OMBUDSMANLIK KURUMU: TARİHİ GELİŞİM VE TÜRKİYE’DE BAŞLANGIÇTA BİRKAÇ ÖNERİ

Yıl 2011, Sayı: 6, 71 - 83, 13.07.2016

Yaşar Okur

Öz

İlk defa 1713 tarihinde İsveç’te oluşturulan ve uygulamaya konulan ombudsman kurumu, daha sonra yönetim şekilleri, yargı sistemleri, yüzölçümleri, nüfusları, kültürleri vd. birçok açılardan birbirinden farklı, yaklaşık 120 ülke tarafından, en bilineni ombudsman olmakla birlikte farklı isimler altında alınmış ve uygulamaya konulmuş bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’ndan alındığı kuvvetle muhtemel olan bu Kurum, Türkiye’de 12 Eylül 2010 tarihinde referanduma sunulan Anayasa paketinin içerisinde yer alarak anayasal zeminini kazanmış, ancak henüz uyum yasası çıkarılıp teşkilatı kurularak uygulamaya konulmamış durumdadır. Bu çalışma, ombudsmanlık kurumu ve anlayışının tarihsel gelişimi ve bu konuda Türkiye’de yapılan çalışmaların çok kısa bir özetlemesi ile birlikte, insan hakları, demokratik hukuk devleti ve iyi yönetim temelinde oluşabilecek sorunlara dikkat çekmeyi ve Kurumun sağlıklı bir şekilde kurulup işletilebilmesi için bazı konularda öneriler geliştirmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Demokratik hukuk devleti, insan hakları, yönetişim, denetişim, tavsiye

Kaynakça

• Akyüz, V., (1995), İslam Hukukunda Yüksek Yargı ve Denetim, Divan-ı Mezalim, İstanbul, M.Ü.İlahiyat Fak. Vakfı Yay.
• Altuğ, Yılmaz (1968), “Vatandaşı İdarenin Yetki Tecavüzlerine Karşı Koruyan Ombudsman Müessesesi”, Yargıtay 100. Yıldönümü Armağanı, Ankara, Adalet Bakanlığı Yay.
• Anayasa Mahkemesi Kararı, http://www.san.av.tr/tr/anayasamahkemesinin-5548-sayili-kamudenetciligiombusmanlikkanununu-iptal-eden-karari-yayinlandi. (Erişim: 13.10.2010)
• Ataman, Taykan., (1997), “Ombudsman ve Temiz Toplum”, Yeni Türkiye Dergisi, Mart-Nisan 1997, Sayı:14, 779-790.
• Avrupa Konseyi, (1982), İnsan Haklarının Korunma ve Geliştirilmesinde Yargı Dışı Araçlar: Ombudsman, http://www.egze.com/forum/ombudsman-vt6142.html. (Erişim, 23.12.2010)
• Babüroğlu, Oğuz N., “Devlette bir toplam kalite mekanizması örneği “Ombudsman” kurumu”, 06.02.1999 Tarihli Zaman Gazetesi, http://arsiv.zaman.com.tr/1999/02/06/yazarlar/9.html. (Erişim: 07.10.2010)
• Baylan, Ö.; (1978), Vatandaşın Devlet Yönetimi Hakkındaki .Şikayetleri ve Türkiye için İsveç Ombudsman Formülü, Ankara, İçişleri Bakanlığı Yayınları.
• CHP 2002 Seçim Bildirgesi, chp.org.tr/, 2006
• CHP Parti Programı (2008) http://www.chp.org.tr/Files/chpprogram.pdf.
• 0. Demir, Galip, (2004), “Ombudsman kurumunun Tarihsel Gelişimi ve Hukuk Devletindeki Yeri isimli Tebliği”, Nevşehir, 8-11 Mayıs Tarihlerinde Yapılan Hukuk Devletinde Ombudsmanın Rolü Semineri.
• 1. Demir, G. (2003), Ombudsman Aranıyor, İstanbul, Ahi Kültürü-nü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınları. http://www.ombudsman.gen.tr/haber_detay.asp?haber_id=69 (Erişim: 04.10.2010)
• 2. Devlet Planlama Teşkilatı, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996–2000): 119, Ankara, 1995, http://www.dpt.gov.tr/DPT.portal. (Erişim: 10.10.2010)
• 3. Devlet Planlama Teşkilatı, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001–2005), Ankara, 2000, http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/viii/plan8.pdf. (Erişim: 10.10.2010)
• 4. Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Kamuda İyi Yönetişim Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2007, (www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3567/oik674.pdf.). (Erişim: 10.10.2010)
• 5. Ekinci, E.B., (2010), Osmanlı Mahkemeleri, Tanzimat ve Sonrası, http://www.ekrembugraekinci.com/pdfs/osmmah.pdf. (Erişim, 04.10.2010)
• 6. Erhürman, Tufan, (2000), “Türkiye İçin Nasıl Bir Ombudsman Formülü”, AÜHF Dergisi, C. 49, Sayı !-4, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/292/2661.pdf. (Erişim: 07.10.2010)
• 7. Fendoğlu, H. Tahsin, (2010), “Dünyaya İhraç Ettiğimiz En Büyük Marka: İnsan Hakları Kurumu (Ombudsmanlık), Hukuki Bakış, http://www.hukukibakis.com/?p=319 (Erişim, 23.12.2010)
• 8. IOI (International Ombudsman Institute), (http://www.law.ualberta.ca/centres/ioi/About-the-I.O.I./History-and-Development.php.). (Erişim: 10.10.2010)
• 9. Işıkay, Mahir, Ombudsmanlık Kurumunun Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Konumu, www.jura.unisaarland.de/turkish/MIsikay.html
• 0. İspanya İnsan Hakları Kurumları/Ombudsmanları Çalışma Ziyareti (14-19 Aralık 2009, http://www.ihb.gov.tr/dosyagoster.ashx?id=114 (Erişim: 04.10.2010)
• 1. Keneş, B.; (1997), “Bir Denetim Mekanizması Olarak Ombudsman, Türkiye’deki ihtiyaçlara Ne Kadar Cevap Verebilir?”, Yeni Türkiye Dergisi, Mart-Nisan 1997, Sayı: 14.
• 2. Kılavuz, Yılmaz ve İzci, (2003), “Etkin Bir Denetim Aracı Olarak Ombudsmanlık Ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1.
• 3. Küçüközyiğit, H. Galip, (2006), “Ombudsmanlık Kurumu: Hukuksal ve Siyasal Bir İnceleme”, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi (UHP), Cilt: 2, Sayı: 5, 2006, ss. 90-111
• 4. Okur, Y., (2007), Türkiye’de Kamu Denetimi; Değişim Süreci ve Performans Denetimi, Ankara, Nobel Yayınları.
• 5. Oytan, Muammer, (1975), “Ombudsman Eli ile İdarenin Denetimi Konusunda Kıyaslamalı Bir İnceleme”, Danıştay Dergisi, sayı 18,19.
• 6. ÖZDEN Kemal, GÜNDOĞAN Ertuğrul, (2000), “Ombudsmanlık Sistemi:Tanımı, Tarihi Gelişimi, Dünyadaki Uygulamalar ve Türkiye’deki Uygulanabilirlik Tartışmaları”, Türkiye Günlüğü, sayı:62, s.50
• 7. Özgül, Mecit, (2006), “Demokratik Hukuk Devletine Bir Katkı: Ombudsman”, Adalet Dergisi, Sayı: 24. http://www.yayin.adalet.gov.tr/dergi/24sayı.pdf (Erişim: 11.10.2010)
• 8. Pickl, V. J. (1986), “Ombudsman ve Yönetimde Reform”, T.Ergun (Çev.),Amme İdaresi Dergisi, 19(4).
• 9. Pickl V (1997) “Ombudsman Sistemlerinin İslami Temelleri”, Taykan Ataman (çev), Yeni Türkiye Dergisi Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 3(14), 800-805.
• 0. Polat, Enes (1996), Kamu Yönetiminin Denetlenmesi ve Kamu Denetçisi Sistemi, Ankara, Başbakanlık DPB’lığı Yayımlanmamış UzmanlıkTezi. (http://www.egze.com/forum/ombudsman-vt6142.html. Erişim: 06.10.2010)
• 1. Saygın, Engin, (2008), “Ombudsmanı Beklerken: Anayasa Mahkemesi’nin Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu İptaline Dair Gerekçeli Kararı üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, Y. 2008, Sa. 1-2.
• 2. Şafaklı, Okan Veli, (2009), “Kamu Denetiminde Etkinlik Aracı Olarak “Ombudsman” Ve Ab Sürecinde Kktc’deki Uygulamaya Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, (C.X I,S II, 2009).
• 3. Temizel, Z. (1997), Yurttaşların Yönetime Karşı Korunmasında Bağımsız Bir Denetim Organı: Ombudsman, İstanbul, IULA-EMME Yayını.
• 4. TESEV, (2010), Yargısal Düğüm: Türkiye’de Anayasa Değişikliğine İlişkin Değerlendirme ve Öneriler, İstanbul, TESEV, http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/PDF/DEMP/Yargi%20Siyasa%20Raporu%201.pdf. (Erişim: 12.10.2010)
• 5. TODAIE, KAYA (Kamu Yönetimi Araştırması Genel Rapor) raporu, Ankara, 1991, http://www.todaie.gov.tr/dosya/kaya.pdf., (Erişim: 15.10.2010)
• 6. Uler, Y., (1990), Ombudsman (Kamu Denetçisi), I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 3.Kitap, Ankara, Danıştay Yayınları.
• 7. 07.09.2010 tarihli Star Gazetesi, http://www.stargundem.com/dunya/1072110-isvec-parlamento-ombudsmani-mats-melin-ombudsmanlik-muessesi-her-demokratik-devlette-olmali-ozel.html. (Erişim 05.10.2010.)
• 8. 18.03.1997 Tarihi Radikal Gazetesi