ASKERÎ TARİH KAYNAĞI OLARAK HARP CERİDELERİ (ÇANAKKALE MUHAREBELERİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2020, Sayı: 29, 127 - 157, 21.12.2020

Murat Karataş

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.791929

Cited By: 1

Öz

Osmanlı askeri tarih çalışmaları için XX. yüzyılın vazgeçilmez kaynakları arasında olan harp cerideleri, özellikle Çanakkale Cephesi hakkında sağladığı veriler bakımından oldukça önemlidir. Bu cerideler, sadece muharebeler hakkında değil; cephenin insanî unsurları da dahil olmak üzere her alanına dair önemli bilgiler sunmaktadır. Birbirinden farklı formatlarda ve farklı içeriklerde olan bu cerideler, sundukları orijinal verilerle “harp tarihi” araştırmacılarını beklemektedir. Bu makalede Osmanlı Genelkurmayı’nın tutulmasını zorunlu tuttuğu harp ceridelerinin mahiyeti ve Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi’ne ait harp ceridelerinin araştırmacılara ne gibi veriler sunduğu üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Askeri Tarih, Harp Ceridesi, Birinci Dünya Savaşı, Çanakkale Savaşları

Destekleyen Kurum

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

690

Teşekkür

“Bu çalışma, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince Desteklenmiştir. Proje Numarası: 690”

Kaynakça

• Atase (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı) Arşivi, ATA. ZB Kls.41 Dos. H-8, Fih.8-21a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)ATA.ZB, Kls. No: 41, Dos. No: 1-26.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)ATA.ZB-41-003-003-030a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)ATA.ZB-41-003-003-034a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 4669, Dosya Nu: H-13, Fihrist Nu: 1-11.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 4775, Dosya Nu: H2-1, Fihrist Nu: 17a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 4863, Dosya Nu: H13, Fihrist Nu: 1-11a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5292, Dosya Nu: H7, Fihrist Nu: 1-29, 29a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5311, Dosya Nu: H9, Fihrist Nu: 1-8a.
• Atase Arşivi,(Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı) BDH, Klasör Nu: 5337, Dosya Nu: H5, Fihrist Nu: 1-13a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5338, Dosya Nu: H19, Fihrist Nu: 1-21.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5338, Dosya Nu: H5, Fihrist Nu: 1-11.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5338, Dosya Nu: H5, Fihrist Nu: 1-11a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5348-H.2(123), Dosya Nu: H-2, Fihrist Nu: 1-2a, 3.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-19a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5384, Dosya Nu: H4, Fihrist Nu: 1-4, 4a, 5.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5384, Dosya Nu: H9, Fihrist Nu: 1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5529, Dosya Nu: H4, Fihrist Nu: 1-13.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5653, Dosya Nu: 1, Fihrist Nu: 1-24.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Klasör Nu: 5776, Dosya Nu: H1, Fihrist Nu: 1-33a.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 2520, Dos. No: H1-11.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 2526, Dos. No: H1.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 2560, Dos. No: H18-22.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3474, Dos. No: H1-128.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3586, Dos. No: H1.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3597, Dos. No: H1-3.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3964, Dos. No: H1-89.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3966, Dos. No: H1-8.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 3975, Dos. No: H1.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4465, Dos. No: H1-48.77.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4531, Dos. No: H1-3.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4548, Dos. No: H1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4555, Dos. No: H1-28.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4574, Dos. No: H1-36.
• Atase Arşivi,(Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı) BDH, Kls. No: 4670, Dos. No: H1-82.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4718, Dos. No: H1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4722, Dos. No: H1-52.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4732, Dos. No: H1-28.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4734, Dos. No: H1-11.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4734, Dos. No: H1-6.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4767, Dos. No: H1-?.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4831, Dos. No: H1-18.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4835, Dos. No: H1-49.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4836, Dos. No: H1-26.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4857, Dos. No: H1-48.
• Atase Arşivi,(Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı) BDH, Kls. No: 4863, Dos. No: H1-57.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 4882, Dos. No: H1-10.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5292, Dos. No: H1-17.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5323, Dos. No: H1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5337, Dos. No: H1-5.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5338, Dos. No: H1-24.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5384, Dos. No: H1-25.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5435, Dos. No: H1-8.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5633, Dos. No: H1-9.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5638, Dos. No: H1.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5638, Dos. No: H1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5727, Dos. No: H1-16.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5775, Dos. No: H1-4.
• Atase Arşivi, (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı)BDH, Kls. No: 5776, Dos. No: H1-4.
• “Harp Cerideleri Hakkında”, Askeri Mecmua, Sayı 1, Matbaa-i Askeriye İstanbul 1335, ss. 27-28.
• “Harp Cerideleri Hakkında”, Ordu Emirnamesi, 1’nci sene, Numro 9, 24 Mayıs 1330, ss. 156-157.
• “Hücum”, Piyade Mecmuası, Sayı 76, İstanbul 1931, ss. 1-13.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl 59, Sayı 125, Haziran 2010, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2010, s. 204- 245.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl 60, Sayı 126, Ocak 2011, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2011, s. 173.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl 63, Sayı 132, Ocak 2014, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2014, ss.102-172.
• Buğra Terzi, “Nerede Bulunur İse Derdestiyle Fırkaya Getirilsin”, Anafarta, Sayı 4, Çanakkale 2019, ss. 55-57.
• Çakın, N, “Askeri Tarihin Kaynakları”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler I, Cilt 1, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983.
• Çavuş, R, “Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nın Kaynakları: Harp Cerideleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 65, ss. 107-120
• Düstûr, Birinci Tertip, Cilt 6, Devlet Matbaası, Ankara 1939.
• Düstûr, Birinci Tertip, Cilt 7, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara 1941.
• Karataş, M, “27. Alay Harp Ceridesine Göre Çanakkale Cephesi’nde Kara Muharebelerinin İlk Günü: 25 Nisan 1915”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı 6-7, Çanakkale 2008, ss.1-14.
• Karataş, M, “Çanakkale Muharebelerinde Gelibolu Jandarma Taburu’nun Kireçtepe’deki Rolü (6-17 Ağustos 1915)”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Berikan Yayınevi, Ankara 2018, ss. 541-566.
• Mercan, M, “Tarih Kaynağı Olarak Harp Ceridesi”, Tarih Dergisi, Sayı 46, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul 2009, s.273-292.
• Türkmen, Z, “19’uncu Tümen Ceridesine Göre Çanakkale Muharebeleri’nde İlk Gün: 25 Nisan 1915 Kabatepe - Arıburnu - Conkbayırı Bölgesindeki Muharebeler”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 8, Sayı 16, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2010, ss. 215-266.
• Yüzbaşı Naci, Balkan Harbi’nde Edirne Muhasarasına Ait Harp Ceridesi, Askerî Matbaa, İstanbul, 1922; ayrıca Mecmua-i Askeri, sayı 62, Eylül 1926.
• Arşiv Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, Yay. Haz. Burhan Sayılır, Murat Karataş, Barış Borlat, 2 Cilt, Tuzla Belediyesi Yayını, İstanbul 2015.
• Askeri Terimler Sözlüğü, Harp Akademileri Komutanlığı Yayını, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1973.
• Ataksor, H, “Çanakkale Raporu, Binbaşı Halis Bey’in Savaş Notları”, Yay. Haz. Serdar Ataksor, Timaş Yayınları, İstanbul 2000.
• Atatürk, M. K, Arıburnu Muharebeleri Raporu, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1990.
• Atatürk’ün Not Defterleri, C. 1, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2004.
• Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi, C. 5, Birinci Kitap, Genelkurmay Yayını, Ankara 2012.
• Borlat, B, Çanakkale Cephesi’nde İkmal Faaliyetleri (1914-1916), Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları, Çanakkale 2020.
• Bursalı Mehmet Nihad, Harb-i Umumi’de Seddülbahir (Cenûb Grubu) Muharebatı, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1336.
• Cihan Harbi’nde Osmanlı Harekât-ı Tarihçesi: Çanakkale Muharebâtı, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1338.
• Çanakkale Muharebelerinde 19’uncu Tümen Cerideleri, Genelkurmay Yayını, Ankara 2017.
• Çanakkale Muharebelerinde Müstahkem Mevki Cerideleri (02.08.1914-02.11.1914), C. 1, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2019.
• Çanakkale Muharebelerinde Müstahkem Mevki Cerideleri (03.11.1914-25.02.1915), C. 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2019.
• Çanakkale Muharebelerinde Zabitan İzlenimleri, Yay. Haz. Burhan Sayılır, Murat Karataş, Barış Borlat, Üsküdar Belediyesi Yayını, İstanbul 2017.
• Durukan, E, Sofya Esaretinden Çanakkale Zaferine, Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• Erikan, C, Komutan Atatürk, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
• Goltz, Hidmet-i Seferiye, Çev. Ahmet Hamdi, Külliyat-ı Ulûm ve Fünûn-ı Harbiye Matbaası, İstanbul 1306.
• Harb Cerideleri ile “Vesâik-i Harbîye Dosyaları Hakkında Talimatname, Matbaa-i Askeriye, İstanbul, 1333.
• Harb Ceridesi’nin Suret-i Tanzim Ve Tahririne Dair Talimatname, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1325.
• Harb Ceridesi’nin Suret-i Tanzim Ve Tahririne Dair Talimatname, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1332.
• Harp Ceridelerine Göre Çanakkale Savaşlarında 27. Alay, Yay. Haz. Murat Karataş, Barış Borlat, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 2. Cilt, Ankara 2018.
• Hidemât-ı Seferiye Kanunnamesi, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1329.
• Hidemât-ı Seferiye Kanunnamesi, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul 1327.
• Hidemât-ı Seferiye Nizamname-i Hümâyunu, Daire-i Askeriye Matbaası, İstanbul 1316.
• Hidemât-ı Seferiye Nizamnamesi, Kütüphane-i Askeriye, İstanbul 1325.
• Hidmet-i Seferiye-i Askeriye, Çev. Mehmet Vasfi, Mekteb-i Harbiye-i Cenab-ı Mülükhane Matbaası, İstanbul 1278.
• Işık, H, Birinci Dünya Savaşında Jandarma Birlikleri, Jandarma Basımevi, Ankara 1999.
• Kanunname-i Seferiye, Bulak Matbaası, Kahire 1266.
• Kara Kuvvetleri Komutanlığı Harp Ceridelerinin Yazılması ve Harp Belgeleri Dosyalarının Tutulması Özel Yönergesi, K.K. basımevi ve Basılı Evrak Depo Müdürlüğü, Ankara 1987.
• Kuruluşunun 100’üncü Yıl Dönümünde Genelkurmay Askerî Tarih Ve Stratejik Etüt (Atase) Daire Başkanlığı (1916-2016), Genelkurmay Yayını, Ankara 2018.
• Miralay Süleyman Şakir, Cepheden Hatıralar Altıncı Fırka Çanakkale Harbi’nde, Yay. Haz. Servet Avşar, Hasan Babacan, Vadi Yayınları, Ankara 2006.
• Sayılır, B, Çanakkale Muharebelerinde 57. Piyade Alayı, Bağcılar Belediyesi Yayını, İstanbul 2015.
• Seferberlik Nizamnamesi, Askeri Ceride Matbaası, İstanbul 1305.
• Yiğitgüden, A. R, Balkan Savaşı’nda Edirne Kale Muharebeleri, C. 1-2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2006.
• Kuşku, O, Türk Literatüründe Çanakkale Savaşları Tarih Yazıcılığının Oluşumu (1915-1922), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2019.
• Mercan, M, Harp Ceridesi (1- İtalya ve Osmanlı Muharebesi, 1328; 2- Balkan Harbi, 1328), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1993.
• Özen, G,Çanakkale Muharebelerinde 72’nci Alay, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2020.
• Terzi, B, Çanakkale Kara Muharebelerinde 26. Alay’ın Rolü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2019.
• Türkeli, A, Çanakkale Savaşlarında Jandarma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2002.
• Yalçın, H, Harp Ceridesi (I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2008.
• M. Bedreddin Şimşek, “Harp Ceridelerine Dair Talimatnameler”, https://www.canakkaleharbi.com/2020/04/11/harp-ceridelerine-dair-talimatnameler/ (erişim tarihi 23.08.2020)