Translation of Historical Novels with a Focus on Intralingual Translations, Paratexts and Norms: The Case of The Talisman

Yıl 2021, Sayı: 31, 20 - 44, 30.12.2021

Nilüfer Alimen

https://doi.org/10.37599/ceviri.1009926

Cited By: 1

Öz

This article aims to examine the translation adventure of The Talisman (1825) by Scottish author Sir Walter Scott, who is recognized as the founding figure of historical novel in world literature, in Turkish. It was first translated from French, a mediating language, into Ottoman Turkish in 1912 by Mehmed Halid. Its intralingual translations were published by different publishing houses in Turkey for about a century. This study aims to scrutinize The Talisman's translations within the historical context and through a compiled corpus of 11 translated works. The preliminary examination of the corpus in terms of "directness of the translation" (Toury, 1995/2012) has revealed that all translations were translated from a mediating language or were intralingual translations. Since paratexts are commonly used, a descriptive analysis focusing on paratexts (Genette, 1997) has been carried out and several manifestations of the tension between the East and the West have been observed in the paratexts which reflect the sensitivities and interventions of the translation agents concerning the position of the East against the West, the emphasis on Turkishness, and "historical reality". It has thus been argued that the lines between “translator”-“writer” and “fiction”-“reality” are blurred in the present case where the agents become visible through paratexts. Based on the functions of paratextual elements, it has been argued that interlingual translation was not needed for a century thanks to the availability of a constantly reproduced text by widely acclaimed experts and to the fact that the source text was positioned in the target system through paratexts serving a certain function that was already approved by the target reader. In conclusion, within the context of historical novel translation, the study has been claimed to historicize and exemplify the relationship between the norms regarding the directness of translation and the function attributed to translation by the agents in the target system.

Anahtar Kelimeler

Walter Scott, The Talisman, historical novel, paratext, translational norms, directness of translation, intralingual translation

Diliçi Çeviriler, Yanmetinler ve Normlar Odağında Tarihsel Roman Çevirileri: The Talisman Örneği

Öz

Bu makalenin amacı, İskoçyalı yazar Sir Walter Scott’ın The Talisman (1825) adlı romanının Türkçedeki çeviri macerasını irdelemektir. Dünya edebiyatında, tarihsel romanın kurucu figürü olarak karşımıza çıkan Scott’ın İngilizce kaleme aldığı The Talisman ilk olarak 1912 yılında Fransızca aradilden Osmanlı Türkçesine Mehmed Halid tarafından çevrilmiş, bu çevirinin diliçi çevirileri ise yaklaşık yüz yıllık bir süre boyunca Türkiye’deki farklı yayınevlerince yayımlanmıştır. The Talisman’ın Türkçedeki çeviri macerasını tarihsel bağlam içinde irdelemeyi amaçlanan bu çalışma çerçevesinde, toplam 11 çeviri eserden oluşan bir bütünce derlenmiş; bütüncenin “çevirinin doğrudanlığı” (Toury, 1995/2012) açısından yapılan ön incelemesi sonucunda çevirilerin tamamının aradilden çevrildiği veya diliçi çeviri yoluyla aktarıldığı saptanmıştır. Bütüncede yer alan çevirilerde gözlemlenen yoğun yanmetin kullanımı gerekçesiyle yanmetin (Genette, 1997) odağıyla yürütülen betimleyici incelemenin sonucunda, yanmetinsel öğelerde Doğu ve Batı arasındaki gerilimin güçlü izdüşümlerine rastlanmıştır. Yanmetinlerin, Doğunun Batı karşısındaki konumu, Türklük vurgusu ve “tarihsel gerçeklik” konularında çeviri sürecindeki eyleyenlerin hassasiyetlerini ve müdahalelerini yansıttıkları gözlemlenmiş, dolayısıyla hem eyleyenlerin yanmetin kullanımı aracılığıyla görünür hale geldikleri hem de tarihsel roman çevirisi bağlamında “çevirmen”-“yazar” ve “kurgu”-“gerçeklik” arasındaki sınırların bulanıklaştığının söylenebileceği ileri sürülmüştür. Yanmetinsel öğelerin kullanım işlevleri ile ilgili söz konusu tespitler bağlamında, yüz yıllık süre boyunca dillerarası çeviriye gereksinim duyulmamasının nedeninin, yanmetinlerle konumlandırılarak erek-dizgede onanmış belirli bir işlev üstlenen bir metnin toplumda bu konudaki uzmanlıklarıyla kabul görmüş uzmanlar tarafından hâlihazırda üretilmiş ve sürekli yeniden-üretiliyor olmasından kaynaklandığı öne sürülmüştür. Sonuç olarak, bu çalışmanın, tarihsel roman çevirisi bağlamında, çevirinin doğrudanlığına ilişkin normlar ile erek-dizgedeki eyleyiciler tarafından çeviri metne yüklenen işlev arasındaki ilişkiyi yanmetin odağıyla tarihselleştirdiği ve örneklendirdiği iddia edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Walter Scott, The Talisman, tarihsel roman, yanmetin, çeviri normları, çevirinin doğrudanlığı, diliçi çeviri

Kaynakça

• 12 inci asırda Salip Muharebeleri: Salâhaddini Eyyubi ve Arslan Yürekli Rişar. (1934). Maarif Kitaphanesi.
• 12 inci asırda Salip Muharebeleri: Salâhaddini Eyyubi ve Arslan Yürekli Rişar. (1949). Maarif Kitaphanesi.
• Alexander, J. H. (2017). Walter Scott's Books: Reading the Waverley Novels. Taylor & Francis.
• Avşaroğlu, M. (2021). Tarihsel Roman ve Çeviri: Jason Goodwin’in Çeviri Romanları Üzerine Betimleyici Bir Çalışma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Berk Albachten, Ö. (2013). Intralingual translation as ‘modernization’ of the language: the Turkish case. Perspectives, 21(2), 257-271. https://doi.org/10.1080/0907676X.2012.702395
• Brown, D. (2016). Walter Scott and the historical imagination [Adobe Digital Editions]. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315625942 (Özgün metin 1979 yılında yayımlanmıştır)
• Çelik, Y. (2002). Tarih roman ilişkisi-tarihi romanda kişiler. Bilig, 22 (Yaz), 49-68.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of interpretation. Cambridge University Press.
• Göğebakan, T. (2004). Tarihsel Roman Üzerine. Akçağ Yayınları.
• Jakobson, R. (2012). Çevirinin Dil(bilim)sel Özellikleri Üstüne. (Ö. Albayrak, Çev.) Çeviri Seçkisi II (2. Bs.). İstanbul: Sel Yayıncılık: 61-66. (Özgün metin 1959 yılında yayımlanmıştır)
• Kalem Bakkal, A. (2019). From the ‘real’ author to the ‘real’ reader: Manipulation in translation. transLogos
• Translation Studies Journal, 2(1), 85-101. http://dx.doi.org/10.29228/transLogos.2/1.5
• Kara, H., & Aravi, M. (2017). Osmanlı'yı tahayyül etmek: tarihsel romanda Fatih temsilleri. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karadağ, A. B. (2012). Bir diliçi çeviri örneği olarak dipnotlar ve dipnotlarla bir çeviriyi yeniden yazmak. Çeviribilim Dergisi, 8, 35-40.
• Kemal, N. (1305/1889). Mukaddeme-i Celâl. Ebüzziya Matbaası.
• Korning Zethsen, K. (2007). Beyond translation proper-Extending the field of translation studies. TTR: traduction, terminologie, rédaction, 20(1), 281-308. https://doi.org/10.7202/018506ar
• Korning Zethsen, K. (2009). Intralingual translation: An attempt at description. Meta: journal des traducteurs, 54(4), 795-812. https://doi.org/10.7202/038904ar
• Lewis, G. (2007). Trajik Başarı: Türk Dili Reformu (M. F. Uslu, Çev.) Paradigma Yayınları. (Özgün metin 1999 yılında yayımlanmıştır)
• Lincoln, A. (2007). Walter Scott and Modernity. Edinburgh University Press.
• Lukács, G. (2010). Tarihsel Roman (İ. Doğan, Çev.) Epos Yayınları. (Özgün metin 1962 yılında yayımlanmıştır)
• Mardin, Ş. (1996) Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (M. Türköne, F. Unan, İ. Erdoğan, Çev.). İletişim. (Özgün metin 1962 yılında yayımlanmıştır)
• Mayer, R. (2017). Walter Scott and Fame: Authors and Readers in the Romantic Age. Oxford University Press.
• Said, E. (2017) Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları (B. Yıldırım, Çev.) (10. Bs.). Metis Yayınları. (Özgün metin 1978 yılında yayımlanmıştır)
• Salâhaddini Eyyubî ve Arslan Yürekli Rişar. (1964) Maarif Kitaphanesi.
• Salâhaddîni Eyyubî: Meçhul Kadın. (1942). Maarif Kitaphanesi.
• Salâhaddîni Eyyubî: Meçhul Kadın. (1953). Maarif Kitaphanesi.
• Salâhaddîni Eyyubî: Meçhul Kadın. (1956). Maarif Kitaphanesi.
• Scott, W. (1825) The Talisman. J & J Harper Printers.
• Scott, W. (1837) Richard en Palestine ou Le Talisman (M. A. Montémont, Çev.). (Özgün metin 1825 yılında yayımlanmıştır)
• Scott, W. (1912) Selahaddin-i Eyyubî ve Arslan Yürekli Rişar: Ehl-i Salib Vukuatına Müstenid Tarihî Roman (M. Halid, Çev.). Mihran Matbaası.
• Scott, W. (1995) Selahaddîn-i Eyyûbî ve Arslan Yürekli Rişar (D. Gürlek, Sad.). Timaş. (Özgün metin 1912 yılında yayımlanmıştır)
• Scott, W. (2012) Selahaddin Eyyubî ve Arslan Yürekli Richard (3. Haçlı Seferinin Filistin Safhasının Romanı) (1. Bs.) (E. Kılınç, Yay. haz.). Ötüken. (Özgün metin 1912 yılında yayımlanmıştır)
• Scott, W. (2013) Selahaddin Eyyubî ve Arslan Yürekli Richard (3. Haçlı Seferinin Filistin Safhasının Romanı) (2. Bs.) (E. Kılınç, Yay. haz.). Ötüken. (Özgün metin 1912 yılında yayımlanmıştır)
• Scott, W. (2020) Selahaddin Eyyubî ve Arslan Yürekli Richard (3. Haçlı Seferinin Filistin Safhasının Romanı) (3. Bs.) (E. Kılınç, Yay. haz.). Ötüken. (Özgün metin 1912 yılında yayımlanmıştır)
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Paratexts. Y. Gambier ve L. V. Doorslaer (Ed.), Handbook of Translation Studies (2. Cilt) (ss. 113-116). John Benjamins Publishing.
• Tanpınar, A. H. (1997) 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi (8. Bs.). Çağlayan Kitabevi.
• Timur, T. (1991) Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik. Afa Yayınları.
• Toury, G. (2012). Çeviri normlarının doğası ve çevirideki rolü (A. Eker, Çev.). M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi II- Çeviri(bilim) Nedir? (ss. 149-164) (2. Bs.). Sel Yayıncılık. (Özgün metin 1995 yılında yayımlanmıştır)
• Urgan, M. (2020). İngiliz Edebiyatı Tarihi (13. Bs.). Yapı Kredi Yayınları.
• Yıldız, G. (1998). Nâmık Kemâl'in" Salâhaddîn Eyyûbî" biyografisi: Öncü bir pan-İslamist metnin inşasına dair bazı gözlemler. İlmi Araştırmalar, (6), 271-287.
• 12 inci asırda Salip Muharebeleri: Salâhaddini Eyyubi ve Arslan Yürekli Rişar. (1934). Maarif Kitaphanesi.
• 12 inci asırda Salip Muharebeleri: Salâhaddini Eyyubi ve Arslan Yürekli Rişar. (1949). Maarif Kitaphanesi.