Gurbî’nin “Yeni Pazar Kasidesi” Bağlamında 18. Yüzyılda Bosna Yeni Pazar

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 129 - 151, 31.07.2025

İlyas Yazar

https://doi.org/10.47139/balted.1633726

Öz

Osmanlı edebi geleneğinde taşrada yetişen şairler, klasik şiir anlayışını bölgesel motiflerle harmanlayarak edebi metinlerini şekillendirmişlerdir. Bu bağlamda, dönemin önemli taşra şairlerinden biri olan Gurbî, Bosna Yeni Pazar için yazdığı kasidesiyle Osmanlı taşra edebiyatı içinde özgün bir yer edinmiştir. Bu çalışma, Gurbî’nin Yeni Pazar Kasidesi’nden yola çıkarak şehrin 18. yüzyıldaki sosyo-kültürel yapısını incelemektedir. Gurbî’nin kasidesi, Yeni Pazar’ın coğrafi güzellikleri, doğal kaynakları, ekonomik yapısı, manevi ve dini kimliği ile tarihsel ve stratejik önemini ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Kaside, yalnızca edebi bir metin olmanın ötesinde, Osmanlı taşrasındaki sosyal yaşamı, kültürel dinamikleri ve toplumsal yapıyı anlamamıza yardımcı olan önemli bir belgedir. Şair, Yeni Pazar’ın camileri, zaviyeleri, ticaret merkezleri ve doğal güzelliklerini tasvir ederken, dönemin edebi anlayışını da taşra perspektifinden yansıtmaktadır. Gurbî’nin şiirlerinde, tasavvufi düşünce ile Osmanlı taşrasındaki toplumsal gözlemler iç içe geçmekte, böylece hem dini hem de kültürel bir bakış açısı sunulmaktadır. Bu çalışma, Gurbî’nin kasidesini merkeze alarak Osmanlı taşrasının kültürel kimliğini ve edebi gelenek içindeki yerini analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Derviş Ahmed Gurbî , Yeni Pazar , Osmanlı taşrası , 18. yüzyıl , Klasik Türk edebiyatı , tasavvuf

Gurbi’s “Qasida of Yeni Pazar” in the Context of 18th-Century Bosnian Yeni Pazar

Öz

In the Ottoman literary tradition, poets from provincial regions shaped their works by blending the classical poetic style with regional motifs. In this context, Gurbî, one of the prominent provincial poets of the period, established a unique place within Ottoman provincial literature through his panegyric dedicated to Yeni Pazar, Bosnia. This study examines the socio-cultural structure of Yeni Pazar in the 18th century through an analysis of Gurbî’s Yeni Pazar Panegyric. Gurbî’s panegyric provides a detailed portrayal of Yeni Pazar’s geographical beauty, natural resources, economic structure, spiritual and religious identity, as well as its historical and strategic significance. Beyond being a mere literary text, the poem serves as an important document that offers valuable insights into the social life, cultural dynamics, and societal structure of the Ottoman provinces. While depicting the mosques, dervish lodges, commercial hubs, and natural landscapes of Yeni Pazar, the poet simultaneously reflects the literary sensibilities of his era from a provincial perspective. In Gurbî’s poetry, Sufi thought intertwines with social observations of the Ottoman provinces, thereby presenting both a religious and cultural perspective. This study focuses on Gurbî’s panegyric to analyze the cultural identity of the Ottoman provinces and its place within the broader literary tradition.

Anahtar Kelimeler

Derviş Ahmed Gurbî , Yeni Pazar , Ottoman provinces , 18th century , classical Turkish literature , sufism

Kaynakça

• Ak, M. (2014). Divan şiirinde taşra kullanımları ve divan şairinin taşrası (Provincial usages in Divan poetry and the province of the Divan poet). İSTEM, (24), 85–102.
• Akbulut Selçuk, S. (2007). XVIII. yüzyıl şairi Gurbî’nin divanı (metin-inceleme) (The Divan of Gurbî, an 18th-century poet: Text and analysis) [Master’s thesis], Marmara University.
• Aruçi, M. (2009). Sancak. in Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 36, p. 99-102). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aruçi, M. (2013). Yenipazar. in Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 43, p. 468-471). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ergun, S. N. (1946). On yedinci asırdanberi Bektaşi-Kızılbaş Alevî şairleri ve nefesleri (Bektashi-Kızılbaş Alevi poets and their nefes since the 17th century). Maarif Kitabhanesi.
• Hafız, N. (2005). Sancak Türk şairi Derviş Ahmed Gurbî hayatı ve eserleri (The life and works of Derviş Ahmed Gurbî, a Sancak Turkish poet). Balkan Turkology Research Center Publications.
• Hafız, N. (2015). Yeni Pazar'lı Derviş Ahmed Gurbî’nin hayatı ve eserlerine bir bakış (A glance at the life and works of Derviş Ahmed Gurbî from Yeni Pazar). BAL-TAM Türklük Bilgisi, (22), 195–223.
• Kiraz, S., Yüksel, M. R. (2021). Derviş Ahmed Gurbî’nin yeni bir eseri: Risâle-i Münâcât (A new work by Derviş Ahmed Gurbî: Risâle-i Münâcât). Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, (14), 16–38.
• Köksal, M. F. (2013). Gurbî, Ahmed. In Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gurbi-ahmed
• Levend, A. S. (1958). Türk edebiyatında şehr-engizler ve şehr-engizlerde İstanbul (Şehrengiz in Turkish literature and Istanbul in şehrengiz). İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.