TÜRK SİYASAL HAYATINDA “TOPLAYICI” BİR PARTİ OLARAK ANAVATAN PARTİSİ (1983-1989)

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 4, 73 - 98, 30.12.2018

Atıl Cem Çiçek

Öz

Siyasal
partiler modern siyasal sistemlerin önemli aktörleri olduklarından, birçok
akademik çalışmaya konu olmuşlardır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşturulan
yeni dünya düzeni içerisindeki belirleyici konumlarından ötürü, siyasal
partilerin sistematik sınıflandırılması, üzerinde durulan bir konu halini
almıştır. Bu bağlamda yapılan özgün sınıflandırmalardan birisi de Alman siyaset
bilimci Otto Kirchheimer’a aittir. Kirchheimer’ın siyasal parti tipolojilerin
ilişkin yapmış olduğu özgün katkı, toplayıcı parti tipini ortaya atmasıdır.
Partilerin bir dönüşüm geçirdiğinden hareketle ortaya atılan toplayıcı parti
tipi, katı ideolojik tutumların bir kenara bırakıldığı, esnek söylemlerle geniş
toplum kesimlerini kucaklayan, karizmatik ve güçlü lideriyle beraber
alabileceği en yüksek oyu hedefleyen bir parti tipi olarak karşımıza
çıkmaktadır. Çalışma Türk siyasal hayatının önemli partilerinden olan Anavatan
Partisi’nin (ANAP) bir toplayıcı parti olduğu savından yola çıkılarak
temellendirilmiştir. İlgili temellendirme yapılırken partinin program, tüzük,
beyannameleriyle beraber, kurucu lideri olan Turgut Özal’ın söylem ve
eylemleri, dönemin siyasal ortamı bağlamında tarihsel ve betimsel olarak ele
alınmıştır. Bu amaçla ANAP’ın toplayıcı bir parti olduğu savı, partinin
kuruluşundan Özal’ın partiden ayrılarak cumhurbaşkanı olduğu tarihe kadar geçen
süre olarak ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Anavatan Partisi, Toplayıcı Parti, Turgut Özal

Kaynakça

• 45. Türkiye Cumhuriyeti Hükümet Programı(1983), Ankara, Tisa Matbaası. ACAR, Feride (2008), “Turgut Özal”, (ed.) Metin Heper, Sabri Sayarı, Türkiye’de Liderler ve Demokrasi, Kitap Yayınevi, İstanbul, ss.185-205. AHMAD, Feroz (1993), TheMaking of Modern Turkey, Routledge, London. AHMAD, Feroz (2002), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Doruk Yayınları, İstanbul. AHMAD, Feroz (2006), Bir Kimlik Peşinde, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. ALPTEMOÇİN, Ahmet Kurtcebe (2008), Özallı Yıllar Bir Rüyanın Ardından, Gökçe Ofset, Ankara. Anavatan Partisi Programı (1983), Tisa Matbaası, Ankara. Anavatan Partisi 6 Kasım 1983 Seçim Beyannamesi (1983), Tisa Matbaası, Ankara. Anavatan Partisi 29 Kasım 1987 Seçim Beyannamesi (1987) Anavatan Partisi Tüzüğü (1988), Gaye Matbaacılık, Ankara. ANDERSON, Leslie E. (2016), DemocratizationByInstitutionsArgentina’sTransitionYears in ComparativePerspective, University of Michigan Press, Michigan. ARON, Raymond (1962), Opium Of TheIntellectuals, W. W. Norton Company, New York. BARLAS, Mehmet (1994), Turgut Özal’ın Anıları, Sabah Kitapları, İstanbul. BELL, Daniel (1962),TheEnd of Ideology: On theExhaustion ofPoliticalIdeas in the 1950s, FreePress, New York. BİRAND, Mehmet Ali ve Soner YALÇIN (2001), The Özal Bir Davanın Öyküsü, Doğan Kitapçılık, İstanbul. BORA, Tanıl (2001), “ANAP Serbest Sentez ve Liberallik Kartı”, Birikim, S: 149, ss.14-17. BORA, Tanıl (2005), “Turgut Özal”, (ed.) Tanıl Bora ve Murat Gültekingil,Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 7 Liberalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.589-601. CEMAL, Hasan (1989), Özal Hikayesi, Bilgi Yayınevi, Ankara. ÇELEBİ, Işın, Aykut TOROS ve Necati ARAS (1996), Siyasette Kilitlenme ve Çözüm, Milliyet Yayınları, İstanbul. DOĞAN, Yalçın (1985), Dar Sokakta Siyaset (1980-1983), Tekin Yayınevi, İstanbul. DUMAN, M. Zeki (2017), Türkiye’de Liberal-Muhafazakar Siyaset ve Turgut Özal, Liberte Yayınları Ankara. DURGUN, Sezgi (2016), “Siyasi Partiler ve Parti Sistemleri”, (ed.) Yüksel Taşkın, Siyaset Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, İletişim Yayınları, İstanbul,ss.335-354. DURSUN, Davut (2001), “Türk Demokrasisinin Demokratikleşme İhtiyacı”, (der.) Davut Dursun, Demokrasi Sorunu ve Türk Demokrasisi, Şehir Yayınları, İstanbul, ss.289-297. DUVERGER, Maurice (1986), Siyasi Partiler, (çev.) Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, Ankara. EMİN, Fatih (1993), Turgut Özal 1983-1993, Risale Yayıncılık, İstanbul. ERGÜDER, Üstün (1989), Türk Siyasi Hayatında Siyasi Kültür ve Ekonomik Politika Bakımından Anavatan Partisi, Anavatan Partisi Propaganda ve Sosyal Faaliyetler Başkanlığı, Ankara, ss.78-86. ERGÜDER, Üstün (2006), “TheMotherlandParty 1983-1989”, (ed.) Metin Heper andJacob M. Landau, PoliticalPartiesandDemocracy in Turkey, Routledge, New York, ss.152-169. FORESTIERE, Carolyn (2009), “KirchheimerItalian Style: Catch-AllPartiesorCatch-AllBlocs”, PartyPolitics, 15 (5),ss.573-591. GÖLE, Nilüfer (1989), “Devlet-Toplum-Batı Çerçevesinde ANAP’ın Yeri”, Türk Siyasi Hayatında Siyasi Kültür ve Ekonomik Politika Bakımından Anavatan Partisi, Anavatan Partisi Propaganda ve Sosyal Faaliyetler Başkanlığı, Ankara, ss.16-23. GÖLE, Nilüfer (2007), 80 Sonrası Politik Kültür, (ed.) Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul, ss.515-526. GÜZEL, Uğur (2008), Özalcılık, Emre Yayıncılık, İstanbul. HEYWOOD, Andrew (2006), Siyaset, (çev.) Zeynep Kopuzlu, Liberte Yayınları, Ankara. KAHRAMAN, Hasan Bülent (1995), Sağ Türkiye ve Partileri, İmge Kitabevi, Ankara. KAPANİ, Münci (2010), Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara. KATZ, Richard S. ve Peter MAIR (1995), “ChangingModels of PartyOrganizationandPartyDemocracy: TheEmergence of theCartelParty”, PartyPolitics, 1 (1), ss.5-28. KIRCHHEIMER, Otto (1966), “TheTransformation of the Western EuropeanPartySystems”, (ed.), Joseph La PalombaraandMyronWeiner, PoliticalPartiesandPolitical Development, Princeton UniversityPress, New Jersey, ss.177-200. KONUKMAN, R. Ercüment (1991), Çağ Atlayan Türkiye, [Yayınevi yok], Ankara. KÖKER, Levent (1996), “Anavatan Partisi”, (yay. haz.) Tanıl Bora vd.,Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 15, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.1253-1257. KOROSENYI, András (1999), GovernmentandPolitics in Hungary, Central EuropeanUniversityPress, Budapest. LIPSET, Seymour Martin (1960), Political Man - TheSocialBases of Politics, Heinemann, London. NALBANTOĞLU, Muhiddin (1986), Turgut Özal’la Konuşmalar, Anakent Yayınları, İstanbul. NEUMANN, Sigmund (1990), “TheParty of Democratic Integration”, (ed.) PeterMair, The West EuropeanPartySystem, Oxford UniversityPress, New York, ss.46-49. OSTROGORSKI, Moisey (1902), DemocracyandtheOrganization Of PoliticalParties, MacmillanCompany, London. ÖZAL, Turgut (1985), Başbakan Turgut Özal’ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları, [Yayınevi yok], Ankara. ÖZAL, Turgut (1989), Anavatan Partisi Genel Başkanı ve Başbakan Sayın Turgut Özal’ın Konuşmaları,Anavatan Partisi Basın Yayın Tanıtma ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Ankara. ÖZAL, Turgut (1992), “Türkiye’nin Önünde Hacet Kapıları Açılmıştır” (Mülakat), Türkiye Günlüğü, S:19, ss.5-23. PANEBIANCO, Angelo (1988), PoliticalParties: OrganizationandPower, Cambridge UniversityPress, Cambridge. PARLA, Taha (2005),Türkiye’nin Siyasal Rejimi, İletişim Yayınları, İstanbul. SARIBAY, Ali Yaşar (2001), Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Yayınları, İstanbul. SMITH, Jennifer K. (2009), “CampaigningandTheCatchAllParty: TheProcess of PartyTransformation in Britain”, PartyPolitics, 15 (5), ss.555-572. TAŞAR, Mustafa (1991), 1983’den 2000’li Yıllara Anavatan, [Yayınevi yok], Ankara. TOKATLI, Orhan (1999), Kırmızı Plakalar Türkiye’nin Özal’lı Yılları, Doğan Kitap, İstanbul. TUNCER, Acar (1986), Yurt Hizmetinde… Lider Özal ve Anavatan, Doğruluk Matbaacılık, İzmir. TURGUT, Hulusi (1986),12 Eylül Partileri, ABC Ajansı Yayınları, İstanbul. ULAGAY, Osman (1987), Özal Ekonomisinde Paramız Pul Olurken Kim Kazandı Kim Kaybetti, Bilgi Yayınevi, Ankara. ULAGAY, Osman (1988), Özal’ı Aşmak İçin, Afa Yayıncılık, İstanbul. VINCENT, Sean (2017), “Dominant Party Adaptation totheCatch-All Model: a Comparsion of Former Dominant PartiesIn Japan and South Korea”, East Asia, S: 34, ss.197-215. WILLIAMS, Michelle Hale (2009), “Kirchheimer’s French Twist: A Model of theCatch-AllThesisAppliedtothe French Case”, PartyPolitics, 15 (5), ss.592-614. YILMAZ, Mesut (1994), “Söyleşi - Mesut Yılmaz: Oyumu DSP’ye Veririm”, Nokta – Yerel Seçimlere Doğru Siyasal Partiler, Özel Ek-1, s.6-9. YÜCEL, M. Serhan (2006), Türkiye’nin Siyasal Partileri (1859-2005), Alfa Yayınları, İstanbul. ZARALI, Ragıp (1986), “ANAP Üstüne Tezler ve Düşünceler”, 11. Tez, S:2, ss.77-86. ZARİÇ, Sami (2017), 1983-93 Yılları Arasında Türk Siyasal Hayatında Anavatan Partisi ve Turgut Özal’ın Partideki Rolü, Hiper Yayın, İstanbul. ZURCHER, Erik Jan (2005), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul. Resmi Gazete, 16 Ekim 1981, S:17486. Resmi Gazete, 24 Nisan 1983, S: 18027. “Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri 1983 Yılı Genel Seçimlerinde Partilerin Aldıkları Oylar ve Oranları”, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/genel_secimler.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1983, (09.11.2017). “Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri 1987 Yılı Genel Seçimlerinde Partilerin Aldıkları Oylar ve Oranları”, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/genel_secimler.secimdeki_partiler?p_secim_yili=1987, (09.11.2017). Türkiye İstatistikKurumuMahalli İdareler Seçimi Sonuçları Veri Tabanı,http://rapory.tuik.gov.tr/22-01-2018-16:54:04-8086675504096283521621441564.html?, (09.11.2017).