Kur’ân Müdafaası: İbn Kuteybe’nin Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân Örneği

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 573 - 598, 30.11.2021

Süleyman Kaya

https://doi.org/10.33931/dergiabant.983189

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, İbn Kuteybe’nin Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân adlı eseri Kur’ân savunusu perspektifinden ele alınmıştır. Konu, daha ziyade nüzûl dönemi sonrasına ait süreçle ilişkilidir. Aslında eserin muhtevasını oluşturan meseleler, Kur’ân’ın mushaf haline getirilişinden itibaren çeşitli eserlerde dağınık bir şekilde ele alınmaya başlanmıştır. İbn Kuteybe, ilgili birikimi daha derli toplu hale getirmiş; yaşadığı dönemin öne çıkan konularıyla harmanlamıştır. Mevcut şekliyle eser, bir yönüyle dönemin tefsir anlayışını yansıtırken diğer yönüyle de sonraki dönemlerde ulûmu’l-Kur’ân veya tefsir usûlü olarak şekillenecek eserlerin adeta omurgasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla eserde ele alındığı şekliyle konular, bazı içerik ve sınıflama değişikliğine uğrasa da başlangıcından bugüne değin aslında bir yönüyle ulûmu’l-Kur’ân, bir yönüyle de Kur’ân müdafaasıdır. Bunun içindir ki makalede, ilgili esere, bugün zihinlerde kodlu olan yapısıyla “tefsir” kitabı yanında ulûmu’l-Kur’ân içeriğiyle de yaklaşılması gerektiğine özellikle vurgu yapılmıştır. Çalışmada, önce meselenin ulûmu’l-Kur’ân boyutuna işaret edilmiş, sonra İbn Kuteybe’nin konulara yaklaşım şekli Kur’ân müdafaası açısından analiz edilmeye çalışılmıştır. Makalede, İbn Kuteybe’nin yaşadığı dönem ve yazdığı diğer eserler dikkate alınmakla beraber Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân isimli eseri esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Müdafaa, Ulûmu’l-Kur’ân, Müşkil

The Defense of the Qurʾān: The Example of Ibn Qutayba's Taʾwīl Mushkil al-Qurʾān

Öz

In this article, Ibn Qutayba's work named Taʾwīl Mushkil al-Qurʾān is discussed from the perspective of the defense of the Qurʾān. The subject is rather related to the post-nuzūl period. In fact, the issues that make up the content of the work have begun to be dealt with in a scattered way in various works since the Qurʾān was turned into a mushaf. Ibn Qutayba made the related knowledge more compact; he blended it with the prominent topics of the period he lived. In its current form, the work reflects the understanding of tafsīr of the period in one way, and forms the backbone of the works that will be shaped as ʿulūm al-Qurʾān or tafsīr method in the next periods, on the other hand. Therefore, although the issues as discussed have undergone some content and classification changes, from the beginning until today, they are actually the ʿulūm al-Qurʾān in one aspect and the defense of the Qurʾān in another aspect. Therefore, in the article, it is emphasized that the relevant work should be approached with the content of the ʿulūm al-Qurʾān rather than the " tafsīr" book, which is coded in minds today. In the study, firstly the ʿulūm al-Qurʾān dimension of the issue was pointed out, and then the approach of Ibn Qutayba to the subjects was tried to be analyzed in terms of Qurʾānic defense. In the article, the period in which Ibn Qutayba lived and the other works he wrote were taken into account, and his work named Taʾwīl Mushkil al-Qurʾān was taken as a basis.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Defense, ʿUlūm al-Qurʾān, Problematic

Kaynakça

• Abdulmuttalib Arpa. “İbn Kuteybe’nin Belâgat İlminin Teşekkülüne Katkıları -Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân Çerçevesinde-”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2011), 29-54.
• Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebû Bekir el-Hatîb. Târih-u Bağdâd. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1931.
• Birışık, Abdülhamid. “Ulûmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/132-135. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bozkurt, Nahide. Abbâsîler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2018.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Corci Zeydan. Târîhu’t-temeddüni’l-İslâm. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayât, ts.
• Çelebi, Muharrem. “Kutrub”. 26/494-495. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İs-tanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Çetin, Abdurrahman. “Lahn”. 27/55-56. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Anka-ra: TDV Yayınları, 2003.
• Demirbilek, Mine. İbn Kuteybe’nin Mezhep Anlayışı ve Diğer Mezheplere Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 2013.
• Duman, Zeki - Altundağ, Mustafa. "Hurûf-ı Mukattaa". 18/401-408. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Dûrî, Muhammed Yâs Hıdır. Dakâiku’l-furûki’l-luğaviyye fi’l-beyâni’l-Kur’ânî. Bağdat: Bağ-dat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Arap Dili ve Edebiyatı, 2005.
• Dülber, Hatice. İbn Kuteybe ve Hadis Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2008.
• Hakîm et-Tirmîzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. el-Furûk ve men’ut-terâdüf. thk. Mu-hammed İbrâhîm el-Ceyûşî. Kahire: Dâru’l-îmân, 1998.
• Halid ’Abdurrahmân el-Akk. Usûlü’t-tefsîr ve Kavâiduh. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1987.
• İbn Kuteybe. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs (Hadis Müdâfaası). çev. M. Hayri Kırbaşoğlu. İstan-bul: Kayıhan Yayınları, 2. Baskı, 1989.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. ’Edebu’l-kitâb. thk. Muhammed ed-Dâlli. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Fadlu’l-’Arab ve’t-tenbîh ’alâ ’ulûmihâ. thk. Mahmud Halis. Abudabi: Dâru’l-Kütübi’l-Vatanî, 2010.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Kitâbu’l-envâ’ fî mevâsimi’l-Arab. Haydarabat: Dâiratu’l-Meârifi’l-Osmanî, 1956.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Tefsîru garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. Teʾvîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Muhyiddin el-Esfar. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1999.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
• İbnu’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., ts.
• İrbilî, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî. Vefâyâtu’l-Aʻyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan ’Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• Karagöz, Mustafa. “Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreci-‘Nezâir’in ‘Eş anlamlılık’ Olarak Tanımlanması Sorunu-”. Bilimname 14/1 (2008), 7-33. https://doi.org/10.28949/bilimname.452138.
• Kattân, Mennâ’. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kaya, Mahmut. “Beytülhikme”. 6/88-90. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kaya, Süleyman. “Erken Dönem Tefsirlerinde Otantiklik Problemi ve Müellif-Eser İlişki-si”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 497-518. https://doi.org/10.18505/cuid.688217.
• Kaya, Süleyman. Tahsîlu Nezâiri’l-Kur’an’ı Bağlamında Hakîm Tirmizî’de Vücûh ve Nezâir. İstanbul: Rağbet, 1. Baskı, 2016.
• Kılıç, Mustafa. “İbn Kuteybe’de Kıraat-Filolojik Tefsir İlişkisi (Tefsîru Garîbul-Kur’ân Örneği)”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2020), 7-50. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2020.6.1.01.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Mavil, Kılıç Aslan. Matüridi Kelamında Tevil. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Mehmet Dağ. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM, 2019.
• Mukâtil, Ebü’l-Hasen b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Kitâbu’l-vücûh ve’n-nezâir li Mukâtil b. Süleymân. thk. Ali Özek. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• Nasr Hâmid Ebû Zeyd. el-İtticâhü’l-ʿaḳlî fi’t-tefsîr: Dirâse fî ḳażıyyeti’l-mecâz fi’l-Ḳurʾân ʿinde’l-Muʿtezile. Beyrut: el-Merkezu’s-Sekâfî el-Arabî, 1996.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb en-. Sünen. thk. ‘Imadu’t-Tayyâr vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Tefsîru Râġıb el-Isfehânî. thk. Adil b. Ali eş-Şidî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2003.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Varol, Bahaüddin. “İbn Kuteybe (276/889) Hayatı, Eserleri ve İslâm Tarihçiliğindeki Yeri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/5 (1999), 245-274.
• Watt, W. Montgomery. The Formative Period of İslamic Thought. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1973.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Sa‘lebe et-Teymî. et-Tasârîf: Tefsîru’l-Kur’ân mimmâ iştebehet esmâuhû ve tasarrefet me’ânîhi. thk. Hind Şelebî. Amman: Mü-essesetü Âli’l-Beyt, 2007.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1427.
• Zerkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1996.
• Zerkeşî, Bedreddin b. Muhammed b Abdullah. el-Burhân fî 'ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1982.