The Signals of Laicization in Education During the Tanzimat Period

Yıl 2005, Cilt: 3 Sayı: 9, 143 - 162, 01.01.2005

Ejder Okumuş

Öz

Turkey is a case of the biggest laicizing experience in
the modern Islamic world that has a long history. Tanzimat
(1839-1856) is a special time period and has a very important
place in this history. In this context, Tanzimat, can be considered
as a socio-cultural change period and characterized as a turning
point in almost every aspect of our cultural history. It can be
said that the changes laying the groundwork for educational laicization
have an important place in reforms and changes of this
period. This article is studying the signals of change and laicization
in education during the Tanzimat Period (1839-1856) of the
Ottoman times from a sociological perspective. The author supposes
that the Tanzimat Period of Otoman Empire presents a
quasi-laic political structure. The signals of laicization in education
during this period played an effective part in the construction
of the quasi-laic structure. The educational structure and
state administration in this period did not show a laic characteristic;
however, because of the quasi-laic structure of Tanzimat,
the foundation of the laic Turkish State was laid down.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Quasi-Laic, The Ottoman State, Education, Legitimating, Laicization.

Tanzimat Dönemi'nde Eğitimde Lâikleşmenin İşaretleri

Öz

Türkiye, modern İslâm dünyasında belki de en büyük lâikleşme deneyimidir ve bu deneyimin uzun bir tarihi vardır. Tanzimat (1839-1856), bu tarih içinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda Tanzimat, kültür tarihimizin hemen her dalında bir dönüm noktası, bir yenilik zamanı ve geniş anlamda bir sosyokültürel değişim dönemi olarak nitelenebilir. Denilebilir ki Tanzimat'la birlikte gelen yenilik ve değişimde, Türkiye'de eğitim alanında lâikleşmenin zemininin hazırlamasında kendini gösteren değişiklikler, önemli bir yere sahiptir. Türkiye'nin modernizasyon ve lâikleşme sürecinde eğitimdeki değişim, gerçekten de Tanzimat reformlarının dikkate değer bir boyutunu teşkil eder. Osmanlı'nın Tanzimatlı yıllarında eğitimde yapılan reformlar, hem Osmanlı Devleti'nin Tanzimat Dönemi'ni hem de bugünkü lâik Türk eğitim sistemini anlamak bakımından da araştırılmaya değer görünmektedir. Bu makale, makro planda İslâm ve Osmanlı tarihinde, mikro planda ise modern Türkiye'nin tarihinde temel etken olan Tanzimat Dönemi'nde şibih lâik (sözde lâik) devlet yapısının oluşumunda eğitim alanında kendini gösteren değişim ve lâikleşmenin belirtilerini ele almayı, daha net bir ifadeyle eğitim alanındaki yenilikleri lâikleşme açısından okumayı ve Tanzimat'ın eğitim yönünün anlaşılmasına ve dolayısıyla Cumhuriyet'in mevcut eğitim anlayışının daha sağlıklı bir biçimde kavranılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, fiibih Lâik, Osmanlı Devleti, Eğitim, Meşrulaştırma, Lâikleşme

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref (1985). Tarih musahabeleri. Ankara: KBY.
• Ahmed Lütfî. (1302). Târîh-i Lütfî. c. 6. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Ahmed Lütfî. (1328). Târîh-i Lütfî. c. 8. İstanbul: Sabah Matbaası
• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat dönemi Osmanlı merkez teşkilatında reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayınları.
• Altındal, A. (1991). Türkiye’de kadın (5. basım). İstanbul: Anahtar Kitaplar Yay.
• Başgil, A. F. (1985). Din ve lâiklik (6. basım). İstanbul: Yağmur Yay.
• Berger, P. L. (1993). Dinin sosyal gerçekliği (çev. A. Coşkun). İstanbul: İnsan Yay.
• Berkes, N. (ty). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları
• Cevdet Paşa. (1980). Ma’ruzât (hzl. Y. Halaçoğlu). İstanbul: Çağrı Yay.
• Cevdet Paşa. (1986a). Tezâkir (hzl. C. Baysun). c. 1. (2. basım). Ankara: TTKY.
• Cevdet Paşa. (1986b). Tezâkir (hzl. C. Baysun). c. 4. (2. basım). Ankara: TTKY.
• Commins, D. D. (1993). Osmanlı Suriyesi’nde ıslahat hareketleri (çev. S. Ayaz). İstanbul: Yöneliş Yay.
• Davison, R. H. (1990). Essays in Ottoman and Turkish history (1774-1923). USA: Saqi Books.
• Engelhardt (1328). Türkiye ve Tanzimat, Devlet-i Osmaniye’nin tarih-i ıslahatı (çev. A.Reşad). İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
• Eren, A. C. (1981). Tanzimat. MEBTA. c.XXX, ss. 392-420. Ankara,
• Eren, A. C. (1993). Tanzimat. MEBİA. c. 11, ss. 709-765. İstanbul: MEBYayınları.
• Ergin, O. N. (1940). Türkiye maarif tarihi. c. II. byy.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve yönetimde modernleşme. İstanbul: İşaret Yay.
• Freyer, H. (1964). Din sosyolojisi (çev. T. Kalpsüz). Ankara: AÜİFY.
• Günay, Ü., Güngör, H. & Ecer, A. V. (1997). Laiklik, din ve Türkiye. Ankara: Adım Yay.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-i Hümâyûnu. Belleten, XXVII-I (112), 603-622.
• İpşirli, M. (1991). Arif Efendi, Meşrepzâde. TDVİA.. c. 3. İstanbul: TDVY, s. 365
• Karal, E. Z. (1988a). Osmanlı tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). c. V. 5. bs. Ankara: TTKY.
• Karal, E. Z. (1988b). Osmanlı tarihi, Islahat Fermanı Devri (1856-1861). c. VI. (4. Basım). Ankara: TTKY.
• Kaynar, R. (1991). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: TTKY.
• Koçer, H. A. (1992). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). İstanbul: MEBY.
• Korlaelçi, M. (1986). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi. İstanbul: İnsan Yay.
• Lewis, B. (1991). Modern Türkiye’nin doğuşu (çev. M. Kıratlı). (4. basım). Ankara:TTKY.
• Mardin, Ş. (1992). Türkiye’de toplum ve siyaset (drl. M. Türköne & T.Önder). (3. basım). İstanbul: İletişim Yay.
• Mardin, Ş. (1993). Bediüzzaman Said Nursi olayı, modern Türkiye’de din ve toplumsal değişim (3. basım). İstanbul: İletişim Yay.
• Okumuş, E. (2003). Meşrûiyet ekseninde din ve devlet. İstanbul: Pınar Yay.
• Okumuş, E. (2002). Din-devlet ilişkilerine meşruiyet kavramı etrafında bir yaklaşım. Marife, 1 (3), 7-29.
• Okumuş, E. (1999). Türkiye’nin laikleşme serüveninde Tanzimat. İstanbul: İnsan Yay.
• Ortaylı, İ. (1983). İmparatorluğun en uzun yüzyılı (3. basım). İstanbul: Hil Yay.
• Sarıkaya, Y. (1997). Medreseler ve modernleşme. İstanbul: İz Yay.
• Sezer, B. (1981). Toplum farklılaşmaları ve din olayı. İstanbul: İÜEFY.
• Shayegen, D. (1991). Yaralı bilinç (çev. H. Bayrı). İstanbul: Metis Yay.
• Tanpınar, A. H. (1956). XIX. Asır Türk edebiyatı tarihi (2. basım). İstanbul: İÜEFY.
• Turhan, M. (1994). Kültür değişmeleri (2. basım). İstanbul: İFAV Yay.