İbn Teymiyye'ye Yöneltilen Eleştirilere Yön Veren Faktörler

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 1, 227 - 250, 15.06.2025

Hasan Kaya

https://doi.org/10.18505/cuid.1624846

Öz

Öz:
İbn Teymiyye’nin felsefe, kelam ve tasavvufa; Şîa, Cehmiyye, Muʻtezile ve Eşʻarî mezheplerine yönelik tenkitleri çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Ona yapılan eleştirilere dair metodolojik bir çalışmanın bulunmayışı, bizi reddiyelerin kaynaklarını, gerekçelerini ve buna yön veren faktörleri incelemeye sevk etmiştir. Bu araştırma, İbn Teymiyye’nin vefatından sonraki bir asırlık dönemde ortaya çıkan reddiye literatürü üzerinden ona yönelik eleştirilerin gerekçelerine ve bunlara yön veren faktörlere odaklanmıştır. Bahsi geçen süre zarfındaki reddiyelerin çoğu Şâfiî Eşʻarî gelenek mensuplarınca kaleme alınmakla birlikte, Hanefî ve Mâlikîlerden de reddiye edebiyatına katkıda bulunanlar olmuştur. İbnü’l-Muallim el-Kureşî, İbnü’z-Zemlekânî, Şehâbeddin İbn Cehbel, Takıyyüddin es-Sübkî, Bahâeddin el-İhmîmî ve Takıyyüddin el-Hısnî Şâfiî Eşʻarî geleneğe mensubiyetleriyle ön plana çıkmışlardır. Bahsi geçen isimlerden sadece Takıyyüddin el-Hısnî 9./15. asrın başlarında vefat etmiştir. Diğer ulemanın tamamı 8./14. asırda vefat etmişlerdir. Bu araştırmada, Memlükler döneminde 9./15. asrın ilk çeyreğine kadar ortaya çıkan İbn Teymiyye’ye yönelik eleştiriler analiz edilerek, reddiyelerin neden ortaya çıktığı saptanmaya çalışılmıştır. İbn Teymiyye’nin kelam ilmine ve özelde Ebü’l-Hasan el-Eşʻarî, Ebü’l-Meâlî el-Cüveynî, Fahreddin er-Râzî ve Ebû Hâmid el-Gazzâlî gibi Eşʻarî büyüklerine metodik tenkitlerde bulunması, reddiye edebiyatının oluşmasının temel nedenlerindendir. İbn Teymiyye’nin ashabının taassubu ve muhaliflerinin ona yönelik tenkit ve ithamları birbirini beslemiş, bunun sonucunda İbn Teymiyyecilik ve İbn Teymiyye muhalifliği olgusu erken sayılabilecek bir dönemde ortaya çıkmıştır. Hanbelîlerin tevile ve kelam ilmine yaklaşımı zemmü’l-kelâm geleneği etrafında şekillenmiştir. Belirli dönemlerde bu anlayış, kelam yöntemini benimseme şeklinde ortaya çıksa da kelam karşıtlığı, mezhebin hâkim görüşü olarak varlığını sürdürmüştür. Kelam ilmini yöntem olarak kullanmak, Eşʻarîliğin varlık sebebidir, ancak Memlükler’deki akide Eşʻarîliği, inancı koruduğu sürece ona tolerans göstermiştir. Bununla birlikte, dönemin Şâfiî Eşʻarî uleması İbn Teymiyye ile yükselişe geçen Hanbelîliğe karşı Eşʻarî büyüklerini savunmak adına kelam ilminin meşruiyetini müdafaa etmek durumunda kalmışlardır. Eşʻarîler ile Hanbelîlerin tasavvufi geleneklerinin farklılığı ve kelamın ilmi hüviyetine yaklaşımları, ayrışmanın diğer bileşenini oluşturmuştur. Taraflar birbirlerini tenkit ederken bu mezhebî ve kültürel mirasa müracaat etme ihtiyacı duymuşlardır. İbn Teymiyye’nin kabir ziyareti, tevessül, istigâse, talâk, haberî sıfatlar ve kelâmullaha dair görüş ve fetvaları nedeniyle muhakeme edilip çeşitli şekillerde cezalandırılması, nihayetinde hapisteyken vefat etmesine kadar giden süreç, meselenin toplumsal ve siyasi boyutlarını ortaya koymaktadır. Özellikle mutasavvıfların, İbn Teymiyye'yi yönetime şikâyet etmeleri sonucunda ona çeşitli cezalar verilmesine neden olduklarına dair kayıtlar, bu bağlamda büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi , Memlük Eşʻarîliği , Hanbelîlik , İbn Teymiyye , Eleştiri

Etik Beyan

Bu çalışma Prof. Dr. Sönmez KUTLU danışmanlığında 2024 yılında tamamladığımız "İbn Teymiyye’ye Şâfiî-Eşʻarî Ulemanın Eleştirileri-h.8./m.14. ve h.9./m.15. Asır-" başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

Factors Influencing the Criticism Directed at Ibn Taymiyyah

Öz

The critiques of Ibn Taymiyyah regarding philosophy, kalam, and mysticism (tasawwuf), as well as Shi'ism, Jahmiyyah, Mu'tazilah, and Ash'ari sects, have been the subject of various studies. The absence of a methodological study on the criticisms directed at him has led us to examine the sources, justifications, and factors that shaped these refutations. This research focuses on the justifications for the criticisms directed at Ibn Taymiyyah and the factors influencing them, through the refutation literature that emerged in the century following his death. Although most of the refutations during this period were written by followers of the Shafi'i Ash'ari tradition, there were also contributions from Hanafi and Maliki scholars to the refutation literature. Notable figures from the Shafi'i Ash'ari tradition include Ibn al-Mu'allim al-Qurashi, Ibn al-Zamalkani, Shahab al-Din Ibn Jabl, Taqi al-Din al-Subki, Baha al-Din al-Ihmimi, and Taqi al-Din al-Hisni. Among these, only Taqi al-Din al-Hisni passed away at the beginning of the 9th/15th century, while the rest of these scholars died in the 8th/14th century. In this study, the criticisms directed at Ibn Taymiyyah during the Mamluk period, up to the first quarter of the 9th/15th century, are analyzed in order to determine why the rebuttals emerged. One of the main reasons for the emergence of the refutation literature was Ibn Taymiyyah's methodological criticisms of kalam scholars such as Abu'l-Hasan al-Ash'ari, Abu'l-Ma'ali al-Juwayni, Fakhr al-Din al-Razi, and Abu Hamid al-Ghazali. The bigotry of Ibn Taymiyyah's followers and the criticisms and accusations made by his opponents fed into one another, which led to the phenomenon of "Ibn Taymiyyahism" and opposition to him arising at an early stage. The Hanbali approach to interpretation (ta'wil) and kalam was shaped around the tradition of "condemnation of kalam." Although at certain periods this understanding manifested as the adoption of the kalam method, opposition to kalam remained the dominant view within the school. The use of kalam as a methodology was the reason for the existence of Ash'ariism, yet the Mamluk era tolerated Ash'ariism as long as it preserved its belief system. However, the Shafi'i Ash'ari scholars of the period, in order to defend the Ash'ari grandees against the rising Hanbali movement led by Ibn Taymiyyah, had to defend the legitimacy of kalam as a science. The differences between the Ash'ari and Hanbali mystical traditions and their approaches to the scientific nature of kalam formed another component of the division. While critiquing one another, both sides found it necessary to refer to their respective sectarian and cultural heritage. Ibn Taymiyyah's views and fatwas on matters such as visiting graves, intercession (tawassul), seeking divine aid (istighatha), divorce (talaq), the divine attributes (sifat), and the divine speech (kalamullah), which led to his prosecution and various forms of punishment, culminating in his death in prison, highlight the social and political dimensions of the issue. Particularly, Records indicating that the Sufis' complaints about Ibn Taymiyyah to the authorities led to him being subjected to various punishments are of great importance in this context.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects , Mamluk Ash'arism , Hanbalism , Ibn Taymiyyah , Criticism.

Etik Beyan

This study is based on the doctoral dissertation titled "Criticisms of Ibn Taymiyya by Shafi‘i-Ash‘ari Scholars – 8th/14th and 9th/15th Centuries", which was completed in 2024 under the supervision of Prof. Dr. Sönmez KUTLU.

Kaynakça

• Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye’nin Şia’ya Reddiyesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2017.
• Aslan, Abdülgaffar. “IV/X. Yüzyılda Kelam - Tasavvuf İlişkisi -İbn Fûrek Örneği-”. Dinî Araştırmalar V/14 (2002), 61- 76.
• Aslan, İbrahim. “El-Usûlu’l-Hamse’nin Hanbelî Yorumu: el-Kâdî Ebû Ya’lâ el-Ferrâ Örneği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi LIII/1 (2012), 55-83. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001096
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler (1250-1517 ). Ankara: İsam Yayınları, 2015.
• Aydın, Hüseyin. “İbn Teymiye’nin Nasçı Akılcılığının Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I/1 (2014), 133-181.
• Azamat, Nihat. “Fütûhu’l-Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/259. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Baran, İlhan. Büyük Selçuklu ve Eyyûbîler’de Siyaset Eksenli Sünni Faaliyetler. ed. Muhammed Ali Alioğlu. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Barlak, Muzaffer. “İbn Teymiyye’nin Felsefî Yöntem Eleştirisi ve Müslüman Filozofları Tekfir Etme Gerekçeleri”. The Journal of Academic Social Science Studies 81 (2020), 363-378. https://doi.org/10.29228/JASSS.46336
• Baş, Derya. “Yâfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/175-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Bezzâr, Ebû Hafs Sirâcüddin Ömer b. Ali. el-Aʿlâmü’l-ʿAliyye fî Menâkıbi Şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye. thk. Selâhaddin el-Müneccid. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1976.
• Çınar, Bayram. “Eş’arî Ekol ile Sufîlerin Etkileşim Nedenleri ve Bu Etkileşimin Yansımaları”. Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu’na Armağan. ed. Mustafa Aşkar - Mehmet Yıldız. 405-422. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Deştî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ebi’l-Kâsım İsfendiyâr b. Bedrân b. Eyyân. İsbâtü’l-Had lillâhi ʿAzze ve Celle ve bi-ennehu Kâʿidün ve Câlisün ʿalâ ʿArşih. thk. Muslit b. Bender el-Uteybî - Âdil b. Abdillâh Âl Hamdân. Cidde, 2009.
• Hısnî, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Muhammed b. Abdilmü’min el-Hüseynî. Defʿu Şübehi men Şebbehe ve Temerrede ve Nesebe zâlike ile’s-Seyyidi’l-Celîl İmâm Ahmed ve Yelîhi el-Fetâva’s-Sehmiyye fî İbn Teymiyye. thk. Mustafa Abdülvâhid. Ammân: Dârü’r-Râzî, 2003.
• İbn Abdülhâdî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-ʿUkûdü’d-Dürriyye fî Menâkıbi Şeyhilislâm İbn Teymiyye. thk. Tal’at b. Fuâd el-Hulvânî Ebî Mus’ab. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Cehbel, Şihâbüddîn Ahmed el-Halebî. el-Hakâiku’l-Celiyye fi’r-Red ʿalâ İbn Teymiyye fîmâ Evredehû fi’l- Fetve’l-Hameviyye. thk. Tâhâ ed-Desûkî Hubeyşî. Kahire: Matbaatü’l-Fecri’l-Cedîd, 1987.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1988.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Kudâme el-Cemmâîlî. Lümʿatü’l-İʿtikâd el- Hâdî ilâ Sebîli’r-Reşâd. Kuveyt: ed-Dârü’s-Selefiyye, 1985.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Kudâme el-Cemmâîlî. “ʿAkîdetü’l-İmâm Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillâh b. Kudâme el-Makdisî”. el-Mecmûʿu’l-Müştemil ʿale’d-Düreri’l-Âtiye. haz. Ferecullah Zeki el-Kürdî. 551-560. Mısır: Matbaatu Kürdistâni’l-İlmiyye, 1911.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân. ez-Zeyl ʿalâ Tabakâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. Mekke: Mektebetü’l-Abîkân, 2005.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Bugyetü’l-Mürtâd fi’r-Red ʿale’l-Mütefelsife ve’l- Karâmita ve’l-Bâtıniyye. thk. Mûsâ b. Süleyman ed-Düveyş. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2001.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Câmiʿu’r-Resâil. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1984.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. el-Fetâve’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ - Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1987.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. el-İhnâiyye evi’r-Red ʿale’l-İhnâî. thk. Ahmed b. Mûnis el-ʿAnzî. Cidde: Dârü’l-Harrâz, 2000.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. el-İstikâme. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Medine: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. er-Red ʿale’s-Sübkî fî Mes’ele Taʿlîki’t-Talâk. thk. Abdullah b. Muhammed el-Mezrûʿ. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 2014.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Hudûsu’l-Alem Âlemin Hudûsu Problemi. çev. Cihan Özaykan. İstanbul: Endülüs, 2019.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʿu Fetâvâ Şeyhi’l-İslâm Ahmed b. Teymiyye. nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine: Mücemmau’l-Melik Fahd, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed Abdülkerîm. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el- Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Muallim el-Kureşî, Fahreddin Ebî Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Osmân b. Ömer b. Abdülhâlik. Necmü’l-Mühtedî ve Recmü’l-Müʿtedî. thk. Abdülbâsıt Abdüssamed Ebû Kâmil. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2021.
• İbnü’z-Zemlekânî, Ebü’l-Meâlî Kemâlüddîn Muhammed b. Alî b. Abdilvâhid el-Ensârî. ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’r- red ʿalâ İbn Teymiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 1152/10.
• İğde, Muhyettin. Siyasi-İtikadi Bir Mezhep Olarak Hanbeliliğin Teşekkül Süreci. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora, 2014.
• İhmîmî, Bahâeddin Abdülvehhab b. Abdirrahmân el-Merâğî. Risâle fi’r-Red ʿalâ İbn Teymiyye fî Mes’eleti Havâdis lâ Evvele lehâ. thk. Said Abdüllatîf Fûde. Beyrut: Dârü’z-Zehâir, 2014.
• İhnâî, Takiyyüddîn Ebû Abdullah Muhammed el-Malikî es-Sa‘dî. el-Makâletü’l-Merdiyye fi’r-Red ’alâ Men Yünkirü’z-Ziyârete’l-Muhammediyye. Dublin: Chester Beatty Kütüphanesi, 3406.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2011.
• Kâsım, Kâsım Abduh. “Muhammed b. Kalavun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/544-545. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kaya, Hasan. İbn Teymiyye’ye Şâfiî-Eşʻarî Ulemanın Eleştirileri-h.8./m.14. ve h.9./m.15. Asır-. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2024.
• Kıyıcı, Burhaneddin. İbn Teymiyye’de Akıl-Nakil İlişkisi (Der’u Tearuzi’l-Akl ve’n-Naklı Bağlamında). Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2009.
• Koca, Ferhat. “İbn Kudâme, Muvaffakuddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/139-142. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/391-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koç, İsa. Hanbelîlik-Eşʿarîlik İlişkisi (III.-V/IX.-XI. yy.). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora, 2020.
• Kurt, Erkan. “İbn Teymiyye’nin Selefî Kelâmı: Tarihsel ve Yapısal Bir Analiz”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/31 (2017), 81-108. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.333325
• Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2. Basım., 2002.
• Laoust, Henry. İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. E. Ruhi Fığlalı - Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, 1999.
• Lapidus, Ira M. İslâm Toplumları Tarihi Cilt 1: Hazreti Muhammed’den 19. Yüzyıla. çev. Yasin Aktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Makdisi, George. “Hanbelî Mezhebi ve Tasavvuf”. çev. Ramazan Özmen. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi VIII/18 (2007), 297-310.
• Makdisi, George. İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Makdisi, George. “Kâdirî Sûfîsi İbn Teymiyye”. çev. Vahit Göktaş. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi VIII/19 (2007), 401-411.
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî. es-Sülûk li-Maʻrifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkâdir ’Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• Nedvî, Ebu’l-Hasen Ali. İslam Önderleri Tarihi 2: Şeyhü’l-İslâm İbn Teymiye. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
• Okur, Kaşif Hamdi. “İslam Hukuku’nda Boşama Yemini (Talâka Yemin) Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (2009), 5-30.
• Özel, Ahmet Murat. “İbn Atâullah el-İskenderî: Mısır’ın ‘Tasavvuf Çağı’ında Sünnî Tasavvufun Bir Prototipi”. Mısır İlim Havzasında İslâm Düşüncesinin Öncü Şahsiyetleri. 365-394. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelâmcılara Eleştirisi. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Özervarlı, M. Sait. “Zemmü’l-Kelâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/240-242. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Sübkî, Tacüddîn Ebû Nasr Abdilvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-Kübrâ. thk. M. M. Tanâhî - A. M Hulv. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964.
• Sübkî, Takiyyüddîn Alî b. Abdilkâfî. Şifâü’s-Sekâm fî Ziyâreti Hayri’l-Enâm. thk. Hüseyin Muhammed Ali Şükrî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2008.
• Sübkî, Takiyyüddîn Alî b. Abdilkâfî. “el-İʿtibâr bi-Bekâi’l-Cenneti ve’n-Nâr”. er-Resâilü’s-Sübkiyye fi’r-Redd ʿalâ İbn Teymiyye ve Tilmîzihi İbn Kayyim el-Cevziyye. nşr. Kemâl Ebü’l-Münâ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Sübkî, Takiyyüddîn Alî b. Abdilkâfî. “en-Nazarü’l-Muhakkak fî’l-Halef bi’t-Talâki’l-Muʿallak”. er-Resâilü’s-Sübkiyye fi’r-Redd ʿalâ İbn Teymiyye ve Tilmîzihi İbn Kayyim el-Cevziyye. nşr. Kemâl Ebü’l-Münâ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Sübkî, Takiyyüddîn Alî b. Abdilkâfî. es-Seyfü’s-Sakîl fi’r-Red ʿalâ İbn Zefîl. nşr. Zâhid Kevserî. Kahire: el- Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003.
• Sübkî, Takiyyüddîn Alî b. Abdilkâfî. “Nakdü’l-İctimâʿ ve’l-İftirâk fî Mesâili’l-Eymân ve’t-Talâk”. er-Resâilü’s- Sübkiyye fi’r-Redd ʿalâ İbn Teymiyye ve Tilmîzihi İbn Kayyim el-Cevziyye. nşr. Kemâl Ebü’l-Münâ. Beyrut: Âlemü’l- Kütüb, 1983.
• Toru, Ümit. “Eş’arîlik-Hanbelîlik Farklılaşmasının Toplumsal Yansımaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXII/1 (2018), 259-292. https://doi.org/10.18505/cuid.402943
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Şerh Lümʿatü’l-İʿtikâd el-Hâdî ilâ Sebîli’r-Reşâd. thk. Ebû Muhammed Eşref b. Abdülmaksûd. Riyad: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1995.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah b. Es‘ad b. Alî. Mirʾâtü’l-Cenân ve ʿİbretü’l-Yakzân fî Maʿrifeti Havâdisi’z-Zamân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “el-ʿAkîdetü’ş-Şeybâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• “ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’r-Red ʿalâ İbn Teymiyye”. er-Resâilü’s-Sübkiyye fi’r-Redd ‘alâ İbn Teymiyye ve Tilmîzihi İbn Kayyim el-Cevziyye. Dımaşk: Matbaatü’t-Terakkî, 1347.