Dede Korkut Kitabı’nın Kompozisyon Özellikleri ve Şiir Sanatına Dair

Yıl 2019, Cilt: 2019 Sayı: 1, 22 - 35, 21.06.2019

Rövşen Alizade

Öz

Dede Korkut Kitabı’nın boyları belli bir kahraman etrafında cereyan eden olayları aktarmaktadır ve bu durum ozan Korkutun adıyla ilişkilendirilmiş Oğuznameler’in iki düzlemi (kompozisyon özellikleri ve şiir sanatı) hakkında fikir söylemek için ciddi esastır. Dede Korkut Kitabını tertip eden kâtip, muhakkak her biri bağımsız olarak mevcut olan on iki oğuz boyunu tek kitapta bir araya getirmiştir. Dede Korkut Kitabı’nın boylarında olayların gelişimindeki süreksizlikte görülen kompozisyon düzensizliği de bununla ilgilidir.
Dede Korkut Kitabı’nın bazı boyları aynı kahramanla, benzer olaylarla ilgili olsa da, kronolojik açıdan bunların kitapta farklı düzenlemelerle yer alması gerekirdi. Örnek olarak, öncelikle Salur Kazan hakkındaki bilginin (ikinci, dördüncü, on birinci boylar) ikinci boyda verildiğine dikkat edebiliriz. Bu boyda Kazan Han oğlu Uruz bağımsız konumdadır, hatta beyler avlanmaya giderken ona üç yüz yiğitle yurdu korumak itibar edilir. Dördüncü boyda Kazanın oğlu yetkinlik yaşına yeni ermiş ve boyda söz edildiği gibi “baş kesip kan dökmemiştir”. Kazan Han avlanmayı ve savaşmayı öğretmek amacıyla Uruz’u kendisiyle beraber ava götürür. Böylece, ikinci boya nispetle bu boy bünyesinde daha eski çağın olaylarını bulundurur.
Oğuzname geleneğinin kompozisyon özelliği, Oğuz varislerinin destanları için karakteristik olan nazım kısımlarının nesirle verilmesinde görülmektedir. Pek çok Türk destanlarında olduğu gibi Dede Korkut Kitabında da şiirle adeta kahramanların diyalogları ve atışmaları verilmektedir. Bu açıdan, Dede Korkut dilinin heyecan verici katmanı doğrudan terennüm (apologetik) muhtevalı şiirlerle ortaya konulur.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, Oğuznameler, Boylar, Nazım, Nesir

Kaynakça

• Dedem Korkudun Kitabı, Hazırlayan Orhan Şaik Gökyay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Gordlevski V. A, İz Nablyudeniy Nad Tureskoy Pesnyu, İzbrannıe Soçineniya, Tom II, Moskova, 1961.
• Kniga Moego Deda Korkuta. Oguzskiy Geroiçeskiy Epos, Perovod V.V. Bartold, İzd. Dodg. V. M. Jirmunskiy, A.N. Kononov, M-L, 1962.
• Koroğlu Haluk, Oğuz Gehremanlıg Eposu, Yurd, Bakü, 1999.
• Waltz R, La creation poetique, Paris, 1953.