corylus. In: Kole, C. (ed.), Wild Crop Relatives: Genomic and Breeding Resources, Forest Trees. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, pp:15-48.
• Liang, W.J., Dong, D.F., Wang, G.X., Dong, F.X., Liang, L.S., Ma, Q.H. 2012. Progresses on the hazelnut cross breeding of Corylus heterophylla Fisch. × Corylus avellana L. in China. Acta Horticulturae 940:233-238.
• Gilman, E.F., Watson, D.G. 1993. Corylus colurna, Turkish Filbert. Fact Sheet ST-200. Environmental Horticulture Department, University of Florida.
• Şahin, E.K., Bekar, M., Güneroğlu, N. 2020. Türk fındığı (Corylus colurna L.)’nın peyzaj mimarlığında kullanım olanakları. Bartın Orman Fakültesi Dergisi 22(1):91-99.
• Sarı, D. 2023. Kentsel peyzajda süs bitkisi olarak doğal ağaç türleri. In: N.Çiçek, C.Yücedağ (Eds.): Park ve Bahçe Süs Bitkileri. IKSAD Publishing House, Ankara.
• Ke, H.M., Peiqiong, L., Skvortsov, A.K. 1999. Betulaceae. Flora of China 4:286-313.
• Camelbeke, K., Aiello, A.S. 2016. Tree of the year: Corylus fargesii (Franch.) C.K. Schneid. International Dendrology Society, Yearbook 2016, UK, pp:12-31.
• Mehlenbacher, S.A., Thompson, M.M. 1991. Inheritance of a chlorophyll deficiency in hazelnut. HortScience 26(11):1414-1416.
• Gökirmak, T., Mehlenbacher, S.A., Bassil, N.V. 2009. Characterization of European hazelnut (Corylus avellana) cultivars using SSR markers. Genetic Resources and Crop Evolution 56:147-172.
• Solovchenko, A.E., Chivkunova, O.B. 2011. Physiological role of anthocyanin accumulation in common hazel juvenile leaves. Russian Journal of Plant Physiology 58(4):674-680.
• Anonymous, 2024-a. Corylus (www.treesand shrubsonline.org/articles/corylus) (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• Botu, M., Botu, I., Turcu, E. 2001. Morphological and anatomical characteristics of red leaf hazelnut seedlings and chimeras. Acta Horticulturae 556:219-225.
• Vicol, A.C., Botu, M., Preda, S.A., Lazar, A.M. 2013 ‘Valverd’ and ‘Roverd’ - new hazelnut cultivars for intensive culture and family gardens. 48. Croatian & 8. International Symposium on Agriculture, Dubrovnik, Croatia, pp:338-342.
• Lagerstedt, H.B. 1990. Filbert rootstock and cultivar introductions in Oregon. Annual Report of Northern Nut Growers Association 81:60-63.
• Mehlenbacher, S.A. 2014. Geographic distribution of incompatibility alleles in cultivars and selections of European hazelnut. The Journal of the American Society for Horticultural Science 139(2):191-212.
• Anonymous, 2024-b. Corylus (www.crocus.co. uk/search/_/search.corylus) (Erişim: 10.08.2024).
• Anonymous, 2024-c. Corylus avellana Fusco-Rubra Hazelnut (www.worldplants.ca/display0. php?id=6018) (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
• Anonymous, 2024-d. Corylus maxima ‘Atropurpurea’ (https://www.treesandshrubson line.org/articles/corylus/corylus-maxima/#9462) (Erişim Tarihi: 10.08.2024).
• Smith, D.C., Mehlenbacher, S.A. 1996. Inheritance of contorted growth in hazelnut. Euphytica, 89:211-213.
• Capik, J., Molnar, T.J. 2010. Breeding ornamental hazelnuts (Corylus). Combined Proceedings International Plant Propagators Society, Vol.60, Connecticut, pp:424-434.
• Klynstra, F.B., Lycklama, J.C., Siebers, A.M., Burggraaf, P.D. 1964. On the anatomy of the woody stem of the twisted hazel, Corylus avellana ‘Contorta’. Acta Botanica Neerlandica 13:189-208.
• Luo, Z., Gao, M., Zhao, X., Wang, L., Liu, Z., Wang, L., Wang, L., Zhao, J., Wang, J., Liu, M. 2023. Anatomical observation and transcriptome analysis of branch-twisted mutations in Chinese jujube. BMC Genomics, 24:500, doi:10.1186/ s12864-023-09572-2.
• Anonymous, 2024-e. Corylus avellana Contorta (www.ornamental-trees.co.uk/corylus-avellana-contorta-tree-p616) (Erişim Tarihi: 12.08.2024).
• Anonymous, 2005. Corylus plant named ‘Red Majestic’. U.S. Plant Patent, pp:16-48.
• Mehlenbacher, S.A., Smith, D.C. 1995. Inheritance of the cut leaf trait in hazelnut. HortScience 30(3):611-612.
• Mehlenbacher, S.A., Smith, D.C. 2006. Self-compatible seedlings of the cut leaf hazelnut. HortScience 41:482-483.
• Reches, S., Leshem, Y., Wurzburger, J. 1974. On hormones and weeping-asymmetric hormone distribution and the pendulous growth habit of the weeping mulberry Morus alba var pendula. The New Phytologist 73:841-846.
• Dougherty, L., Wysocka, E.B., Miaule, A., Wang, P., Zheng, D., Jansen, M., Brown, S., Pineros, M., Dardick, C., Xu, K. 2023. A single amino acid substitution in MdLAZY1A dominantly impairs shoot gravitropism in Malus. Plant Physiology 193(2):1142-1160.
• Smith, D.C., Mehlenbacher, S.A. 2002. ‘Rosita’ ornamental hazelnut. HortScience 37(7):1137-1138.
• Anonymous, 2010. Corylus plant named ‘Red Dragon’. U.S. Plant Patent, pp:20-694.
• Mehlenbacher, S.A., Smith, D.C. 2009. ‘Red Dragon’ ornamental hazelnut. HortScience 44(3):843-844.
• Smith, D.C. 2019. Ornamental hazelnut cultivars from Oregon State University. Digger Magazine, Oregon Association of Nurseries.
• Anonymous, 2024-f. Corylus avellana Red Dragon (landscapeplants.oregonstate.edu/plants/ corylus-avellana-red-dragon) (Erişim Tarihi: 02.09.2024).
• Anonymous, 2016. Corylus plant named ‘Burgundy Lace’. U.S. Plant Patent, pp:28-216.
• Mehlenbacher, S.A., Smith, D.C., McCluskey, R.L. 2018. ‘Burgundy Lace’ ornamental hazelnut. HortScience 53(3):387-390.