Perrhe: Antik Kaynaklar Işığında Kommagene’de Bir Kent

Yıl 2021, Cilt: 9, 377 - 388, 29.06.2021

Alican Doğan

Öz

Günümüzde Adıyaman ili sınırları içerisinde bu-lunan Perrhe antik kenti daha çok kaya mezarları ile dikkati çekmektedir. Kentin güneydoğusunda bulunan nekropolis alanında yürütülen çalışmalardan Perrhe’nin uzun süre iskân gördüğü anlaşılmaktadır. Perrhe kentinin dâhil olduğu Kommagene bölgesi, tarihsel süreçte farklı devletlerin kontrolüne girmiş, genelde doğudan gelebilecek saldırılara karşı bir tampon bölge rolü üstlenmiştir. Bu doğrultuda özellikle Romalılar sınır bölgelerinin güvenliğine önem vererek Euphrates (Fırat) nehri boyunca stratejik noktalara lejyonlar konuşlandırmışlardır. Bu açıdan Perrhe gerek Euphrates yakınında doğuya yapılacak seferlerde bir geçiş noktası olan Zeugma kentine yakınlığı gerekse kuzey-güney yönünde önemli bir geçiş güzergâhı üzerinde bulunması nedeniyle bölgede meydana gelen gelişmelerden şüphesiz etkilenmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde daha ön plana çıktığı anlaşılan kent, muhtemelen Sasani ve Arap saldırıları gibi nedenlerle zamanla terk edilmiş, önemini kaybetmiştir. Kent ve çevresinde yapılan arkeolojik çalışmalar ve yüzey araştırmalarının başlangıcı 19. yüzyıl sonlarına kadar gitse de tarihsel süreç içinde kentin sosyal ve siyasi tarihi hakkında yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu bağlamda çalışmanın problematiği, antik kaynaklardan hareketle bir kent tarihi oluşturmak, değişen şartları dikkate alarak Perrhe’nin siyasi, sosyal ve dini arka planını ortaya koymaktır. Kentin arkeolojik geçmişi ayrıntılı bir şekilde ele alınmamış, sadece önerilerimizi desteklediği ölçüde arkeolojik verilerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Perrhe, Romalılar, Anadolu, Komagene, Adıyaman

Perrhe: A City in Commagene in the Light of Ancient Sources

Öz

Located within the borders of Adıyaman today, the ancient city of Perrhe attracts attention with its rock-cut tombs. The studies carried out in the necropolis area in the southeast of the city reveal that Perrhe was inhabited over a long period of time. The Commagene region, that includes Perrhe, was under the control of different states over the course of history, and generally served as a buffer zone against attacks from the east. In consequence, the Romans in particular placed legions at strategic points along the Euphrates, attaching importance to the security of the border regions. In this respect, Perrhe was undoubtedly affected by developments in the region both due to its proximity to the city of Zeugma, a transit point for campaigns to the east, near Euphrates, and its location on an important transport route extending in a north-south direction. The city un-derstood to be more prominent during the reign of the Eastern Roman Empire, then lost importance and over time, was abandoned proba-bly due to the attacks from the Sasanians and Muslims. Although the archaeological studies and surveys conducted in the city and its surrounding areas date back to the end of the 19th century, there are barely any studies of the social and political history of the city. In this context, the problematic of this study is to create an urban history based upon the ancient sources and to show the political, social and religious background of Perrhe by taking into account the changing conditions. The archaeological history of the city has not been discussed in detail, but the archaeological data has been employed to the extent that it supports our suggestions.

Anahtar Kelimeler

Perrhe, Commagene, Adıyaman, Anatolia, Romans

Kaynakça

• Barnes T. D. 2013, The New Empire of Diocletian and Constantine. Harvard.
• Birley A. R. 1999, Septimius Severus: The African Emperor. Routledge.
• Blömer M. & Crowther C. 2014, “Eagles on Stags. An Underground Sanctuary in Perrhe, Commagene”. Ed. E. Winter, Kult und Herrschaft am Euphrat, Dolichener und Kommagenische Forschungen VI AMS 73. Bonn, 343-371.
• Blömer M. & Facella M. 2008, “Ein Weihrelief für Iupiter Dolichenus aus der Nekropole von Perrhe”. PATRIS PANTROFOS KOMMAGHNH Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat AMS 60. Bonn, 189-200.
• Bouchier E. S. 1916, Syria as a Roman Province. Oxford.
• Candemir H. & Wagner J. 1978, “Christliche Mosaiken in der nördlichen Euphratesia”. Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens. 192-231.
• Dörner F. K. 1999, Nemrud Dağı’nın Zirvesinde Tanrıların Tahtları. Çev. V. Ülkü. Ankara.
• Duygu Z. 2016, Süryani Tarih Yazıcılığında Geç Antikçağ. Ankara.
• Duygu Z. 2018, Nikomedia ve Hıristiyanlık. İstanbul.
• Eldem E. 2010, Le Voyage a Nemrud Dağı D’Osman Hamdi Bey et Osgan Efendi (1883). Paris.
• Erarslan F. & Winter E. 2008, “Perrhe (Pirun)-Geographische Lage, Topographie und (Forschungs-) Geschichte”. PATRIS PANTROFOS KOMMAGHNH Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat AMS 60. Bonn, 179-187.
• Erarslan F. 2003, “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı Kaya Mezarları Kurtarma Kazısı”. 13. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu (22-26 Nisan 2002). Denizli, 129-136.
• Erarslan F., R. Özman, F. Şancı, M. Arslan, M. N. Karaca & M. Alkan 2010, “Perrhe Antik Kenti Nekropol Alanı 2008 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”. 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu (27-30 Nisan 2009). Sivas, 91-104.
• Erarslan F., T. H. Zeyrek, R. Özman, F. Şancı, E. Akın, M. Arslan, M. Alkan, M. N. Karaca & M. S. Koca 2011, “Perrhe Antik Kenti Nekropol Alanı 2009 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”. 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu (29 Nisan-1 Mayıs 2010). Ordu, 363-377.
• Facella M. 2006, La Dinastia Degli Orontidi Nella Commagene Ellenistico-Romana. Pisa.
• Gelzer H. 1898, “Geographische Bemerkungen zu dem Verzeichniss der Väter von Nikaea”. Ed. H. Kiepert, Beiträge zur alten Geschichte und Geographie: Festschrift für Heinrich Kiepert. Berlin, 45-61.
• Güneş C. 2018, “X. Yüzyıldaki Bizans Taktikonlarına Göre Bizans-İslam Güçlerinin İlk Karşılaşma Alanları: Kleisouralar ve Kleisouralardaki Askeri Taktiklere Dair”. History Studies 10/1, 85-100.
• Honigmann E. 1924, “Historische Topographie von Nordsyrien im Altertum”. Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 47, 1-64.
• Honigmann E. 1925, “Studien zur Notitia Antiochena”. Byzantinische Zeitschrift 25/1, 60-88.
• Honigmann E. 1939a, Le Synekdemos D’Hiérokles et L’Opuscule Géographique de Georges de Chypre. Bruxelles.
• Honigmann E. 1939b, “La Liste Originale Des Pères de Nicée: A propos de l'Évêché de « So-doma » en Arabie”. Byzantion 14, 17-76.
• Honigmann E. 1970, Bizans Devletinin Doğu Sınırı. Çev. F. Işıltan. İstanbul.
• Humann K. & Puchstein O. 1890, Reisen in Kleinasien und Nordsyrien. Berlin.
• Jones A. H. M. 1937, The Cities of the Eastern Roman Provinces. Oxford.
• Kienast D. 2004, Römische Kaisertabelle: Grundzüge Einer Römischen Kaiserchronologie. Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Kökten İ. K. 1947, “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarihöncesi Araştırmaları”. Belleten XI/43, 431-472.
• Magie D. 1950, Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ I-II. Princeton.
• Miller K. 1916, Itineraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana. Stuttgart.
• Pittard E. 1931, À travers l'Asie-Mineure, le visage nouveau de la Turquie. Paris.
• Price R. & Gaddis M. 2005, The Acts of the Council of Chalcedon 45/3. Liverpool.
• Ramsay W. M. 2010, The Historical Geography of Asia Minor. Cambridge.
• Sherwin-White, A. N. 1984, Roman Foreign Policy in the East 168 B.C. to A.D. 1. London.
• Speidel M. A. 2005, “Early Roman Rule in Commagene”. Scripta Classica Israelica XXIV, 85-100.
• Şenocak B. 2014, Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Tab. Peut. (=Tabula Peutingeriana) Tabula Peutingeriana-Osmanlı ve Türkiye Coğrafyasındaki İzleriyle 2000 Yıllık Roma Yol Haritası. Ed. B.Özükan. İstanbul 2017.
• Uzunoğlu H. 2012, “Anadolu’da Roma Lejyonları”. Eskiçağ Yazıları 2, 93-127.
• Versluys M. J. 2017, Visual Style and Constructing Identity in the Hellenistic World: Nemrud Dağ and Commagene under Antiochos I. Cambridge.
• von der Osten H. H. 1933, Discoveries in Anatolia 1930-31. Chicago-Illinois.
• Wagner J. 2019, “Geç Hellenistik Kommagene Krallığı’nın Tarihi”. Fırat Kıyısında Tanrı Krallar: Kommagene’de Yeni Kazılar ve Araştırmalar. İstanbul, 38-49.
• Yıldırım E. 2012, “Roma-Parth Mücadelesinde Fırat Nehri’nin Jeopolitik Önemi”. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 7, 45-64.
• Yıldırım E. 2013, “Roma İmparatorluğu’nun Doğu Sınırını Korumak için Fırat Nehri Boyunca Kurulan Lejyonlar”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/4, 167-182.