Bazı Haşhaş (Papaver somniferum L.) Çeşitlerinin Line × Tester Melezlerinde Alkaloitlerin Belirlenmesi

Yıl 2020, Cilt: 49 Sayı: (Özel Sayı 1) 2. Uluslararası Tarım Kongresi, 93 - 97, 31.12.2020

Levent Yazici

Öz

Türkiye, hem haşhaş kapsüllerinden elde edilen alkaloitler hem de tohum üretimi ve ihracatı açısından dünya ticaretinde önemli bir paya sahiptir. Bu çalışmada haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşitlerinin Line × Tester (çoklu dizi) yöntemine göre melezlenmesiyle elde edilen F₁ melezlerinde alkaloit özelliklerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada bitki materyali olarak Ofis 8, Ofis NP, Ofis 4, TMO 1, TMO T (line) ve Ofis 1 ve Ofis 2 (tester) haşhaş çeşitleri kullanılmıştır. Denemede ekimler kışlık olarak tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne ait deneme tarlasında yapılmıştır. Çalışma sonucunda, morfin oranı %0.81-2.16, kodein %0.00-0.21, oripavine %0.00-0.10, tebain, %0.00-0.49, papaverine %0.00-0.12 ve noskapin %0.00-0.18 arasında değişmiştir. Araştırmada incelenen özellikler birlikte değerlendirildiğinde, Ofis NP × Ofis 1, TMO 1 × Ofis 2 ve Ofis 8 × Ofis 1 melez kombinasyonları diğerlerine göre daha üstün melezler olarak belirlenmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Alkaloit , haşhaş , Line × tester , morfin , Papaver somniferum L.

Determination of Alkaloids in Line × Tester Hybrids of Some Poppy (Papaver somniferum L.) Cultivars

Öz

Turkey has a major share in world trade in terms of both alkaloids obtained from poppy capsules and production and export of seeds. This study was carried out in order to determine the alkaloids of poppy (Papaver somniferum L.) varieties in F₁ hybrids obtained by hybridization with Line × Tester method. As plant material in the study; Ofis 8, Ofis NP, Ofis 4, TMO 1, TMO T (lines) and Ofis 1 and Ofis 2 (testers) poppy varieties were used. According to the design of the random blocks 3 replications the plantations in the experiment were carried out as winter in the Directorate of Middle Black Sea Transition Zone Agricultural Research Institute as a result, the morphine ratio ranged between 0.81% and 2.16%, codeine 0.00% and 0.21%, oripavine 0.00% and 0.10%, thebaine, 0.00% and 0.49%, papaverine 0.00% and 0.12% and noscapine 0.00% and 0.18%. When the characteristics examined in the research were evaluated together, the crosses Ofis NP × Ofis 1, TMO 1 × Ofis 2 and Ofis 8 × Ofis 1 were determined to be more superior hybrids than the others.

Anahtar Kelimeler

Alkaloid , Line × tester , morphine , Papaver somniferum L. , poppy

Kaynakça

• Anonim, 2015. 2014 yılı haşhaş sektör raporu. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Anonim, 2016. 2016 yılı haşhaş sektör raporu. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Anonim, 2018. The opium alkaloids. United Nations Office on Drugs and Crime Pages, 13 to 14. (https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/bulletin).
• Alaca, F., 2015. Farklı haşhaş tiplerinde alkaloitler yönünden morfolojik ve ontogenetik varyabilite (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Ankara.
• Çelik, İ., 2011. Development of SSR markers in poppy (Papaver somniferum L.). Master of Science in Molecular Biology and Genetics, İzmir.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., 2012. Türkiye bitkileri listesi (damarlı bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• İpek, G., 2011. Seçilmiş yüksek morfinli haşhaş (Papaver somniferum L.) hatlarının bazı bitkisel ve tarımsal özellikleri üzerine araştırmalar (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Ankara.
• Karabük, B., 2012. Haşhaş (Papaver somniferum L.) genotiplerinde ekim sıklığı ile azotlu gübrelemenin tarımsal ve kalite üzerine etkileri (Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun.
• Mishra, B.K., Rastogi, A., Siddiqui, A., Srivastava, M., Verma, N., Pandey, R., Sharma, N.C., Shukla, S., 2013. Opium poppy: Genetic upgradation through intervention of plant breeding techniques. 10.5772/53132.
• Marciano, M.A., Panicker, S.X., Liddil, G.D., Lindgren, D., Sweder, K.S., 2018. Development of a method to extract opium poppy (Papaver somniferum L.) DNA from heroin. Scientific reports, 2590./10.1038/ s41598-018-20996-9.
• Osalou, A.R., 2015. Tescilli haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşitlerinin tarımsal değerlerinin karşılaştırılması (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Ankara.
• Özgen, Y., Arslan, N., Bayraktar, N., 2017. F₃ kademesindeki haşhaş (Papaver somniferum L.) hatlarının verim ve alkaloid oranlarının karşılaştırılması. 12. Tarla Bitkileri Kongresi, Kahramanmaraş.
• Yadav, H.K., Shukla, S., Rastogi, A., Singh, S.P., 2007. Assessment of diversity in new genetic stock of opium poppy (Papaver somniferum L.). The Indian Journal of Agricultural Sciences, 77:537-539.
• Yazici, L., Yılmaz, G., 2017. Determination of alkaloids and oil rates of some poppy (Papaver somniferum L.) varieties cultivated as winter and summer. Int. J. Sec. Metabolite 4(3):359-362.
• Yazici, L., Yılmaz, G., Gökalp, S., 2017. Bazı haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşit ve genotiplerinin alkaloit ve yağ oranlarının belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimler Dergisi 20(Özel Sayı):313-317.
• Yazici, L., 2018. Bazı haşhaş (Papaver somniferum L.) diallel melezlerinde verim ve kalite özellikleri ile heterosis etkisinin incelenmesi (Doktora Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tokat.