Lise Öğretmenlerinin Akran Zorbalığına İlişkin Tutumları

Yıl 2025, Sayı: 66, 3846 - 3874, 29.12.2025

Elif Emek Şahna , Sevgi Koç

https://doi.org/10.53444/deubefd.1611599

Öz

Bu araştırmanın amacı, lise öğretmenlerinin akran zorbalığına ilişkin tutumlarını incelemektir. Çalışma, 2023–2024 eğitim-öğretim yılının ikinci döneminde Van ilinin merkez ilçelerinde görev yapan 300 lise öğretmeni üzerinde yürütülmüştür. Araştırmada küme örnekleme yöntemi uygulanmıştır. Veriler, Yeşilyaprak ve Balanuye (2012) tarafından geliştirilen Okul Zorbalığına Yönelik Öğretmen Tutumları Ölçeği ve araştırmacı tarafından hazırlanan demografik bilgi formu aracılığıyla toplanmıştır. Ölçek, WhatsApp, Gmail, Telegram ve Google Forms platformları üzerinden çevrim içi olarak uygulanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde betimsel istatistikler, bağımsız örneklem t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve çoklu karşılaştırmalar için Gabriel testi kullanılmıştır. Bulgular, öğretmenlerin akran zorbalığına yönelik tutumlarının cinsiyet, hizmet süresi ve branş değişkenlerine göre anlamlı farklılık gösterdiğini; buna karşın yaş aralığı, eğitim durumu, okul türü ve hizmet içi eğitim alma durumuna göre anlamlı farklılık taşımadığını ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

akran zorbalığı , öğretmen , öğretmen tutumları , zorba

High School Teachers' Attitudes Towards Peer Bullying

Öz

The purpose of this research is to examine high school teachers' attitudes toward peer bullying. The study was conducted with 300 high school teachers working in the central districts of Van during the second term of the 2023-2024 academic year. A cluster sampling method was employed, and data were collected using the School Bullying Attitude Scale developed by Yeşilyaprak and Balanuye (2012) and a demographic information form prepared by the researcher. The scale was administered online via WhatsApp, Gmail, Telegram, and Google Forms. Descriptive statistics, independent samples t-test, one-way ANOVA, and Gabriel test for multiple comparisons were utilized in the data analysis. Findings revealed that teachers' attitudes toward peer bullying significantly differed based on gender, years of service, and field of study, while no significant differences were found regarding age range, educational status, type of school, and participation in in-service training.

Anahtar Kelimeler

peer bullying , teacher , teacher attitudes , bully

Kaynakça

• Aksoy, G. (2019). Okullarda yaşanan akran zorbalığının nedenlerine ve müdahale yöntemlerine ilişkin okul yöneticileri ve öğretmenlerin görüşleri [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi].
• Andersen, S. L., & Teicher, M. H. (2008). Stress, sensitive periods and maturational events in adolescent depression. Trends in Neurosciences, 31(4), 183–191. doi: https://doi.org/10.1016/j.tins.2008.01.004
• Arora, C. M. J., & Thompson, D. A. (1987). Defining bullying for a secondary school. Education and Child Psychology, 3(4), 110–120. doi: https://doi.org/10.1177/0143034396174002
• Arseneault, L. (2018). Annual research review: The persistent and pervasive impact of being bullied in childhood and adolescence. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(4), 405–421. doi: https://doi.org/10.1111/jcpp.12841
• Arslan, G. (2016). Relationship between sense of rejection, academic achievement, academic efficacy, and educational purpose in high school students. Education & Science, 41(183), 293–304. doi: https://doi.org/10.15390/EB.2016.5562
• Ası, D. Ş., & Karabay, Ş. O. (2018). Öğrenci-öğretmen ilişki ölçeği-kısa formunun Türkçe’ye uyarlanması. Ege Eğitim Dergisi, 19(1), 67–82. doi: https://doi.org/10.12984/egeefd.322358
• Ayas, T., & Pişkin, M. (2015). Akran zorbalığı belirleme ölçeği ergen formu. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 50, 316–324. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/383065
• Batsche, G. M., & Knoff, H. M. (1994). Bullies and their victims: Understanding a pervasive problem in the school. School Psychology Review, 23(2), 165–174. doi: https://doi.org/10.1080/02796015.1994.12085704
• Bauman, S., & Hurley, C. (2005). Teachers’ attitudes and beliefs about bullying: Two exploratory studies. Journal of School Violence, 4(3), 49–61. doi: https://doi.org/10.1300/J202v04n03_05
• Bayar, Y., & Uçanok, Z. (2012a). Okul sosyal iklimi ile geleneksel ve sanal zorbalık arasındaki ilişkiler: Genellenmiş akran algısının aracı rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 27(70), 101–114.
• Bayhan, P. D. P., & Işıtan, A. G. S. (2010). Ergenlik döneminde ilişkiler: Akran ve romantik ilişkilere genel bakış. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(20), 33–44. doi: https://doi.org/10.21560/spcd.68051
• Bayraktar, S., & Yağan Güder, S. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet rolüne ilişkin tutumları ile eleştirel düşünme eğilimleri ilişkisi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(2), 640–665. doi: https://doi.org/10.18039/ajesi.577713
• Bilgin, H. (1996). Okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin öğretmenlik tutumlarının incelenmesi [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi].
• Boulton, M. J. (1997). Teachers’ views on bullying: Definitions, attitudes and ability to cope. British Journal of Educational Psychology, 67(2), 223–233. doi: https://doi.org/10.1111/j.2044-8279.1997.tb01239.x
• Can, R., Türkyılmaz, M., & Karadeniz, A. (2010). Ergenlik dönemi öğrencilerinin okuma alışkanlıkları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 1–21.
• Cemaloğlu, N., & Kayabaşı, Y. (2007). Öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi ile sınıf yönetiminde kullandıkları disiplin modelleri arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(2), 123–155.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2018). Research methods in education (8th ed.). Routledge. doi: https://doi.org/10.4324/9781315456539
• Cook, C. R., Williams, K. R., Guerra, N. G., Kim, T. E., & Sadek, S. (2010). Predictors of bullying and victimization: A meta-analytic investigation. School Psychology Quarterly, 25(2), 65–83. doi: https://doi.org/10.1037/a0020149
• Copeland, W. E., Wolke, D., Angold, A., & Costello, E. J. (2013). Adult psychiatric outcomes of bullying and being bullied. JAMA Psychiatry, 70(4), 419–426. doi: https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2013.504
• Cornell, D., & Cole, J. C. M. (2012). Assessment of bullying. In S. R. Jimerson, S. M. Swearer, & D. L. Espelage (Eds.), Handbook of bullying in schools (pp. 265–276). Routledge.
• Craig, W., Harel-Fisch, Y., Fogel-Grinvald, H., Dostaler, S., Hetland, J., Simons-Morton, B., … & Pickett, W. (2009). A cross-national profile of bullying and victimization among adolescents in 40 countries. International Journal of Public Health, 54(Suppl. 2), 216–224. doi: https://doi.org/10.1007/s00038-009-5413-9
• Crick, N. R., & Grotpeter, J. K. (1995). Relational aggression, gender, and social-psychological adjustment. Child Development, 66(3), 710–722. doi: https://doi.org/10.2307/1131945
• Davey, C. G., Yücel, M., & Allen, N. B. (2008). The emergence of depression in adolescence. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 32(1), 1–19. doi: https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2007.04.016
• Dodge, K. A., Lansford, J. E., Burks, V. S., Bates, J. E., Pettit, G. S., Fontaine, R., & Price, J. M. (2003). Peer rejection and social information-processing factors in the development of aggressive behavior problems in children. Child Development, 74(2), 374–393. doi: https://doi.org/10.1111/1467-8624.7402004
• Doll, B., Song, S., & Siemers, E. (2004). Classroom ecologies that support or discourage bullying. In L. Espelage & M. Swearer (Eds.), Bullying in American schools (pp. 161–183). Lawrence Erlbaum Associates.
• Dursun-Balanuye, I. (2007). Okul zorbalığına ilişkin öğretmen tutumlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
• Duru, E., & Arslan, G. (2014). Evlenmek amacıyla evden kaçan kız ergenler: Bir olgubilim çalışması. Türk Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 41(5), 36–48. doi: https://doi.org/10.17066/pdrd.05600
• Elmacı, F. (2009). Çocukların korunması ve refahlarının artırılmasında okulun rolü: İngiltere örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), 69–84.
• Espelage, D. L., & Holt, M. K. (2013). Suicidal ideation and school bullying experiences after controlling for depression and delinquency. Journal of Adolescent Health, 53(1), 27–31. doi: https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2012.09.017
• Eysenck, H., & Wilson, G. (1976). Know your own personality. Temple Smith.
• Gini, G., Card, N. A., & Pozzoli, T. (2018). A meta-analysis of the differential relations of traditional and cyber-victimization with internalizing problems. Aggressive Behavior, 44(2), 185–198. doi: https://doi.org/10.1002/ab.21742
• Goh, S. C., & Fraser, B. F. (1998). Teacher interpersonal behaviour, classroom environment and student outcomes in primary mathematics in Singapore. Learning Environments Research, 1, 199–229. doi: https://doi.org/10.1023/A:1009910017400
• Güler, Y. (2019). Ergenlerde öznel iyi oluş, kimlik statüleri ve aile bütünlük duygusu arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi].
• Gültekin, L., Aras, G., Güneş, G., Ertung, C., Şimşek, A., Belek, U., Erdem Tuzlukaya, Ş., Saraç, S., Selçuk, F. Ü., Sever, Ç., & Yıldırım, P. (Eds.). (2013). Toplumsal cinsiyet ve yansımaları. Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Gürbüz, S., & Eratay, E. (2020). Ergenlik dönemindeki zihin yetersizliği olan çocukların cinsel gelişim özellikleri ölçeğinin geliştirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 1206–1221. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020.-656106
• Hawker, D. S. J., & Boulton, M. J. (2000). Twenty years’ research on peer victimization and psychosocial maladjustment: A meta-analytic review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(4), 441–455. doi: https://doi.org/10.1111/1469-7610.00629
• Haynie, D. L., Nansel, T., Eitel, P., Crump, A. D., Saylor, K., Yu, K., & Simons-Morton, B. (2001). Bullies, victims, and bully/victims: Distinct groups of at-risk youth. The Journal of Early Adolescence, 21(1), 29–49. doi: https://doi.org/10.1177/0272431601021001002
• Hong, J. S., & Espelage, D. L. (2012). A review of research on bullying and peer victimization in school: An ecological system analysis. Educational Psychology Review, 24, 311–338. doi: https://doi.org/10.1016/j.avb.2012.03.003
• Işık, H. (2009). Okul güvenliğinin boyutlarına ilişkin kavramsal bir analiz. İlk Öğretmen Dergisi, 26–31.
• İnan, H. Z. (2005). Okullarda çocuklar arası zorbalık. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(22), 161–170.
• İrfaner, S. (2009). Öğrenciler arasında gerçekleşen zorbalık eylemleri ve zorbalık konusunda öğrencilerin, öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin tutum ve görüşleri [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Karademir, Y. (2021). Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin akran zorbalığı farkındalığı ve tutumları [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi].
• Karahan, Ş. O. (2020). Kahramanmaraş ilinde bulunan Türk ve Suriyeli öğrencilerin akran zorbalığındaki rolleri ile öğretmenlerin akran zorbalığına yönelik tutumlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kehres, I. (2004). Factors associated with teacher interaction in relational aggression [Doktora tezi, Syracuse University].
• Koç, Z. (2006). Lise öğrencilerinin zorbalık düzeylerinin yordanması [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi].
• Kowalski, R. M., Giumetti, G. W., Schroeder, A. N., & Lattanner, M. R. (2014). Bullying in the digital age: A critical review and meta-analysis of cyberbullying research among youth. Psychological Bulletin, 140(4), 1073–1137. doi: https://doi.org/10.1037/a0035618
• Köse, N. (2015). Ergenlerde akran ilişkilerinin mutluluk düzeyine etkisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(4), 1–6.
• Kupersmidt, J. B., & Patterson, C. J. (1991). Childhood peer rejection, aggression, withdrawal, and perceived competence as predictors of self-reported behavior problems in preadolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 19(4), 427–449. doi: https://doi.org/10.1007/BF00919087
• Kuşkaya, E. (2023). Öğrenci, öğretmen ve yönetici görüşlerine göre Anadolu imam-hatip liselerinde akran zorbalığının durumu [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi].
• Lereya, S. T., Samara, M., & Wolke, D. (2013). Parenting behavior and the risk of becoming a victim and a bully/victim: A meta-analysis. Child Abuse & Neglect, 37(12), 1091–1108. doi: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2013.03.001
• Mash, E. J., & Wolfe, D. A. (2002). Abnormal child psychology (2nd ed.). Wadsworth.
• Maslow, A. H. (1970). Religions, values and peak-experiences. Journal of Transpersonal Psychology, 2(2), 83–90.
• McWhirter, J. J., McWhirter, B. T., McWhirter, E. H., & McWhirter, R. J. (2004). At-risk youth: A comprehensive response for counselors, teachers, psychologists, and human service professionals (3rd ed.). Thomson.
• Menesini, E., & Salmivalli, C. (2017). Bullying in schools. Psychology, Health & Medicine, 22(sup1), 240–253. doi: https://doi.org/10.1080/13548506.2017.1279740
• Modecki, K. L., Minchin, J., Harbaugh, A. G., Guerra, N. G., & Runions, K. C. (2014). Bullying prevalence across contexts: A meta-analysis measuring cyber and traditional bullying. Journal of Adolescent Health, 55(5), 602–611. doi: https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2014.06.007
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Blackwell.
• Olweus, D. (1999). The nature of school bullying: A cross-national perspective. Routledge.
• Olweus, D. (2013). School bullying: Development and some important challenges. Annual Review of Clinical Psychology, 9, 751–780. doi: https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185516
• Özbilen, F. M., Canbulat, T., & Soylu, Y. (2017). Okul zorbalığı ve sınıf içi istenmeyen davranışlara ilişkin öğretmen tutumlarının değerlendirilmesi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 7(47), 1–15.
• Özyürek, A., & Erbay, F. (2015). Okul öncesi öğretmenlerinin öğretmenlik tutumları ile yaşam doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 31–48.
• Park, N. (2004). The role of subjective well-being in positive youth development. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 591(1), 25–39. doi: https://doi.org/10.1177/0002716203260078
• Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2010). Cyberbullying and self‐esteem. Journal of School Health, 80(12), 614–621. doi: https://doi.org/10.1111/j.1746-1561.2010.00548.x
• Pişkin, M. (2005, Ocak 12). Okulda akran zorbalığı. Ankara Valiliği İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Özel Eğitim Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü “Okullarda Şiddet” Paneli, Ankara.
• Reijntjes, A., Kamphuis, J. H., Prinzie, P., & Telch, M. J. (2010). Peer victimization and internalizing problems in children: A meta-analysis of longitudinal studies. Child Abuse & Neglect, 34(4), 244–252. doi: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2009.07.009
• Sakin, A. (2007). Okul öncesi öğretmenlerin mesleki etik davranışlar hakkındaki görüşleri ile ahlaki yargı düzeyleri ve öğretmenlik tutumlarının incelenmesi [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi].
• Salmivalli, C. (2010). Bullying and the peer group: A review. Aggression and Violent Behavior, 15(2), 112–120. doi: https://doi.org/10.1016/j.avb.2009.08.007
• Salmivalli, C., Lagerspetz, K., Björkqvist, K., Österman, K., & Kaukiainen, A. (1996). Bullying as a group process: Participant roles and their relations to social status within the group. Aggressive Behavior, 22(1), 1–15. doi: https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2337(1996)22:1<1::AID-AB1>3.0.CO;2-T
• Sangalang, C. C., Tran, A. G., Ayers, S. L., & Marsiglia, F. F. (2016). Bullying among urban Mexican-heritage youth: Exploring risk for substance use by status as a bully, victim, and bully-victim. Children and Youth Services Review, 61(1), 216–221. doi: https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2015.12.019
• Smith, P. K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(4), 376–385. doi: https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2007.01846.x
• Swearer, S. M., Espelage, D. L., Vaillancourt, T., & Hymel, S. (2010). What can be done about School Bullying? Linking Research to Educational Practice. Educational Researcher, 39(1), 38–47. doi: https://doi.org/10.3102/0013189X09357622
• Şahin, M. (2009). Anasınıfı öğretmenlerinin akran zorbalığı ile ilgili algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 1–16.
• Şen, Z., & Doğan, A. (2021). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin tutumlarının, akran zorbalığı ile baş etme stratejilerinin ve algıladıkları okul ikliminin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 46(207), 43–62. doi: http://dx.doi.org/10.15390/EB.2021.8942
• Thornberg, R., Wänström, L., & Hymel, S. (2013). Bullying and its association with psychosocial and school factors among Swedish adolescents. Journal of Adolescence, 36(3), 365–376. doi: https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2013.02.003
• Ttofi, M. M., Farrington, D. P., Lösel, F., & Loeber, R. (2011). Effectiveness of school-based programs to reduce bullying: A systematic and meta-analytic review. Journal of Experimental Criminology, 7(1), 27–56. doi: https://doi.org/10.1007/s11292-010-9109-1
• Türker, G. (2012). İlköğretim öğretmenlerinin akran zorbalığına yönelik tutumlarını etkileyen faktörler [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi].
• Uludağlı, N. P., & Sayıl, M. (2009). Orta ve ileri ergenlik döneminde risk alma davranışı: Ebeveyn ve akranların rolü. Türk Psikoloji Yazıları, 12(23), 14–24.
• UNESCO. (2019). Behind the numbers: Ending school violence and bullying. UNESCO Publishing.
• Vernon, A. (2004). Counseling children and adolescents (3rd ed.). Love Publishing Company.
• Wolke, D., & Lereya, S. T. (2015). Long-term effects of bullying. Archives of Disease in Childhood, 100(9), 879–885. doi: https://doi.org/10.1136/archdischild-2014-306667
• Yaman, E., & Ceylan Çuha, N. (2014). Sınıf öğretmenlerinin okul zorbalığına ilişkin tutumları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 3(2), 435–448.
• Yaman, E., Eroğlu, Y., & Peker, A. (2011). Okul zorbalığı ve siber zorbalık. Kaknüs Yayınları.
• Yelboğa, N., & Koçak, O. (2019). Ergenlerde Akran Zorbalığını Yordayan Bazı Faktörlerin Zorba ve Mağdur Bireyler Açısından Değerlendirilmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 13(19), 2286–2320. doi: https://doi.org/10.26466/opus.543567
• Yeşilyaprak, B., & Balanuye, I. D. (2012). Okul Zorbalığına İlişkin Öğretmen Tutumları Ölçeği. Turkish Psychological Counseling & Guidance Journal, 4(37).