Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesinde (Updap) Bulunan Dokumacılık Aletleri

Yıl 2021, Cilt: 9, 37 - 63, 29.06.2021

Mehmet Ali Yılmaz Emrullah Kalkan

Öz

Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi’nde (UPDAP) bulunan arkeolojik materyal kültürün bir bölümünü dokumacılık aletleri oluşturmaktadır. UPDAP dokumacılık aletleri, diğer materyallare oranla en az buluntuyu oluşturmasına karşın, Batı Anadolu bölgesi Tunç Çağı için sayısal ve biçimsel açıdan zengin bir koleksiyonu temsil ettiği anlaşılmaktadır. Yüzey araştırmaları sırasında çoğunlukla kırık olarak bulunmuş olmalarının yanı sıra az sayıda da olsa tam aletler de bulunmuştur. Bu aletler tarihöncesi dönemlerde dokuma üretiminin başlıca geçim kaynaklarından oldu-ğunu arkeolojik olarak kanıtlamaktadırlar. Muhtemelen Paleolitik Çağ’da başlayan dokuma üretiminin tarihi, çanak çömlek ve madencilik gibi üretim faaliyetlerinden daha eskiye gitmektedir. UPDAP dokumacılık aletleri tezgâh ağırlıkları ve ağırşaklar olarak iki ayrı grupta toplanmaktadır. Tezgâh ağırlıkları hilal, disk ve piramidal biçimli olarak üç farklı gruba ayrılmıştır. Ağırşaklar çiftkonik ve küresel bi-çimli olarak başlıca iki biçimdedir. Bulundukları höyüklerdeki çanak çömlekler ve diğer bulgulardan yapılan tarihleme çalışmalarına ve Batı Anadolu bölgesi yerle-şimlerinin tarihleme sorunu olmayan in-situ tabakalarında ortaya çıkarılan dokuma aletleri ile gösterdikleri benzerliklere göre çoğunlukla Erken ve Orta Tunç Çağı’na tarihlenmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Dokumacılık, Tezgâh Ağırlıkları, Ağırşaklar, Tunç Çağı, Yüzey Araştırması

Weaving Tools from the Uşak Protohistoric Survey Project (UPDAP)

Öz

: A part of the archaeological material culture discovered during the Uşak Protohistoric Survey Project (UPDAP) were weaving tools. Although in the UPDAP weaving tools comprise the smallest number of finds, they represent a rich collection from the Bronze Age in Western Anatolia in terms of quantity and varie¬ties of forms. During the surveys, a small number of complete tools were found in addition to mostly broken ones. These tools, archaeologically, demonstrate that textile production was one of the livelihood in prehis-toric times. The history of weaving production, which probably began in the Paleolithic period, even predates production activities such as pottery and mining. The weaving tools from the UPDAP, are divided into two groups: loom weights and spindle whorls. While the loom weights are divided into three different categories belonging to crescent, disc-shaped, and pyramidal shapes, the spindle whorls are mainly double-conical and spherical in shape. They are mostly attributed to the Early and Middle Bronze Ages, according to relative dating made of the pottery and other finds, which were documented at the the same sites, as well as from the similarities they show with the weaving tools unearthed in excavated and well-dated Western Anatolian settle¬ments.

Anahtar Kelimeler

Textile Production, Loom Weights, Spindle Whorls, Bronze Age, Survey

Kaynakça

• Abay E. 2014, “Kazı Verileri Işığında Arkeolojik Mekan Analizleri, Beycesultan Örneği”. Eds. B. Erdoğu & Ö. Çevik, Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi-Tematik Arkeoloji Serisi 1. İstanbul, 175-189.
• Alp S. 1994, Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri. Ankara.
• Andersson-Strand E. 2014, “Sheep, Wool and Textile Production. An Interdisciplinary Approach to the Complexity of Wool Working”. Eds.C. Breniquet & C. Michel, Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean. From the Beginnings of Sheep Husbandry to Institutional Textile Industry. Oxford, 41-51.
• Andersson-Strand, E. 2015, “The Basics of Textile Tools and Textile Technology-From Fibre to Fabric”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age. Oxford, 39-60.
• Andersson E., L. Martensson, M- L. Nosch & L. Ramstorf 2006, “New Research on Bronze Age Textile Production”. Bulletin of the Institute Classical Studies 51, 171-174.
• Andersson-Strand E. 2018 “Early Loom Types in Ancient Societies” Eds. M. Siennicka, L. Rahmstorf, A. Ulanowska, First Textiles. The Beginnings of Textile Manufacture in Europe and the Mediterranean. Ancient Textiles Series 32. Oxford, 17-30.
• Arık R. O. 1937, Alaca Höyük Hafriyatı. 1935’deki Çalışmalara ve Keşiflere ait İlk Rapor. Ankara.
• Baccelli G., B. Belucci & M. Vigo 2014, “Elements for a Comparative Study of Textile Production and Use in Hittite Anatolia and in Neighbouring Areas”. Eds. M. Harlow, C. Michel & M-. L. Nosch, Prehistoric, Ancient Near Eastern and Aegean Textiles and Dress an Interdisciplinary Anthology. Oxford, 97-142.
• Barber E. J. W. 1991, Prehistoric Textiles. The Development of Cloth in the Neolithic and Bronze Ages with Special Reference to the Aegean. Princeton.
• Beckman G. M. 19992, Hittite Diplomatic Texts. Atlanta.
• Bilgen N. & Tütüncüler-Bircan Ö. 2017, “Seyitömer Höyük Buluntularından İp/Urgan ve Dokuma Ku¬maş ile Deri Ayakkabı Numuneleri”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 155/Mayıs-Ağustos, 23-34.
• Blegen C. W. 1958, Troy: Settlements VIIa, VIIb and VIII. Princeton.
• Blegen C. W., J. L. Caskey & M. Rawson 1951, Troy. Settlements VIIa-VIIb and VIII. Vo.IV, ABD.
• Breniquet C. 2013, “Functions and Uses of Textiles in the Ancient Near East. Summary and Perspectives”. Eds. M-L. Nosch, H. Koefoed & E. A. Strand, Textile Production and Consumption in the Ancient Near East. Archaeology, Epigraphy, Iconography. Oxford, 1-25.
• Breniquet C. & Michel C. 2014, “Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean”. Eds. C. Bre¬niquet & C. Michel, Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean: From the Beginnings of Sheep Husbandry to Institutional Textile Industry. Oxford, 1-11.
• Burke B. 2010, From Minos to Midas: Ancient Cloth Production in the Aegean and Anatolia. Oxford.
• Breniquet C. & Michel C. 2013, “Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean”. Eds. C. Breni¬quet & C. Michel, From the Beginnings of Sheep Husbandry to Institutional Textile Industry. Oxford & Philadelphia, 1-11.
• Britsch C. & Horejs B. 2014, “The Role of Textile Production and Fishing in the EBA Metallurgical Centre of Çukuriçi Höyük (Turkey)”. Ägypten und Levante/Egypt and the Levant 24, 227-240.
• Çilingiroğlu Ç. 2009, “Of Stamps, Loom Weights and Spindle Whorls: Contextual Evidence on the Func¬tion(s) of Neolithic Stamps from Ulucak, İzmir, Turkey”. Journal of Mediterranean Archaeology 22/1, 3-27.
• Derin Z. 2020, “İzmir-Yeşilova Höyüğü”. İzmir Araştırmaları Dergisi 12, 1-10.
• Dönmez Ş. 2017, “Oluz Höyük 2011 Dönem Çalışmalar”. Eds. Ş. Dönmez, Amasya-Oluz Höyük: Kuzey-Orta Anadolu’da Bir Akhaimenid (Pers) Yerleşmesi; 2009-2013 Dönemi Çalışmaları Genel Değerlen¬dirmeler ve Önsonuçlar. Amasya, 87-154.
• Dönmez Ş. & Naza-Dönmez E. E. 2010. “Oluz Höyük 2007 Dönemi Çalışmaları”. Eds. Ş. Dönmez, Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti Amasya-Oluz Höyük: 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları: Genel Değerlendir¬meler ve Ön Sonuçlar. Ankara, 21-31.
• Emre K. 20202, Yanarlar: Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı/Yanarlar: A Hittite Cemetery Near Afyon. Ankara.
• Ergün G. 2020, “Late Bronze Age Spindle Whorls and Loom Weights from Beycesultan in Western Ana¬tolia: New Findings, New Observations”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry 20/2, 1-18.
• Erkanal H. & Keskin L. 2009, “The Relations Between the Urla Peninsula and the Minoan World”. Eds. C. F. McDonald, E. Hallager & W. D. Niemeier, The Minoans in the Central, Eastern and Northern Ae¬gean: New Evidence. Danish Institute at Athens Monograph 8, 97-110.
• Fazlıoğlu İ. 2001, Eskiçağda Dokuma. İstanbul.
• Frangipane M., E. Andersson-Strand, R. Laurito, S. Möller-Wiering, M-L. Nosch, A. Rast-Eicher, & A.W. Lassen 2009, “Arslantepe, Malatya (Turkey): Textiles, Tools And Imprints of Fabrics from the 4th to the 2nd Millennium BCE”. Paléorient 35/1, 5-30.
• Fischer F. 1963, Die Hethitische Keramik von Boğazköy. Berlin.
• Galili E., A. Zemer & B. Rose 2013, “Ancient Fishing Gear and Associated Artifacts from Underwater Ex¬plorations in Israel - A Comparative Study”. Archaeofauna 22, 145-166.
• Gleba M. & Cutler J. 2012, “Textile Production in Bronze Age Miletos: First Observations”. Eds. M-L. Nosch & R. Laffineur, KOSMOS: Jewellery, Adornment and Textiles in the Aegean Bronze Age; Proce¬edings of the 13th International Aegean Conference, 21-26 April 2010. Leuven, 113-120.
• Goldman H. 1956, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus. From the Neolithic through the Bronze Age. Prince¬ton.
• Gunter A. C. 1991, The Bronze Age. Gordion Excavations Final Reports III. Philadelphia.
• Guzowska M., R. Becks, E. A. Strand, J. Cutler & M-L. Nosch 2015, “Textile Tools from Troia, Western Anatolia”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Produc¬tion in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, Oxford, 309-328.
• Guzowska M. & R. Becks 2005, “Who Was Weaving at Troia? On the Aegean Style Loomweights in Troia VI and VIIa”. Eds. R. Laffineur & E. Greco, EMPORIA: Aegeans in the Central and Eastern Mediterra¬nean; Proceedings of the 10th International Aegean Conference/10e Recontre egeenne internationale, At¬hens, Italian School of Archaeology, 14-18 April 2004. Liege, 279-286.
• Hepiyiler-Mamikoğlu M. 2019, Yassıtepe Höyüğü’nde Erken Tunç Çağ’da Dokumacılık. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
• Joukowsky M.S. 1986, “Prehistoric Aphrodisias. An Account of the Excavations and Artifact Studies, Vol I: Excavations and Studies”. Brown University, Center for Old World Archaeology and Art, Rhode Is¬land.
• Karaoğlan H. 2018, “Seyitömer Höyüğü’nden Orta Tunç Çağına Tarihlendirilen Bir Grup Dokuma Tezgâh Ağırlığı”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 58, 15-30.
• Karaoğlan H. 2020, “Seyitömer Höyük Orta Tunç Çağ’ına Ait Açı Biçim Bezemeli Ağırşaklar”. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences 6/34, 2244-2254.
• Keith K. 1998, “Spindle Whorls, Gender, and Ethnicity at Late Chalcolithic Hacinebi Tepe”. Journal of Field Archaeology 25/4, 497-515.
• Koçak Ö., M. Bilgin & H. G. Küçükbezci 2019, MÖ II. Binyılda Afyonkarahisar ve Çevresi Kültürleri. An¬kara.
• Konakçı E. 2018, “Asopos Tepesi MÖ 2. Binyıl Tezgah Ağırlıkları ve Ağırşakları”. Arkeometri Sonuçları Toplantısı XXXIII/1, 259-274.
• Korfmann M. 1983, “Demircihüyük: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978. Band I: Architektur, Stratigraphie und Befunde”. Mainz am Rhein.
• Koşay H. Z. & Akok M. 1966, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı: 1940-1948’deki Çalışmalara ve Kesiflere ait İlk Rapor. Ankara.
• Koşay H. Z. & Akok M. 1973. Alaca Höyük Kazısı: 1963-1967 Çalışmaları ve Kesiflere ait ilk Rapor; Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan/Alaca Höyük Excavations. Ankara.
• Kull B. & Korfmann M. 1988, “Demircihüyük: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978. Band V: Die Mittelbronzezeitliche Siedlung”. Mainz am Rhein.
• Lamb W. 1936, “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”. Archaeologia 86, 1-64.
• Lassen A. W. 2013, “Technology and Palace Economy in Middle Bronze Age Anatolia: The Case of the Crescent Shaped Loom Weight”. Eds. M-L. Nosch, H. Koefoed & E. A. Strand, Textile Production and Consumption in the Ancient Near East: Archaeology, Epigraphy, Iconography. Havertown, 78-92.
• Lassen A.W. 2015, “Weaving with Crescent Shaped Loom Weights. An Investigation of a Special Kind of Loom Weight”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Pro¬duction in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age Oxford, 127-137.
• Lloyd S. & Mellaart J. 1962, Beycesultan: Vol. I. The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. London.
• Lloyd S. & Mellaart J. 1965, Beycesultan: Vol. II. Middle Bronze Age Architecture and Pottery. London.
• Maner Ç. 2018, “Anadolu’da Dokuma Devrimi Neolitik Çağ’dan Demir Çağı’na Yünün Tarihi ve Maddi Değeri”. Ed. E. Kızılcık, Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi, Sof. Ankara, 43-63.
• Martensson L., M. L Nosch & E. Andersson-Strand 2009, “Shape of Things: Understanding A Loom Weight”. Oxford Journal of Archaeology 28, 373-398.
• Massa M. 2016, Networks before Empires: Cultural Transfers in West and Central Anatolia during the Early Bronze Age. Yayımlanmamış Doktora Tezi, UCL. London.
• Mellaart J. & A. Murray 1995, Beycesultan: Vol. III. Part. II Late Bronze Age and Phrygian Pottery and Middle and Late Bronze Age Small Objects, London.
• Mellink M. J. 1956, A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia.
• Michel C. (2014), “The Assyrian Textile Trade in Anatolia (19th century BCE): From Traded Goods to Prestigious Gifts”. Eds. K. Droß-Krüpe, Textile Trade and Distribution in Antiquity/Textilhandel und -distributionin der Antike. Wiesbaden, 111-122.
• Michel C. & Veenhof K. 2010, “The Textiles traded by the Assyrians in Anatolia (19th-18th Centuries BC)”. Eds. C. Michel & L. Nosch, Textile Terminologies in the Ancient Near East and Mediterranean from the Third to the First millennia BC. Oxbow Books. 209-269.
• Obladen-Kauder J. 1996, “Demircihüyük IV: Die Kleinfunde aus Ton, Knochen und Metall”. Eds. M. Korfmann, A. Baykal-Seeher & J. Obladen-Kauder, Die Kleinfunde. Mainz am Rhein.
• Olofsson L., E. Andersson-Strand & M-L. Nosch 2015, “Experimental Testing of Bronze Age Textile Tools”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age. Oxford & Philadelphia, 75-100.
• Öner B. 2009, Küllüoba Höyüğü Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Küçük Buluntuları (Yontmataş Aletler ve Metal Eserler Hariç). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Özgüç T. 1950, Kültepe Kazısı Raporu, 1948: Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan. Ankara.
• Rahmstorf L. 2015, “An Introduction to the Investigation of Archaeological Textile Tools”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age. Oxford, 1-23.
• Sarı D. 2012, “İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi”. Masrop E-Dergi 7, 112-249.
• Sarı D. 2017, “Frigya Dağlık Bölgesi’nde Yer Alan Keçiçayırı İlk Tunç Çağı II Kalesi Küçük Buluntuları”. Arkeoloji Dergisi XXII, 117-147.
• Sarı D. 2018, “The Early Bronze Age Textile Implements from the Eskişehir Region in İnland Northwes¬tern Anatolia”, Eds. M. Siennicka, L. Rahmstorf, A. Ulanowska, First Textiles. The Beginnings of Textile Manufacture in Europe and the Mediterranean. Ancient Textiles Series 32. Oxford, 213-222.
• Schmidt E.1932. The Alishar Hüyük. Seasons of 1928 and 1929. Part I. Chicago.
• Schmidt K. 2002. Norşuntepe. Kleinfunde II, Artefakte aus Felsgestein, Knochen und Geweih, Ton, Metall und Glas. Mainz am Rhein.
• Schoop U. D. 2014, “Weaving Society in Late Chalcolithic Anatolia: Textile Production and Social Strate¬gies in the 4th Millennium BC”. Eds. B. Horejs & M. Mehofer, Western Anatolia before Troy: Proto-urbanisation in the 4th Millennium BC?: Proceedings of the International Symposium held at the Kunst¬historisches Museum Wien, Vienna, Austria, 21-24 November, 2012. Vienna, 421-446.
• Sipahi T. & İ. Ediz 2008, “2006 Yılı Boyalı Höyük Kazısı”. KST XXIX/3, 505-514.
• Schoop U. D. 2012, “Weaving Society in Late Chalcolithic Anatolia: Textile Production and Social Strat¬egies in the 4th Millennium BC”. Eds. B. Horejs & M. Mehofer, Western Anatolia before Troy. Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC? Austria, 421-446.
• Skals I., S. Möller-Wiering & M-L. Nosch 2015, “Survey of Archaeological Textile Remains from the Ae¬gean and Eastern Mediterranean Area”. Eds. E. A. Strand & M-L. Nosch, Tools, Textiles and Contexts Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, Oxford, 61-74.
• Tuncer H. 2020, Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Dokuma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversi¬tesi. Ankara.
• Tütüncüler Ö. 2005, M.Ö. 2. Bin Ege Bölgesi Dokuma Aletleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni¬versitesi. Ankara.
• von der Osten H. H. 1937, The Alishar Hüyük. Seasons of 1930-32. Part I. Chicago.
• Yılmaz D. 2016a, “Geç Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’da Tekstil Üretimi: Çine-Tepecik Höyüğü Tezgah Ağırlıkları”. TÜBA-AR 19, 93-111.
• Yılmaz D. 2016b, “Late Bronze Age Textile Tools from Maydos Kilisetepe in Gallipoli (Turkey) and Their Aegean Connctions”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 6/12, 47-66.
• Yılmaz M. Ali 2019, “Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) 2017 Yılı Sonuç¬ları (İlk Sezon)”. AST XXXVI/2, 425-452.
• Yılmaz M. A. 2020, “İç Batı Anadolu Neolitik-Kalkolitiğine Dair Yeni Bulgular: Düzkışla Höyük, Uşak”. Anadolu Araştırmaları 23, 1-40.
• Yılmaz M. A., R. M. Czichon, M. Deniz, H. Dülger, S. Akın, A. Nacar, A. Söyler, H. Çelik & F. Yiğit 2019, “Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması (UPDAP) 2018 Yılı Sonuçları”. AST XXXVII/2, 435-468.
• Yurtsever-Beyazıt A. 2014, “Güncel Arkeolojik Bulgular Işığında MÖ 2. Binyılda Amasya Bölgesi”. TÜBA-AR 17, 83-110.