The Rock-Cut Tombs in and around Yozgat in the Light of Recent Research

Yıl 2020, Cilt: 8, 325 - 349, 30.06.2020

Hacer Sancaktar Kudret Sezgin

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.202015

Öz

In order to understand the archaeological potential of the region, surveys were conducted between 2017 -2019, and as a result of these efforts, it has been determined that the earliest settlement traces in the Yozgat region date from the Late Neolithic - Early Chalcolithic Age, and a dense prehistoric settlement network emerged from the Early Bronze Age, and the settlement process continued during the Late Iron Age, Hellenistic, Roman and Late Antique periods. Yozgat is located in the Kızılırmak Basin, and north of Yozgat was within the borders of the Pontus Region and later the Galatia Region, while to the south was the Cappadocian Region in Antiquity. As a result of mapping the graves found, it was understood that they are concentrated in the northern districts of the region, such as the central district of Yozgat, Çekerek and Aydıncık on the line of the Pontus-Galatia border. In the southern districts, entering the borders of the Cappadocia Region, it was understood that in burial traditions the tumuli were much more common. In this study, in addition to the types and regional distribution of the identified rock-cut tombs, the main characteristics and chronologies of the settlements in which they are located are evaluated. Among the grave types identified, the arcosolium and chamosorium type rock-cut tombs are concentrated. In this context, an anthropomorphic chamosorium type rock-cut tomb, which is not otherwise known from this region, was also examined within the scope of the tomb typology of the region. Among other graves however, a columnar rock-cut tomb, evaluated within the scope of Paphlagonia rock-cut tombs, and whose southern spreading area was bounded by Çorum-Gerdekkaya, is also discussed.

Anahtar Kelimeler

Rock cut tomb, Arcosolium, Chamosorion, Tumulus, Yozgat

Son Dönem Araştırmaları Işığında Yozgat ve Çevresindeki Kaya Mezarları

Öz

Bölgenin arkeolojik potansiyelinin anlaşılması amacıyla 2017-2019 yılları arasında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sonucunda Yozgat bölgesindeki en erken iskân izlerinin Geç Neolitik Çağ sonu-Erken Kalkolitik Çağ başlarına kadar geriye gittiği, bölgede Erken Tunç Çağı’ndan itibaren yoğun bir prehistorik yerleşim ağının ortaya çıktığı ve bu iskân sürecinin Geç Demir Çağı, Hellenistik Dönem, Roma Dönemi ve Geç Antik Çağ’da da devam ettiği anlaşılmıştır. Kızılırmak Havzası içerisinde yer alan Yozgat’ın kuzeyi antikçağda Pontos Bölgesi ve daha sonra da Galatia Bölgesi sınırları içerisindeyken güneyi ise Kappadokia Bölgesi sınırlarında yer almıştır. Tespit edilen kaya mezarlarının haritalandırılması sonucunda antikçağ Pontos-Galatia sınırı hattındaki Yozgat merkez ilçe, Çekerek ve Aydıncık gibi bölgenin kuzey ilçelerinde yoğunlaştıkları anlaşılmıştır. Kappadokia Bölgesi sınırlarına giren güney ilçelerinde ise ölü gömme geleneklerinde tümülüs mezarların çok daha yaygın olduğu anlaşılmıştır. Bu çalışma kapsamında, tespit edilen kaya mezarlarının tipleri ve bölgesel dağılımlarının yanı sıra ele geçtikleri yerleşimlerin de ana karakterleri ve yerleşim kronolojileri değerlendirilmiştir. Tespit edilen mezar tipleri arasında arcosolium ve khamosorion tipi kaya mezarlarının yoğun olduğu görülmektedir. Fakat bu mezarların yanı sıra Paphlagonia kaya mezarları kapsamında değerlendirilen ve en güneydeki yayılım alanı Çorum-Gerdekkaya ile sınırlanan çift sütunlu bir kaya mezarı ve bu bölge için bilinmeyen antropomorfik khamosorion tipi kaya mezarı da bölgenin mezar tipolojisi kapsamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaya mezarı, Arcosolium, Khamosorion, Tümülüs, Yozgat

Kaynakça

• Ainsworth 1839 W. Ainsworth, “Notes on a Journey from Constantinople by Heraclea to Angora, in the Autumn of 1838”. Journal of the Royal Geographical Society of London 9 (1839) 216-276.
• Ainsworth 1842 W. Ainsworth, Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia – I. London 1842.
• Alföldi-Rosenbaum 1971 E. Alföldi-Rosenbaum, Anamur Nekropolü. Ankara 1971.
• Alföldi-Rosenbaum 1980 E. Alföldi-Rosenbaum, The Necropolis of Adrassus (Balabolu) in Rough Cilicia Isauria. Wien 1980.
• Arslan 2000 M. Arslan, Galatlar: Antikçağ Anadolusu’nun Savaşçı Kavmi. İstanbul 2000.
• Aydın 2005 M. Aydın, “Diyakoz”. Ansiklopedik Dinler Sözlüğü (2005) 180.
• Belke – Mersich 1990 K. Belke – N. Mersich, Phrygien und Pisidien. TIB 7. Wien 1990.
• Berndt 2002 D. Berndt, Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobene Stätte im Anatolischen Hochland. Mainz 2002.
• Büyükkarakaya et al. 2018 A. M. Büyükkarakaya - A. Alpagut – E. Çubukçu - Fabio Cavalli, Juliopolis (Iuliopolis) Antropolojik Araştırmaları: İlk Çalışmalar. Ankara Araştırmaları Dergisi 6(2) (2018) 111-126.
• Çelgin 1990 V. Çelgin, Termessos Kenti Nekropolleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul 1990.
• Çelgin 1994 V. Çelgin, “Termessos ve Çevresinde Nekropol ve Epigrafya Araştırmaları: 1975-1991 Yılları Arasında Yapılan Çalışmaların Toplu Sonuçlarına Kısa Bir Bakış”. Anadolu Araştırmaları XIII (1994) 153-177.
• Doğan et al. 2017 M.U. Doğan – Ü. Akkemik – Ü. Demirer – N.Demirtaş, “Sıraharmanlar Çiftlik Mezarı: Buluntuları Ve Özgün Mimarisi ile Aphrodisias Nekropolü Mezar Tipolojisine Yeni bir Katkı”. Cedrus V (2017) 301-323.
• Dolores et al. 2016 M. Dolores, L. Pérez – K.Á. Rueda - E. T. Allepuz, “Rock-Cut Cemeteries and Settlement Processes at the Upper Arlanza Basin (Burgos, Spain): A Late Antique and Early Medieval Landscape Analysis”. Zephyrus LXXVIII (2016) 173-191.
• Dökü 2008 F. E. Dökü, Paphlagonia Bölgesi Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2008.
• Ergeç 2003 R. Ergeç, Nekropolen und Gräber in der südlichen Kommagene. Asia Minor Studien 47. Bonn 2003.
• Finegan 1992 J. Finegan, The Archeology of the New Testament: The Life of Jesus and the Beginning of the Early Church. Princeton-New Jersey 1992.
• French 1987 D. French, ‘‘Küçük Asya Roma Yolları ve Miltaşları 1986’’. Araştırma Sonuçları Toplantısı V/I (1987) 191-204.
• Gabriel 1965 A. Gabriel, Phrygie. Exploration Archéologique IV. La Cité de Midas Architecture. Paris 1965.
• Gelb 1935 I. J. Gelb, Inscriptions from Alishar and Vicinity. Oriental Institute Publications 27. Chicago 1935.
• Gorny 1995 R. L. Gorny, “Hittite Imperialism and Anti-Imperial Resistance as Viewed from Alișar Höyük”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research 299/300 (1995) 65-89.
• Haas 1994 V. Haas, Geschichte der hethitischen Religion, Handbook of Oriental Studies. Section 1. The Near and Middle East 15. Leiden-New York-Köln 1994.
• Hamilton 1842 W. J. Hamilton, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia Vol.1. London 1842.
• Haspels 1971 C. H. E. Haspels, The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments - I-II. Princeton 1971.
• Hirschfeld 1883 G. Hirschfeld, “Notes of Travel in Paphlagonia and Galatia”. The Journal of Hellenic Studies 4 (1883) 275-280.
• Hirschfeld 1885 G. Hirschfeld, Paphlagonische Felsengräber. Ein Beitrag zur Kunstgeschichte Kleinasiens. Berlin 1885.
• İnci 2007 S. İnci, Dinler Tarihi Açısından Heybeliada Ruhban Okuluna Genel Bir Bakış. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya 2007.
• Johnson 2010 P. A. Johnson, Landscapes of Achaemenid Paphlagonia. Unpublished PhD thesis, University of Pennsylvania. Pennsylvania 2010.
• Karasalihoğlu 2009 M.Karasalihoğlu, “Paphlagonia Kaya Mezarları”. Ed. L. Seymen, Üsküdar'a Kadar Kastamonu. İstanbul ( 2009) 54-69.
• Kortanoğlu 2006 R. E. Kortanoğlu, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul 2006.
• Kortanoğlu 2008 R. E. Kortanoğlu, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları. Eskişehir 2008.
• Machatschek 1967 A. Machatschek, Die Nekropolen und Grabmäler im Gebiet von Elauissa Sebaste und Korykos im Rauhen Kilikien. Wien 1967.
• Mazzoni et al. 2009 S. Mazzoni, A. D’Agostino – V. Orsi, ‘‘Kuşaklı 2008 Survey Season (Yozgat-Sorgun) 1st Preliminary Report’’. Araştırma Sonuçları Toplantısı XXVII/3 (2009) 109-128.
• Mazzoni et al. 2010 S. Mazzoni, A. D’Agostino – V. Orsi, ‘‘Uşaklı/Kuşaklı Höyük(Yozgat-Sorgun): the 2009 Survey (University of Florence)’’. Araştırma Sonuçları Toplantısı XXVIII/3 (2010) 91-104.
• Mazzoni et al. 2011 S. Mazzoni, A. D’Agostino – V. Orsi, ‘‘Uşaklı 2010 Survey Season (Yozgat)/Uşaklı 2010 Yüzey Araştırması (Yozgat)’’. Araştırma Sonuçları Toplantısı XXIX/2 (2011) 317-335.
• Olcot 1904 G. N. Olcot, “Arcisolium”. A Dictionary of the Latin Inscriptions. Rome (1904) 445.
• Özbudak 2019 O. Özbudak, “Kuzey Orta Anadolu’nun Tarihöncesi Arkeolojisi ve Rıdvan Kalesi Höyüğü Örneği”. Eds. P. Çaylı - I. Demirtaş- B. Eser, Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçur Armağanı. Ankara (2019) 507-518.
• Özçatal 1993 M. F. Özçatal, “Gerdekkaya ve Yazılıkaya’da 1991 Yılı Çalışmaları”. 3. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (1993) 419-439.
• Özdizbay 2002 A. Özdizbay, “Perge Batı Nekropolisinden Bir Mezar Yapısı”. Anadolu Araştırmaları XVI (2002) 483-507.
• Perrot et al. 1872 G. Perrot, E. Guillaume – J. Delbet, Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, d'une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont (Band 1). Paris 1872.
• Polat 2006 B. Polat, Metodist Kilisesi Hakkında Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara 2006.
• Ramelli 2014 P. Ramelli, “DIAKONIA – DIACONATE”. Encyclopedia of Ancient Christianity (2014) 703-704.
• Ramsay 1889 W. M. Ramsay, “A Study of Phrygian Art, part II”. The Journal of Hellenic Studies X (1889) 147-189.
• Sancaktar et al. 2019 H. Sanacaktar – R. Tamsü-Polat – Y. Polat – M. B. Şenocak – A. Dokuzboy – K. Sezgin, “Yozgat İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması 2017 Yılı Çalışmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı XXXVI/II (2019) 141-164.
• Sian 2015 M. M. Sian, Head-and-Shoulder Outlined Anthropomorphic Graves in 9th-13th Century Flanders: Material Characteristics and Immaterial Meaning. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Vrije Üniversitesi. Brussel 2015.
• Strobel – Gerber 2000 K. Strobel – C. Gerber, “Tavium (Büyüknefes, Provinz Yozgat) Ein regionales Zentrum Anatoliens Bericht über den Stand der Forschungen nach den erste drei Kampagnen (1997-1999)”. Istanbuler Mitteilungen 50 (2000) 215-265.
• Tamsü-Polat 2018a R. Tamsü-Polat, “Karabacak Köyü Kaya Mezarlar”. Cedrus VI (2018) 347-358.
• Tamsü-Polat 2018b R. Tamsü-Polat, “Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kale Mezarları”. Olba XXVI (2019) 261-284.
• Ünal 1968 A. Ünal, “Çengeltepe (Yozgat) Sondajı Ön Rapuru”. Türk Arkeoloji Dergisi XV/1 (1968) 119-128.
• Vassileva 2012 M. Vassileva, “The Rock-Cut Monuments Of Phrygia, Paphlagonia and Thrace: A Comparative Overview”. Ed. G. R. Tsetskhladze, The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity Aspects of Archaeology and Ancient History. BAR International Series 2432 (2012) 243-252.
• Von Gall 1966 H. von Gall, Die Paphlagonischen Felsengräber. İstMitt, Beiheft 1. Tübingen 1966.
• Yılmaz 2019 F. Yılmaz, “New Christian Epitaphs from Yozgat”. Philia 5 (2019) 149-165.
• Zeyrek 2007 T. H. Zeyrek, “Yukarı Söğütlü Nekropollerinden Kaya Mezarları”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/2 (2007) 194-221.