Arşiv Belgelerine Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Doğu Türkistan’ın Genel Durumu ve Türkiye ile Kültürel Münasebetler

Yıl 2019, Sayı: 89, 215 - 236, 30.04.2019

Muzaffer Başkaya

https://doi.org/10.12995/bilig.8910

Cited By: 3

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucuları Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmış Türklerle siyasi ve kültürel iş birliğini geliştirmek amacıyla bazı adımlar atmıştır. Bu maksatla Doğu Türkistan ve burada yaşayan soydaşların durumuyla yakından ilgilenilmiş ve bölgeyi iyi bilen kişilere raporlar hazırlatılmıştır. Bunlardan biri de Mecdettin Delil tarafından kaleme alınan rapordur. Bu raporda Doğu Türkistan’ın o günkü siyasi, ekonomik ve kültürel durumuyla ilgili tafsilatlı bilgiler verilmiş, bilhassa Türkistan’dan dışarıya göç eden muhacirlerin vaziyetleri üzerinde durulmuş, Türkiye ile Doğu Türkistan arasındaki kültürel bağların kuvvetlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Bu raporun ardından harekete geçen Türk Hükümeti, bölgede yaşayan Türk unsurlara yeni rejimi tanıtmak, onlarla bir gönül köprüsü inşa etmek için çalışmıştır. Bu maksatla bölgeye yeni harfler gönderilmiş, oradan öğrenciler getirilerek Türkiye’de okutulmaları sağlanmış, bölgede gazete ve dergi çıkarmak suretiyle Türkiye’nin tanıtımı yapılmaya çalışılmıştır. Böylece Çin egemenliği altında yaşayan soydaşlara dostluk eli uzatılmış ve bu bölgede kendi hegemonyasını kurmak isteyen Çin yönetiminin baskısı kırılmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, muhacir, basın-yayın, Latin harfleri, kültür, tanıtım

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, BCA 490.1.0/1197.194.1 BCA 030.10/257.728.16 BCA 490.01/1197.194.1 BCA, 030.10/257.728.19 BCA 030.10/257.728.17
• Anat, Hacı Yakup (2005). Doğu Türkistan’da Milliyetçilik Hareketleri. Ankara: Özkan Matbaacılık.
• Andican, Ahat (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yay.
• Bayraktar, Rasim (2013). “Türkistanlı Aydınlarımızın Siyasi ve Yayın Mücadelesi: Mustafa Çokayoğlu ve Etrafındakiler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39: 307-330.
• Çınar, Orhan (2012). “Yeni Türkistan Dergisi”. Akademik Bakış Dergisi (30): 1-13.
• Delil, Mecdettin (1942). Türkistan Türklerinin Büyük Milliyetçi ve Yurtseverlerinden Mustafa Çokay Albümü. İstanbul: Numune Matbaası.
• Demirağ, Yelda (2014). “1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (3): 229-245.
• Emet, Erkin (2002). “Doğu Türkistan Özerk Cumhuriyeti”. Türkler. C. 20. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 276-281.
• Hee Soo, Cemil (1994). “Döngenler”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. Ankara: TDV Yay. 517-518.
• Gömeç, Saadettin (1998). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. Ankara: Akçay Yay.
• Kafesoğlu, İbrahim (1993). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yay. Kul, Ömer (2015). “Tarihte Düzenlenen İlk Doğu Türkistan Kurultayı: Hicaz Kurultayı (1-5 Eylül 1954)”. Türkiyat Mecmuası 25.
• Kara, Abdulvahap (2002). Türkistan Ateşi: Mustafa Çokay. İstanbul: DA Yay.
• Saray, Mehmet (1995). Atatürk ve Türk Dünyası. Ankara: TTK Yay.
• Taşağıl, Ahmet (2012). “Türkistan”. İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay. 556-560.
• Türkler, Erkin (2015). “Sincan: Çin’in Başarılı Algı Operasyonu”. Türk Yurdu 104 (331): 27-28.