Hayat Bilgisi Dersinde Rol Model Katılımlı Etkinliklerin Öğrencilerin Başarısına, Tutumlarına ve Öz Düzenleme Becerilerine Etkisi

Yıl 2025, Sayı: 66, 3571 - 3599, 29.12.2025

Hakan Bayırlı , Hüseyin Köksal

https://doi.org/10.53444/deubefd.1484136

Öz

Rol modeller; çalışkanlıkları, başarıları, karakterleri ve öz düzenleme becerileri ile ön plana çıkan tutumları, inançları, değerleri, motivasyonu ve davranışları etkileyen kimselerdir. Rol modellerden öğrenme çoğu zaman farkında olmadan informal bir şekilde gerçekleşir. Bu çalışmanın amacı, hayatta önemli yeri olan rol modellerden eğitim ortamlarında formal bir şekilde yararlanmanın yollarını aramaktır. Bu doğrultuda sıralı açıklayıcı karma bir araştırma süreci yürütülmüştür. Karma araştırmanın ilk aşaması olan deneysel aşamada öğrencilerin rol model tercihlerinden yola çıkarak bir profil çıkarılmış ve bu profile uygun rol modeller öz düzenleme ve başarı öykülerini anlatmak üzere hayat bilgisi dersi kapsamında sınıf ortamına davet edilmiştir. Rol model kişilerin sunumunun ardından “Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı” ve “Öz Düzenleme Modeli” çerçevesinde öz düzenlemeli etkinlikler uygulanmıştır. Sürecin sonunda bağımlı değişkenler olarak öz düzenlemeli öğrenme, hayat bilgisi dersine yönelik tutum ve hayat bilgisi dersi başarısındaki değişimler ölçülmüştür. Nitel aşamada sürecin sosyal etkisini ortaya koymak için durum çalışması kullanılmıştır. Bu doğrultuda deney grubu öğrencileri ve velileriyle yüz yüze görüşmeler yürütülmüştür. Nicel ve nitel verilerden elde edilen bulgulara göre, rol model katılımlı öz düzenlemeli etkinliklerin deney grubu öğrencilerinin öz düzenleme becerilerini ve hayat bilgisi dersi başarılarını arttırdığı, derse yönelik tutumlarında ise nicel olarak anlamlı bir değişiklik oluşturmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın sonunda eğitim ortamlarında rol modellerden yararlanma, öz düzenleme becerilerinin geliştirilmesi konularında önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Rol model , öz düzenleme , hayat bilgisi , sosyal bilişsel öğrenme kuramı

The Effect of Activities with Role Model Participation on Students’ Achievement, Attitudes, and Self-Regulation Skills in Life Studies Course

Öz

Role models, stand out with their hard work, achievements, character, and self-regulation skills, influencing our attitudes, beliefs, values, motivation, and behaviors. Learning from role models often occurs informally without conscious awareness. This study aims to find ways to benefit from role models who hold significant importance in our lives within educational settings. To this end, a sequential explanatory mixed research approach was employed in the current study. In the experimental phase, which constituted the first phase of this mixed research, student preferences for role models were assessed, and individuals fitting this profile were invited to participate in classroom sessions as part of the life studies course. These role models shared their stories of self-regulation and success. Subsequently, self-regulated activities were implemented, drawing upon the frameworks of "Social Cognitive Learning Theory" and the "Self-Regulation Model.” Following these interventions, changes in self-regulated learning, attitudes toward the life studies course, and course achievement were measured as dependent variables.. In the qualitative phase, a case study was used to elucidate the social impact of the intervention. In this direction, face-to-face interviews were conducted with the experimental group students and their parents. Based on the quantitative and qualitative findings, it was concluded that self-regulated activities involving role model participation led to increased achievement and self-regulation skills among students in the experimental group within the life studies course. However, there was no statistically significant change in their attitudes toward the course. The study concludes with recommendations for leveraging role models in educational settings and fostering the development of self-regulation skills.

Anahtar Kelimeler

Role Model , Self-Regulation , Life Studies Course , Social-Cognitive Learning Theory

Kaynakça

• Ahn, J. N., Hu, D., & Vega, M. (2020). “Do as I do, not as I say”: Using social learning theory to unpack the impact of role models on students' outcomes in education. Social and Personality Psychology Compass, 14(2), e12517.
• Akbulut, A. Y. (2016). Majoring in information systems: An examination of role model influence. Journal of Educational Computing Research, 54(5), 660-679.
• Akgün, E., & Kölemen, C. Ş. (2020). E-portfolyo oluşturmanın öğrencinin akademik öz düzenleme becerisine etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 49(227), 117-140.
• Anderson, K. J., & Cavallaro, D. (2002). Parents or pop culture? Children's heroes and role models. Childhood Education, 78(3), 161-168.
• Armour, K., & Duncombe, R. (2012). Changing lives? Critical evaluation of a school-based athlete role model intervention. Sport, Education and Society, 17(3), 381-403.
• Arslan, A. (2011). Ayrılıp birleşme tekniğinin erişiye, öz yeterlik inancına ve öz düzenleme becerisine etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 7(13), 369-385.
• Bagès, C., & Martinot, D. (2011). What is the best model for girls and boys faced with a standardized mathematics evaluation situation: A hardworking role model or a gifted role model? British Journal of Social Psychology, 50(3), 536-543.
• Bagès, C., Verniers, C., & Martinot, D. (2016). Virtues of a hardworking role model to improve girls’ mathematics performance. Psychology of Women Quarterly, 40(1), 55-64.
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action. Englewood Cliffs.
• Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 248-287.
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W. H. Freeman and Company.
• Bandura, A. (2005). The evolution of social cognitive theory. In K. G. Smith & M. A. Hitt (Eds.), Great Minds in Management (pp. 9-35). Oxford University.
• Bandura, A., & Walters, R. H. (1977). Social learning theory. Prentice Hall: Englewood cliffs.
• Bandura, A., & Wood, R. (1989). Effect of perceived controllability and performance standards on self-regulation of complex decision making. Journal of Personality and Social Psychology, 56(5), 805–814.
• Batmaz, O. (2021). İlkokul öğrencilerinin hayat bilgisi dersinde eğlenme düzeyleri ile derse yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(3), 1535-1547.
• Bayırlı, H., (2022). Hayat bilgisi dersinde rol model katılımlı etkinliklerin öğrencilerin başarısına, tutumlarına, öz düzenleme becerilerine ve rol model algısına etkisi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Gazi Üniversitesi.
• Bayırlı, H., & Köksal, H. (2022). 3. sınıf hayat bilgisi dersi başarı testi geliştirme: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 86-99.
• Bilis, P. Ö. (2014). Rol modelleri ve toplumsal değerler açısından “uçaklar” adlı animasyon filmi üzerine bir inceleme. Selçuk İletişim, 8(3), 201-227.
• Boekaerts, M. (1997). Self-regulated learning: A new concept embraced by researchers, policy makers, educators, teachers, and students. Learning and Instruction, 7(2), 161-186.
• Bol, L., Campbell, K. D., Perez, T., & Yen, C.-J. (2016). The effects of self-regulated learning training on community college students’ metacognition and achievement in developmental math courses. Community College Journal of Research and Practice, 40(6), 480-495.
• Bricheno, P., & Thornton, M. (2007). Role model, hero or champion? Children's views concerning role models. Educational Research, 49(4), 383-396.
• Bucher, R., & Stelling, J. G.(1977). Becoming professional. Sage.
• Buunk, A. P., Peiró, J. M., & Griffioen, C. (2007). A positive role model may stimulate career-oriented behavior. Journal of Applied Social Psychology, 37(7), 1489-1500.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Deneysel desenler: öntest-sontest kontrol grubu, desen ve veri analizi. Pegem Akademi.
• Collins, R. L. (1996). For better or worse: The impact of upward social comparison on self-evaluations. Psychological bulletin, 119(1), 51-69.
• Çatalbaş, A., & Semerci, Ç. (2016). Hayat bilgisi dersi için hazırlanan öz düzenlemeli öğrenme modeli destekli etkinliklerin öğrencilerin öğrenme ve çalışma sorumluluğuna etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 399-412.
• Çiltaş, A. (2011). Eğitimde öz-düzenleme öğretiminin önemi üzerine bir çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), 1-11.
• Çokçalışkan, H. (2019). Özdüzenlemeli fen öğretiminin ilkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin özdüzenleme becerilerine, bilimsel süreç becerilerine ve başarılarına etkisi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Marmara Üniversitesi.
• Çokçalışkan, H., Sakız, G., & Doğan, M. C. (2019). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerine yönelik özdüzenlemeli öğrenme envanteri’nin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(28), 324-346.
• Demirbaş, M. (2005). Fen bilgisi öğretiminde sosyal öğrenme teorisinin öğrenme ürünlerine etkisinin incelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Gazi Üniversitesi.
• Demirbaş, M., & Yağbasan, R. (2005). Sosyal öğrenme teorisine dayalı öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin akademik başarılarının kalıcılığına olan etkisinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 161-180.
• Dignath, C., Buettner, G., & Langfeldt, H.P. (2008). How can primary school students learn self-regulated learning strategies most effectively?: A meta-analysis on self-regulation training programmes. Educational Research Review, 3(2), 101-129.
• Dorovolomo, J., & Rafiq, L. Z. (2021). Lessons from engaging sports role models and stakeholders in the promotion of literacy among school children in Suva, Fiji. International Education Journal: Comparative Perspectives, 20(2), 76-87.
• Ergin, A. (2006). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine ilişkin tutumları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Pamukkale Üniversitesi.
• Ergün, S. (2013). Ergenlere verilen değerler eğitiminin öz düzenleme stratejileri üzerindeki etkisinin sınanması. [Yayımlanmamış doktora tezi], Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Eskiler, E., & Küçükibiş, H. F. (2019). Öğrencilerin ders seçim kararlarında rol modelleri ve pozitif sözlü iletişimin etkileri. Eğitim ve Bilim, 44(200), 253-268.
• Gladstone, J. R., & Cimpian, A. (2021). Which role models are effective for which students? A systematic review and four recommendations for maximizing the effectiveness of role models in STEM. International Journal of STEM Education, 8(1), 1-20.
• Gökçe, E. (2000). İlköğretimde okul aile işbirliğinin geliştirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(7), 204-209.
• Greene, J. C., Caracelli, V. J., & Graham, W. F. (1989). Toward a conceptual framework for mixed-method evaluation designs. Educational Evaluation and Policy Analysis, 11(3), 255-274.
• Grusec, J. E. (1992). Social learning theory and developmental psychology: The legacies of Robert Sears and Albert Bandura. Developmental Psychology, 28(5), 776-786.
• Hess, M. V. (2000). Changes in delay times for children after exposure to a cognitive social learning experience. Doctoral dissertation, Walden University, Ann Arbor. ProQuest Dissertations & Theses Global database.
• Ivankova, N. V., & Creswell, J. W. (2009). Mixed methods. Qualitative research in applied linguistics: A practical introduction, 23, 135-161.
• Jansen, R. S., van Leeuwen, A., Janssen, J., Jak, S., & Kester, L. (2019). Self-regulated learning partially mediates the effect of self-regulated learning interventions on achievement in higher education: A meta-analysis. Educational Research Review, 28, 1-20.
• Johnson, R. B., Onwuegbuzie, A. J., & Turner, L. A. (2007). Toward a definition of mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 1(2), 112-133.
• Kearney, M. S., & Levine, P. B. (2020). Role models, mentors, and media influences. The Future of Children, 30(1), 83-106.
• Marx, D. M., & Roman, J. S. (2002). Female role models: Protecting women’s math test performance. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(9), 1183-1193.
• McClelland, M. M., & Cameron, C. E. (2011). Self-regulation and academic achievement in elementary school children. New Directions for Child and Adolescent Development, 133, 29-44.
• McIntyre, R. B., Paulson, R. M., & Lord, C. G. (2003). Alleviating women’s mathematics stereotype threat through salience of group achievements. Journal of Experimental Social Psychology, 39(1), 83-90.
• Morgenroth, T., Ryan, M. K., & Peters, K. (2015). The motivational theory of role modeling: how role models influence role aspirants’ goals. Review of General Psychology, 19(4), 465-483.
• Nauta, M. M., Epperson, D. L., & Kahn, J. H. (1998). A multiple-groups analysis of predictors of higher level career aspirations among women in mathematics, science, and engineering majors. Journal of Counseling Psychology, 45(4), 483-496.
• Oker, D., & Tay, B. (2020). Hayat bilgisi dersi tutum ölçeğinin geliştirilmesi ve öğrencilerin hayat bilgisi dersine yönelik tutumları. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 10(2), 731-756.
• Ormrod, J. E. (2015). Human learning. Pearson.
• Panadero, E., Jonsson, A., & Botella, J. (2017). Effects of self-assessment on self-regulated learning and self-efficacy: Four meta-analyses. Educational Research Review, 22, 74-98.
• Pintrich, P. R. (2000). The role of goal orientation in self-regulated learning. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of self-regulation (pp. 451-502). Academic Press.
• Ruggeri, A., Luan, S., Keller, M., & Gummerum, M. (2018). The influence of adult and peer role models on children’ and adolescents’ sharing decisions. Child Development, 89(5), 1589-1598.
• Sakız, G. (2020). Özdüzenleme ve özdüzenlemeli öğrenme: Kuramsal bakış. G. Sakız (Ed.), Özdüzenleme: öğrenmeden öğretime özdüzenleme davranışlarının gelişimi, stratejiler ve öneriler içinde (s.1-27). Nobel.
• Schreier, M. (2012). Qualitative content analysis in practice. Sage.
• Schunk, D. H. (2012). Learning theories an educational perspective. Pearson.
• Schunnk, D. H. (1989). Social Cognitive Theory and Self-Regulated Learning. In B. J. Zimmerman & D. H. Schunk (Eds.), Self-Regulated Learning and Academic Achievement: Theory, Research, and Practice (pp. 83-110). Springer.
• Senemoğlu, N. (2020). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. Anı.
• Shapiro, S. S., & Wilk, M. B. (1965). An analysis of variance test for normality (Complete Samples). Biometrika, 52(3/4), 591-611.
• Talan, T. & Gülseçen, S. (2018). Ters-yüz sınıf ve harmanlanmış öğrenmede öğrencilerin öz-düzenleme becerilerinin ve öz-yeterlik algılarının incelenmesi. Türk Bilgisayar ve Matematik Eğitimi Dergisi, 9(3), 563-580.
• Theobald, M. (2021). Self-regulated learning training programs enhance university students’ academic performance, self-regulated learning strategies, and motivation: A meta-analysis. Contemporary Educational Psychology, 66, 101976.
• Ünver, G., Cansever, B. A., & Çavaş, P. (2022). İlkokul öğrencilerinin öz düzenleme becerilerine ilişkin algıları ile öz düzenlemeyi destekleyen ve engelleyen faktörler. Eğitim ve Bilim, 47(212), 229-249.
• Van Tassel-Baska, J., & Kulieke, M. J. (1987). The role of community-based scientific resources in developing scientific talent: A case study. Gifted Child Quarterly, 31(3), 111-115.
• Winnie, P. H., & Hadwin, A. F. (1998). Studying as self regulated learning. In D. J. Hacker, J. Dunlosky, & A. C. Graesser (Eds.), Metacognition in educational theory and practice (pp. 277-304). Routledge.
• Yusuf, M. (2011). The impact of self-efficacy, achievement motivation, and self-regulated learning strategies on students’ academic achievement. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 15, 2623-2626.
• Zimmerman, B. J. (1986). Becoming a self-regulated learner: Which are the key subprocesses? Contemporary Educational Psychology, 11(4), 307-313.
• Zimmerman, B. J. (1990). Self-regulated learning and academic achievement: An overview. Educational Psychologist, 25(1), 3-17.
• Zimmerman, B. J. (2000). Attaining Self-Regulation: A Social Cognitive Perspective. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of Self-Regulation (pp. 13-39). Academic Press.
• Zimmerman, B. J., & Bandura, A. (1994). Impact of self-regulatory influences on writing course attainment. American educational research journal, 31(4), 845-862.