Examining Teachers' Critical Reading Self-Efficacy According to Different Variables: A Mixed Method Research

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 46, 750 - 777, 30.06.2025

Ercüment İşleyen , Yurdagül Günal

https://doi.org/10.35675/befdergi.1563120

Öz

Today, a qualified thinking education is needed for individuals to adapt to society and make healthy decisions about the future. In order for students to gain this ability, teachers are expected to have this competence. The aim of this study is to examine the level of critical reading self-efficacy in teachers in terms of different variables. The study was designed as a mixed method research. In the quantitative stage, the scale was voluntarily applied to 1,078 teachers working in 69 provinces of Turkey, and in the qualitative stage, the opinions of 20 teachers were utilized. In the analysis of the quantitative data of the study, the relationship between teachers' critical reading self-efficacy and gender, education, age, seniority and branch variables were examined with “independent t-test” and One-Way Anova. SPSS 23.0 was used to analyze quantitative data, and MAXQDA 2022 program was used for qualitative data. According to the data analysis, it was determined that there was a significant difference in teachers' critical reading self-efficacy according to gender, education, age, seniority and branch. When the qualitative results were examined, especially mathematics, science and special education branch teachers stated that they were not good at critical reading.

Anahtar Kelimeler

Critical reading skill , variables , teacher

Öğretmenlerin Eleştirel Okuma Öz Yeterliklerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi: Bir Karma Yöntem Araştırması

Öz

Günümüzde kişinin topluma uyum sağlayabilmesi ve geleceğe dair sağlıklı kararlar alabilmesi için nitelikli bir düşünme eğitimine ihtiyaç duyulmaktadır. Öğrencilerin bu yeteneği kazanabilmesi için öğretmenlerin de bu yeterliğe sahip olması beklenmektedir. Öğretmenlerde farklı değişkenler açısından eleştirel okuma öz yeterlilik düzeyinin incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışma karma yöntem araştırması olarak tasarlanmıştır. Nicel aşamada Türkiye’nin 69 ilinde görev yapan 1.078 öğretmene gönüllü olarak ölçek uygulanmış, nitel aşamada ise 20 öğretmenin görüşünden yararlanılmıştır. Araştırmanın nicel verilerinin analizinde öğretmenlerin eleştirel okuma öz yeterlikleri ile cinsiyet, eğitim, yaş, kıdem ve branş değişkenleri arasındaki ilişki, "bağımsız t testi" ve Tek Yönlü Varyans (One-Way Anova) ile incelenmiştir. Nicel verilerin çözümlenmesinde SPSS 23.0; nitel veriler içinse MAXQDA 2022 programı kullanılmıştır. Veri analizlerine göre öğretmenlerin eleştirel okuma öz yeterliklerinde cinsiyet, eğitim, yaş, kıdem ve branşlarına göre anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Nitel sonuçlar incelendiğinde ise özellikle matematik, fen bilimleri ve özel eğitim branş öğretmenleri eleştirel okumada iyi olmadıklarını ifade etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Okuma Becerisi , Değişkenler , Öğretmen

Etik Beyan

Yazarların beyan etmek istediği herhangi bir çıkar çatışması durumu bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Alkın Şahin, S., Tunca, N., Altınkurt, Y., & Yılmaz, K. (2016). Relationship between professional values and critical dispositions of science-technology and mathematics teachers. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 12(1), 25-40.
• Aliustaoğlu, F., & Tuna, A. (2015). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi (Kastamonu Üniversitesi Örneği). Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (4), 131-142.
• Altunsöz, D. (2016). Türkçe dersi 4.sınıf öğretim programlarının öğrencilerin eleştirel okuma becerilerini geliştirme açısından incelenmesi, (Tez no. 421736) [Yüksek lisans tezi. Bartın Üniversitesi-Bartın]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Aşılıoğlu, B., & Yaman, F. (2017). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Okumaya Yönelik Özyeterlik Algıları. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(12), 171-179.
• Ateş, S. (2013). Eleştirel okuma ve bir beceri olarak öğretimi. Turkish Journal of Education, 2(3), 40-49. https://doi.org/10.19128/turje.181063
• Aybek, B.& Aslan, S. (2015). Öğretmen adaylarının eleştirel okuma öz yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 4(4). 1672-1683.
• Aydın, A., & Tarakçı, F. (2018). Fen bilimleri öğretmen adaylarının grafik okuma yorumlama ve çizme becerilerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 17(1), 469-488. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.413806
• Baki, A., & Gökçek, T. (2012). Karma yöntem araştırmalarına genel bir bakış. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(42), 1-21.
• Bayazıt, İ. (2011) Öğretmen Adaylarının Grafikler Konusundaki Bilgi Düzeyleri, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(4), 1325 -1346
• Brookfield, S. (2012). Teaching for critical thinking: Tools and techniques to help students question their assumptions. Jossey-Bass.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Ercan Akgün, Ö., Karadeniz Ş., & Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. A Pegem Akademi.
• Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2015). Karma yöntem araştırmaları: Tasarımı ve yürütülmesi (2. Baskı). Anı
• Çetin, A. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme gücü (Tez no. 220978) [Yüksek lisans tezi Uludağ Üniversitesi-Bursa]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Çıkrıkçı Demirtaşlı, N. (1996,15–16 Nisan). Eleştirel düşünme: Bir ölçme aracı bir araştırma. III. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi (Ss. 208 216).Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk Ş. (2021). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik spss ve lisrel uygulamaları. A Pegem Akademi.
• Dağhan, G., Nuhoğlu Kibar, P., Menzi Çetin, N., Telli, E., Akkoyunlu, B. (2017). Bilişim teknolojileri öğretmen adaylarının bakış açısından 21. yüzyıl öğrenen ve öğretmen özellikleri. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 7(2), 215-235. https://doi.org / 10.17943/etku.305062
• Dhanpal, S. (2008). Cultivating Critical and Creative Thinking Skills Through an Integrated Approach to the teaching of Literatür texts. (Ph. D. University PutraMalaysia) Retrived from UPM Thesis Repository (FPP 2008 10)
• Demircioğlu, A. (2018) Eleştirel Düşünme Eğitimi. Gece Kitaplığı.
• De Vaus, D. (2002). Surveys in social research. Routledge.
• Dilidüzgün, S. & Aydın Gönül, D. (2017). Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinleri okuma-anlama etkinliklerinin eleştirel okuma ölçütlerini karşılama yeterliliği. Türkçe Eğitimi Güncel Araştırmaları (ss.31-54). Pegem Akademi.
• Durukan, E., & Maden, S. (2010). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri üzerine bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(28), 25-34.
• Ekinci, H. (2013). Öğretmen adaylarının özyeterlik algıları: resim, müzik ve beden eğitimi. Turkish Studies, 8(3), 189-196.
• Ekinci, N., & Ekinci, C. E. (2022). Araştırmacı olarak öğretmenler: Araştırma yeterlikleri, engelleri, algıları ve araştırmadan bekledikleri yararlar. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi (12), 477-498. https://doi.org/10.21733/ibad.1061432
• Ekinci, C.E. & Ekinci, N. (2017). A study on the relationships between teachers’ critical dispositions and their perceptions of occupational professionalism. Educational Process: International Journal, 6(2), 53-78.
• Ennis, R.H. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational Leadership, 43(2), 44-48.
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills: Theory and practice (pp. 9-26). W.H. Freeman.
• Facione, P. A. (2011). Critical thinking: What it is and why it counts. Academic Press.
• Field, A. (2013) Discovering statistics using ibm spss statistics: and sex and drugs and rock “n” roll. Sage.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill.
• Göbel Dinçer, Ş. (2013) Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisi öğretimi yeterlilikleri ve uygulamaları. (Tez no. 327556) [Yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi-Sakarya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Gömleksiz, M. N. (2004). Geleceğin öğretmenlerinin kitap okumaya ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi: Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği. Yüzüncü Üniversitesi Elektronik Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-21.
• Güneş, F. (2021). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Pegem Akademi.
• Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: dispositions, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist, 53(4), 449-455. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0003-066X.53.4.449
• Hall, J. L. (2016). A guide to doing statistics in second language research using spss and r. Routledge.
• Karabay, A. (2013). Eleştirel okuma öz yeterlik algı ölçeğinin geliştirilmesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8(13), 1107-1122.
• Karabay, A., Kuşdemir Kayıran, B., & Işık, D. (2015). The investigation of pre-service teachers’ perceptions about critical reading self-efficacy. Eurasian Journal of Educational Research, (59), 227-246. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2015.59.12
• Karabay, E. (2012). Sosyo kültürel değişkenlerin PISA fen okuryazarlığını yordama gücünün yıllara göre incelenmesi. (Tez no. 311756) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Karadeniz, A. (2014). Eleştirel okuma özyeterlilik algısı ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Bartın University Journal of Faculty of Education, 3(1), 113-140.
• Karasakaloğlu, N., Saracaloğlu, A., & Yılmaz Özelçi, S. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel okuma öz-yeterliklerine ilişkin algıları. Mustafa KemalÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 405-422.
• Kaya, A., Balay, R., & Göçen, A. (2012). Öğretmenlerin alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerine ilişkin bilme, uygulama ve eğitim ihtiyacı düzeyleri.International Journal of Human Sciences, 9(2), 1303-5134.
• Koçak, E. (2020). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel okuma becerilerinin incelenmesi. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 4(1), 17-30.
• Korkmaz, Ö. (2009). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 1-13.
• Kuhn, D. (2018). A role for reasoning in adialogic approach to critical thinking. Topoi, 37(1), 121-128. http://doi.org/10.1007/s11245-016-9373-4
• Kürüm, D. (2002). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme gücü. (Tez no.117321) [Yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi-Eskişehir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• İpşiroğlu, Z. (1989) Düşünmeyi öğrenme ve öğretmen. Alfa Yayınları.
• MEB (2017a). Öğretmen strateji belgesi (2017-2023). Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.
• MEB (2017b). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü: https://oygm.meb.gov.tr/dosyalar/StPrg/ Ogretmenlik_Meslegi_Genel_Yeterlikleri.pdf. (Erişim Tarihi: 20.07.2023)
• Nikerson, R. S. (1990). Dimensions of Thinking: A CritiQue, in B. F. Jones, L. Idol (Ed.). Dimensions of Thinking and Cognitive Instruction (p. 495-509) Hillsdale, N.J.: Erlbaum.
• Nosich, G. M. (2018). Eleştirel düşünme ve disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi (Çev. B. Aybek). Anı Yayıncılık.
• Özdemir Beceren, B., Arı Arat, C., & Adak Özdemir, A. (2022). Okul öncesi öğretmen adaylarının görsel okuryazarlıkları ile eleştirel okuma özyeterlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi,5(2), 411-435. https://doi.org/10.33400/kuje.1061245
• Özen, Ş., & Batur, Z. (2024). Eleştirel görsel okuma becerisinin geliştirilmesine yönelik öneriler: eleştirel görsel okuma etkinlikleri (EGOET). Millî Eğitim Dergisi, 53(241), 345-396. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1188570
• Özgür, H. (2013). Bilişim teknolojileri öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri ile bireysel yenilikçilik özellikleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(2), 409-420. https://doi.org/10.17860/efd.33094
• Palavan, Ö., Gemalmaz, N., & Kurtoğlu, D. (2015). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisine ve eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesine yönelik görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(30), 26-49.
• Paul, R. (2005). The state of critical thinking today. New Directions For Community Colleges, 130, 27-38.
• Pikkert, J. J., & Foster, L. (1996). Critical thinking skills among third years indonesian english students. RELC Journal, 27(2), 56-64.
• Pogrow, S. (2005). 3. sınıftan sonra öğrenme açığını azaltmaya yönelik bir düşünce geliştirme yaklaşımı. Phi Delta Kappan,
• Saint Onge, M. (1992). Apperendre c’est penser, Viepedagogique, 77,16-21.
• Romano, G. (1992), Comment favoriser le développement des habiletés depensée chez nos élèves, Pédagogie Collégiale, 6(1).
• Saka, A., & Aşık, S. (2019). Biyoloji öğretmenlerinin eleştirel düşünme düzeyleri: Trabzon örneği. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 185-214.
• Sarar Kuzu, T. (2013). Öğretmen adaylarının okumaya karşı tutumları ile genel kültür düzeyleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Uluslararası Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 6(2), 55-72.
• Senseker, E., & Kartal, H. (2010). Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimleri. Education Sciences, 5(3), 839-857.
• Sevmez, H. (2009). Türkçe öğretmen adaylarının okuma alışkanlığı ve kütüphane kullanımı üzerine bir inceleme (SÜ eğitim fakültesi örneği) (Tez no.249828) [Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi-Konya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Smith, R. (2010). The importance of critical thinking skills in research. The Journal of Higher Education, 81(3), 322-334.
• Sulaiman, T., Kuppusamy, S.K., Ayub, A.F. & Rahim, S.S. (2017). Relationship between critical thinking disposition and teaching efficacy among special education integration program teachers in Malaysia. AIP Conference Proceedings, 1795(1), 020027-1-8
• Şen, Ü. (2009). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. ZfWT,1(2).
• Şentürk, Ü. (2008). Enformasyon toplumunda eğitimin yeri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(3), 487-506.
• Şişman, M. (2009). Öğretmen yeterlilikleri: Modern bir söylem ve retorik. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (3), 63–82.
• Tümkaya, S. (2011). Fen bilimleri öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve öğrenme stillerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 215-234
• Uysal, P. K., Köse, S., & Pehlivan, D. (2020). Türkiye'de "eleştirel okuma eğitimi"ne ilişkin araştırmalar: betimsel içerik analizi. İ. Kalenderoğlu, & P. Kanık Uysal içinde, Türkçe Eğitimine Adanan Bir Ömür: Dr. Asiye Duman'a Armağan (s. 697-728). Pegem Akademi
• Ünal, T. A., & Sever, A. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel okumaya yönelik öz yeterlik algıları. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2(6), 33-42.
• Yalınkılıç, K. (2007). Türkçe öğretmen adaylarının okumaya ilişkin tutum ve görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 225-241.
• Yavuz, M., Özkaral, T., & Yıldız, D. (2015). Uluslararası raporlarda öğretmen yeterlikleri ve öğretmen eğitimi. SDU International Journal of Educational Studies,1, 771-774.
• Yecan, E., Özçınar, H., & Tanyeri, T. (2016). Bilişim teknolojileri öğretmenlerinin görsel programlama öğretimi deneyimleri. İlköğretim Online, 16(1). https://doi.org/10.17051/io.2017.80833
• World Medical Association (2013). Ethical principles for medical research involving human subjects. WMA Declaration of Helsinki. https://www.wma.net/policies-post/wma-declaration-of-helsinki-ethical-principles-for-medical research (Erişim Tarihi: 15.07.2023)
• Zayıf, K. (2008). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. (Tez no. 215640) [Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi-Bolu]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.