İslam Öncesi Arap İnanç İkliminde Putçuluğun Toplumbilimselliği

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 61, 459 - 488, 15.12.2021

Metin Doğan

https://doi.org/10.15745/da.978871

Cited By: 1

Öz

Birçok toplum tarihsel süreç içerisinde inanç anlamında farklı eğilimlere sahip olmuştur. Bu makalenin amacı, İslam öncesi kabile ve klan yapılanması içerisindeki Arapların da içinde bulunduğu toplum tiplerinin farklı şekillerde ve zaman dilimlerinde totemizm, fetişizm, natürizm ve animizm gibi sistemleri tecrübe etmiş olup olmadıklarına genel hatlarıyla bakmaktır. Aynı şekilde İslam öncesi Arapları, kendilerini diğer toplum tiplerinden ayıran özellikleri ve kadim zamanlardan beri yaşadıkları hem tek ilahlı dinleri hem de putperestliği irdelemektir. Araştırmamızda İslam’a kadar son temsilcisi “haniflik” olan tek ilahlı din algısının, İslam öncesi Arapların dini tecrübelerine yaşam biçimlerini derinden etkileyecek kadar sirayet etmiş olduğu ve dolayısıyla İslam öncesi Arapların putperestliği Haniflikte olduğu gibi, hiç bir zaman tek ilahlı dinin dejenerasyonundan bağımsız olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Aynı zamanda Hanif de kadim ilahi dinlerin kaderini paylaşmış, cemaatleşme olgusu gerçekleşemeden, yani Hanif dini tecrübesi inananları tarafından sosyal boyutuyla paylaşılamadan putperestliğin baskısıyla karşı karşıya kalmıştır.
Fakat gerek pagan tapınışların gerekse Hanifliğin dini tecrübesine ilişkin tarihsel verilerin sınırlı olması problematik bir konu olarak araştırmanın zorluklarındandır. Çalışmamızda sorguladığımız diğer bir konu, Putperest Arapların putçuluklarının salt puta tapınan, ona kulluk gösterisini simgeleyen farklı ibadet biçimleri olarak görülemeyeceğidir. Nitekim bu putlar, başta “yüce varlık Allah” olmak üzere, cinleri, melekleri ve diğer soyut varlıkları da içine alan bir tanrılar panteonunun yeryüzündeki sembolleri olarak somutlaştırılmıştır. Aynı zamanda tanrısal varlıklar olmaları nedeniyle de onlardan, bir tanrıdan istenecek her tür görevi yerine getirmeleri beklenmiştir. Bu anlamda putlar işlevseldirler ve onlara günlük rutin işlerin yürümesinden bireysel ve sosyal gereksinimlerin karşılanmasına, şifa kaynağı olmalarından yüce varlıkla irtibat aracı olma fonksiyonlarına kadar her açıdan sorumluluk yüklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Put, İslam Öncesi, Pagan, Sembol, Sembolleştirme.

Sociology of Idolatry in the Pre-Islamic Arabic Faith Climate

Öz

Many societies have had different tendencies in terms of belief in the historical process. The purpose of this article is to look in general terms whether the types of society, including the Arabs, in the pre-Islamic tribe and clan structuring, have experienced systems such as totemism, fetishism, naturism
and animism in different forms and time periods. Likewise, it is to examine the pre-Islamic Arabs, the features that distinguish them from other types of society, and their monotheistic religions and paganism that they have lived since ancient times. In our research, it was concluded that the perception of a monotheistic religion, the last representative of which was "hanif" until Islam, had spread to such an extent that it had a profound effect on the religious experiences of pre-Islamic Arabs, and therefore, the idolatry of the pre-Islamic Arabs was never independent of the degeneration of the monotheistic religion,
as in Hanif. has been reached. At the same time, Hanif thought also shared the fate of ancient divine religions, and faced the pressure of paganism before the phenomenon of communion could be realized, that is, before the religious experience of Hanif could be shared by its believers with its social dimension.
However, the limited historical data on both pagan worship and Hanif's religious experience is one of the difficulties of the research as a problematic issue. Another issue we question in our study is that the idolatry of the pagan Arabs who cannot be seen as different forms of worship that only worship the idol and symbolize the show of servitude to him. As a matter of fact, these idols are embodied on earth as symbols of a pantheon of gods that includes "the supreme being Allah", jinn, angels and other abstract beings. Naturally, they are also powerful and should be respected, worshiped, sacrificed, inshort, worshiped as representatives of the gods. At the same time, since they are divine beings, they are expected to fulfill any task required of a god.

Anahtar Kelimeler

Idol, Pre-Islamic, Pagan, Symbol, Symbolization

Kaynakça

• Armstrong, Karen. A Short Mystery of Myth. digital edit. Edinburgh: Canongate Books Ltd, 2008.
• Atay, Hüseyin. “İslam’dan Önce Arap Yarımadasında Putpereslik ve Yayılışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Nisan 1957), 80-98.
• Bell, Richard. Introduction to the Qur’an. Edinburgh: The Edinburgh University Press, 1953.
• Brockelmann, Carl. History of the Islamic Peoples. trans. Joel Car Michael-Moshe Perlmann. London: Routledge and Kegan Paul Limited, 1949.
• Brockelmann, Carl. İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1964.
• Crone, Patricia. – Cook, Micheal. Hagarism The Making of the Islamic World. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
• Crone, Patricia. “The Rise of Islam in the World”, The Cambridge Illustrated History of the Islamic World, ed. Francis Robinson. 2-31. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
• Crone, Patricia. Meccan Trade and the Rise of Islam. Princeton/New Jersey: Princeton University Press, 1987.
• Çağatay, Neşet. İslamdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Çağrıcı, Mustafa vd. Kuran Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Çiftçi, Faruk. “Arap Geleneğinde Şair ve Cin İlişkisi”. Ekev Akademi Dergisi 6/13 (Güz 2002), 315-326.
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı İslam Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Bab-ı Ali Yayınevi, 1960.
• De Brosses, Charles. Du Culte Des Dieux Fétiches. (b.y.), 1760.
• Durant, Will. The Story of Civilization-The Age of Faith-. New York: Simon And Schuster, 1950.
• Duri, Abdulaziz. İlk Dönem İslam Tarihi-bir önsöz-. çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
• Durkheim, Emile. Din Hayatının İbtidai Şekilleri. çev. Hüseyin Cahit Yalçın. İstanbul: Tanin Matbaası, 1923.
• El-Bekri. Cahiliye Arapları. çev. Levent Öztürk. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Eliade, Mircea. Patterns in Comparative Religion. trans. Rosemary Sheed. London: Sheed and Ward Inc, 1958.
• Eliade, Mircea. Images and Symbols. trans. Philip Mairet. London: Harvill Pres, 1961.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. çev. Sema Rıfat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Esat, Mahmut. İslam Tarihi. sad. Sadi Irmak. İstanbul: Tan Matbaası, 1965.
• Freud, Sigmund. Totem and Taboo, Second Printing, trans. A. A. Brill. New York: Moffad, Yard and Company, 1919.
• Günaltay, M. Şemseddin. İslam Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Gündüz, Şinasi. “Arap Paganizmi Cahiliye: Kur’an’ın İndiği Tarih”, Siyer Dersleri - Mekke Dönemi. ed. İbrahim Söylemez. 79-101. Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Hamidullah, Muhammed. “İlaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Hawting, G. R. “The Origins of the Muslim Sanctuary at Mecca”. Papers on Islamic History, Studies on the First Century of Islamic Society. ed. G. H. A. Juynboll. 23-48. İllinois: Southern İllinois University Press 1975.
• Herodotos, Herodot Tarihi. çev. Müntekim Ökmen. Birinci kitap. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1973.
• Hodgson, Marshall G.S. İslam’ın Serüveni, çev. Ahmet Demirhan. haz. Metin Karabaşoğlu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• İbn Hişam. İslam Tarihi Siret-i ibn-i Hişam Tercemesi. çev. Hasan Ege. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
• İbn al Kalbi. Putlar Kitabı (Kitab al-Asnam). çev. Beyza Düşüngen. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Jacobsen, Thorkild. “Mesopotamia: The Function of The State”, The Intellectual Adventure of Ancient Man an Essay on Speculative Thought in the Ancient Near East, ed. H. and H. A. Frankfott at al. 185-201.Chicago: The University of Chicago Press 1946.
• Kaplan, Hasan. “Bir İnanç Aşaması Olarak Haniflik”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2017), 7-23.
• Kister, M. J. İlk Dönem İslam Tarihi Üzerine, der. Ali Aksu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Kurt, Abdurrahman. “Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yönden İslam Öncesi Mekke Toplumu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2001), 97-122.
• Kuzgun, Şaban. “Hanif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/33-39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1997.
• Lammens, Henri. Islam Beliefs and Institutions. trans. E. Denison Ross. London: Frank Cassand Co. Ltd., 1968.
• Laura, Etheredge. (ed.), Islamic History. New York: Britannica Educational Publishing, 2010. Lindholm, Charles. İslami Ortadoğu. çev. Balkı Şafak. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2004.
• Nicholson, Reynold A. A Literary History of the Arabs. Cambridge: Cambridge University Press, 1953., Thedore. “Arabs (Ancient)”, Encyclopaedia of Religion and Ethics. ed. James Hastings. 658-667. London: Morrison and Gibb Limited 1908.
• Refik, Ahmet. Tarih-i Umumi-Araplar-. İstanbul: Kütüphane-i İslam ve Askeri Neşriyatı, 1328.
• Reinach, Salomon. Orpheus–A History of Religions- . çev. Florence Simmonds. London: William Heinemann, 1909.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.
• Schimmel, Annemarie. Tanrı'nın Yeryüzündeki İşaretleri İslam’a Görüngübilimsel Yaklaşım. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Shahid, İrfan. “Pre-Islamic Arabia”. The Cambridge History of İslam. ed. P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis. 16-28. Cambridge: Cambridge University Press, 1970.
• Smith, Tim Mackintosh. Arabs. New Haven and London: Yale University Press, 2019.
• Smith, William Robertson. Kinship and Marriage in Early Arabia. London: Cambridge at the University Press, 1885.
• Smith, William Robertson. “Animal Tribes in the Old Testament”. Lectures and Essays of William Robertson Smith. ed. John Sutherland Black-George Chrystal. 455-483. London: Adam and Charles Black, 1912.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”. Milel ve Nihal 11/1(Ocak- Haziran 2014), 9-50.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Döneminde Mekke’nin Demografik, İdari, Ekonomik, Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bazı Notlar”, Siyer Dersleri - Mekke Dönemi. ed. İbrahim Söylemez. 102-127. Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Şemseddin Sami, Medeniyet-i İslamiye. İstanbul: Mihran Matbaası, 1296.
• Tekin, Mustafa. “Kadına ‘Yoksul’ Bakışlar: Profanın Dar Dünyasından İslâm’ın Geniş Evrenine”. Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi 2/1 (Haziran 2016), 19-38. https://doi. org/10.21798/kadem.2016119795
• Uslu, Recep. “Hums”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/364-365. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1998.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. M. Rami Ayas-Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Zeydan, Corci. İslam Uygarlıkları Tarihi (Tarihü’t Temeddünni’l-İslami). çev. Nejdet Gök. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.