Nedensellik İlkesi Bağlamında Sünnetullahı Anlamak

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 558 - 570, 31.12.2019

Musa Turşak

Öz

Her olayın bir nedeni olduğu gibi aynı koşullar altında aynı
nedenler aynı sonuçları doğurur. Kısaca, her olay maddi ve manevi birtakım
nedenlerin zorunlu sonucu olarak meydana gelmektedir. Buna kısaca nedensellik
ilkesi denmektedir. İnsanlık tarihi boyunca en çok tartışılan konulardan biri de
“nedensellik” ilkesidir.

Tarihte meydana gelen her olayın ve varlıklar âlemindeki her şeyin
nedenselliğinin kendine özgü bir metotla sorgulanabilmesi, insanlığın birikimi
olan bilimsel inkişafın vazgeçilmez sacayaklarından biri gibidir. İslam
düşüncesinin ana kaynakları olan Kur’ân ve Hadis’te “sünnetullah” olarak ifade
edilen evrensel ilahi kanunlara riayet edilmesi halinde hayat daha anlamlı ve
yaşanılabilir hale gelecektir. Böylelikle bireysel ve toplumsal düzeyde meydana
gelen olaylarda tesadüfe yer olmadığı gerçeği ortaya çıkacaktır. Böylelikle
insan varoluş gayesini daha iyi anlayacak ve sorumluluklarını yerine
getirecektir. Diğer taraftan evrende geçerli ilahi kanunlardan yeterince istifade
edilecek ve bu ilahi yasalar gereği meydana gelen olaylardan gerekli dersler
alınma imkânı doğacaktır.

Kâinatta hiçbir şey boşuna yaratılmadığı gibi başıboş olarak da yaratılmamıştır.
Yani kâinatta tesadüfe yer yoktur.  Kur’ân-ı Kerim’de bu konuya dair çok sayıda
ayet bulmak mümkündür. Bu ayetlerin bir kısmı tekvini bir kısmı ise teklifidir.
Tekvini ayetler üzerine teklifi ayetler inşa edilerek muhatabın imanı
sağlamlaştırılmaya çalışılmaktadır. Allah Teâlâ’nın bu iki türlü ayetlerinden
birincisi; irade sıfatının bir tecellisi olarak tekvini kanunudur ki, âdetullah, sünnetullah
veya fıtrat diye adlandırılır. İkincisi ise; Allah Teâla’nın kelam sıfatının
tecellisi olarak teklifî kanunlardır ki, buna şeriat da denilmektedir. Varlık
dünyasıyla ilgili bu kanunlar bilindiği takdirde, bunlardan faydalanmamız ve
bunları kendi lehimizde kullanmamız mümkündür. Bu ilahi yasaların bilinmesi ise
ancak geçmiş kavimlerin tarihini, onların yükselme ve yıkılma nedenlerini araştırmakla
mümkündür.  

Anahtar Kelimeler

Sünnetullah, Nedensellik, Kanun, Kur’ân, Kıssa

Kaynakça

• Aydınlı, A. (1987). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yayınları,.
• Akalın, Ş. & (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları,
• Âlûsî, Ş. (ts). Ruhu’l-Meani fi Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim ve’s-Seb’u’l-Mesani. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Turasu’l-Arabi.
• Aydın, M. (1987). Din Felsefesi, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Bagāvî, H. (1987). Mealimu’t-Tenzil. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Bakırcıoğlu, R. (2016). Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları.
• Beyzâvî, N. (691h). Tefsiru’l-Beyzâvî. Beyrut: Daru İhyâi’t-türasi’l-Arabî.
• Cürcani, S. (2014). Ta’rifat, trc. A. Mecdi Tolun. İstanbul: Litera Yayınları.
• Çamdibi, H. (2014). Şahsiyet Terbiyesi ve Gazali. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Çelebi, H. (ts). İslami Hareket ve Özeleştiri Üzerine. trc. Metin Parıldı. Kayseri: Rey Yayınları.
• Çelebi, İ. (2010). “Sünnetullah”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Dihlevi, Ş. (1990). İslam Düşünce Rehberi. trc. Mehmet Erdoğan. Beyrut: Daru İhyâi’l-Ulum.
• Doğan, M. (2014). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları.
• El-Isfahani, R. (2012). Müfredat. trc. Abdulbakī Güneş-Mehmet Yolcu.İstanbul: Çıra Yayınları.
• El-Cabiri, Muhammed Abid. Kur’ân’a Giriş, İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
• Ferrâ, E. (2010). Meani’l-Kur’ân, Mısır: Daru’l-Mısrıyye.
• Gazzalî, E. (2010). İhyâu Ulȗmi’d-Dîn, Dımaşk: Daru’l-Feyha.
• Güneş, A. (2005). Kur’ân’da Sünnetullah ve Toplumların Çöküş Nedenleri. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5 (4), 61-93.
• Harding, K. (1993). Dünden Bugüne Nedensellik: Gazzâlî Ve Kuantum Teorisi, trc. Ahmet Mekin Kandemir, The American Journal of Islamic Sciences, 10 (2).
• İbn Haldun, E. (2018). Mukāddime. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Kesir, İ. (2010). Tefsiru’l-Kur’âni’l-Kerim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
• İbrahim, M. & Zeyyad, A. (1960). el-Mu’cemu’l-Vasit, Kahire: İhyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• İmamoğlu, T. (2016). Din Felsefesi, Erzurum: Eser Yayınları.
• Karagöz, İ. & Karaman, F. (2010). Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları.
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. & Gümüş, S. (2007). Kur’ân Yolu. Ankara: DİB Yayınları.
• Köksal, M. (1981). İslam Tarihi. İstanbul: Şamil Yayınları.
• Kutub, S. (1989). fi Zilâlİ’l-Kur’ân. Çev. Salih Uçan- Mehmet Yolcu-Vahdettin İnce. İstanbul: Dünya Yayınları.
• Mazhâri, M. (2007). et-Tefsiru’l-Mazharî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mevdudi, E. (1996). Tefhimu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayani vd., İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nahcivanî, N. (1325). el-Fevatihu’l-İlahiyye ve’l Mefatihu’l-Gāybiyye. İstanbul : Osmanlı Hilafet Matbaası.
• Özsoy, Ö. (2015). Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları.
• Rıza, R. (ts). Tefsiru'l-Kur'âni'l-Hâkim (Tefsiru'l-Menâr). Beyrut: Dâru'l-Marife.
• Sa’lebî, E. (2002). el-Keşf ve’l-Beyan. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Türasi’l-Arabiyye.
• Sabunî, A. (2014). Sefvetu’t-Tefasir. Beyrut: el-Mektebetül Asriyye.
• Şimşek, S. (2016). Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Taberi, E. (1992). Camiu’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’ân. Lübnan: Daru’l-Ma’rife.
• Uludağ, S. (2006). “Nefis”. DİA. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yılmaz, Ş. (2009). İbn Haldun’da Tarihsel Varlık Alanının Nedenselliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Zeydân, A. (1998). es-Sünenu'l-İlâhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Zürkani, M. (2015). Menahilü’l-İ’rfan fi Ulumi’l-Kur’ân. trc. Halil Aldemir- Ramazan Şadan, İstanbul: Beka Yayınları.