PAMİR KIRGIZLARININ HALK BİLMECELERİNDE GÖKYÜZÜ ve YILDIZLAR

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 307 - 317, 31.12.2022

сулайман кайыпов

Öz

Bu yazıda Türkiye'de yaşamakta olan Pamir Kırgızlarının bilmecelerinde karşılaşıldığı gökyüzü ve yıldızlar kavramlarından bahsedilecektir. Makalenin ana muhtevasını halk bilmecelerinin sanatsal yapısında bu kavramların kullanılmasının sosyal-hayati, fikri temelleri, üstlendiği görevler, nicelik ve nitelik özellikleri hakkında ifade edilen görüş ve fikirler oluşturmaktadır. Çalışmada, incelenen metinlerin özelliklerine bağlı olarak, sadece gökyüzü ve yıldızlar kavramlarının her birinin tek tek ve birlikte ikili olarak kullanıldığı örnekler araştırma konusu olmuştur. Bu kavramların her ikisi de Ay, Güneş, Yer vb. gibi diğer uzay nesneleri ile birlikte bilmece denotatesinin işlevini gördüğü durumlar, daha ileride yapılacak olan bağımsız çalışmalar için bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pamir Kırgız, bilmece, etnfelsefe, gökyüzü, yıldızlar, kavram, концепт

ПАМИР КЫРГЫЗДАРЫНЫН ЭЛДИК ТАБЫШМАКТАРЫНДА АСМАН МЕНЕН ЖЫЛДЫЗДАР

Öz

Бул макалада Түркиядя жашап жаткан памир кыргыздарынын табышмактарында учураган асман жана жылдыздар концептери тууралуу сөз болмокчу. Макаланын негизги мазмунун бул концепттердин элдик оозеки табышмактардын көркөм түзүлүшүнөн орун алышынын коомдук-турмуштук, ойломдук негиздери, аткарган милдеттери, колдонулушунун сандык жана сапаттык өзгөчөлүктөрү тууралуу айтылган пикир жана көз караштар түзөт. Талдоого алынып жаткан тексттердин өзгөчөлүгүнө жараша, асман жана жылдыздар концептеринин ар биринин жалгыздан, жеке-жеке колдонулган жана алардын бирге, жупташа колдонулган өрнөктөрү гана изилдөөнүн объектиси боло алды. Аталган эки концептин тең башка космостук объектилер, мисалы, Ай, Күн, Жер ж.б. менен бирге табышмак денотатынын ролун аткарган учурлары кийинки, өз алдынча аткарыла турган изилдөөлөр үчүн калтырылды.

Anahtar Kelimeler

памир кыргыздары, табышмак, этнофилософия, асман, жылдыздар, концепт

Kaynakça

• Kaıypov, S. T. (2022). Табышмактар памир кыргыздарынын элдик оозеки салтында (Этнофилософиялык интерпретациялоо тажрыйбасы). I. Uluslararası Türkiyat Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı. Çankırı, 1127–1146.
• Kayıpov, S. (2010). Ethnological Revieә of the Van Kyrgyz [Теxt]. Inter¬nati¬onal Journal of Central Asian Studies, Seoul, 14, 181-199.
• Özdemir, T. (1997). Türkistan’dan Anadolu’ya Bir Göç ve Tarımsal Üretim Amaçlı İskan Örneği: Ulupamir. Türk Coğrafya Dergisi, (32), 161–185.
• Rémy Dor. (1980). Si Tu Me Dis: Chante! Chente!... / Documents pour Servir a la Connaissance de la Tradition Orale des Kirghiz du Pamir Afghan [Text] T. 1. These pour le Doktorat Es-Lettres par Rémy Dor Presentee le 22 Desembre, Paris.
• Кaйыпoв С. Т. (1916). Пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaнияты. 2-т. Үрүмчү: Шинжaң эл бaш бaсмaсы/Шинжaң илим-теxникa бaсмaсы. (пaмир кыргыздaрынaн жыйнaлгaн 34 тaбышмaк колдонулгaн).
• Кaйыпoв С. Т. (2020). Экосистема жана Адам: (Ч. Айтматовдун сабактары). “Манас”, Ч. Айтматов ааламы: Манастаануу-фольклортаануу, айтматовтаануу илимий журналы. 2 (8), 83–91.
• Кайыпов С. Т. (2017). Түркияда жашаган памир кыргыздарынын макал, лакаптары: Лингво¬фольклористикaлык булaк кaтaры. Бишкек: Борбордук Aзия Университети.
• Маанаев Э.-Плоских В. М. (1983). На “кры¬¬¬¬¬ше мира”: Исторические очерки о па¬миро-алайс¬ких кир¬гизах. Фрунзе: Мектеп.
• Табышмактар. (2002). К. Ибраимов, А. Акматалиев (Түз.). Бишкек: Шам.