KİRA HUKUKUNA İLİŞKİN ÖRNEK KARARLAR IŞIĞINDA MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYE’NİN NİZÂMİYE MAHKEMELERİ UYGULAMASI

Yıl 2021, , 751 - 792, 24.05.2021

Aslıhan Nesli

https://doi.org/10.33717/deuhfd.911824

Öz

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Osmanlı Devleti tarafından Tanzimat döneminde çıkarılan ve bazı İslâm özel hukuku hükümlerinin Hanefî mezhebinin
görüşleri doğrultusunda derlendiği bir kanun kitabıdır. Osmanlı Devleti
Mecelle’ye kadar İslâm hukuku kurallarını, fıkıh kitapları ve buradaki hükümlerin somut uygulamalarını gösteren fetva kitapları çerçevesinde tatbik etmiştir.
Mecelle’yle birlikte fıkıh kitaplarındaki hükümler bir kanun şeklinde tedvin
edilmiş ve mahkeme hâkimlerinin uygulamasına sunulmuştur. Bu çalışmada
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin nizâmiye mahkemelerindeki uygulanışı, kira
hukuku ile sınırlı olmak üzere, araştırma konusu yapılmaktadır. Söz konusu
mahkeme kararları incelendiğinde, genel anlamda Mecelle’nin uygulamada
etkin bir kanun olduğunu ve hüküm tesisinde hâkimler tarafından dikkate alındığını belirtmek mümkündür. Bunun yanında Temyiz Mahkemesi hâkimleri örf,
kıyas gibi hukukun diğer kaynaklarından yararlanmak sûretiyle Mecelle’nin
uygulama alanını genişletmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, Tanzimat, Nizamiye Mahkemeleri, Kira (İcâre) Akdi, Osmanlı Kira Hukuku, Ceride-i Mehâkim

Kaynakça

• Acar, Kadir: “Osmanlı’da Taşra Meclislerinin Mülkî ve Hukukî Görevlerinin Ayrılması”, Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, C. 2, S. 2, s. 23-42.
• Akgündüz, Ahmed: Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Mecelle Ta’dilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte), OSAV, İstanbul, 2017.
• Akman, Mehmet: Mecelle’de Âriyet Sözleşmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1989.
• Akman, Mehmet: “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Hukuk Mevzuatı, I. Tertip Düstûr’un Tarihî Fihrist ve Dizini”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 3, 2007 (Bahar), s. 67-224, (Fihrist).
• Ali Haydar Efendi, Dürer’ül-Hükkâm Şerh-u Mecellet’il-Ahkâm, C. 2, Şerh-u Kitâb’ül-İcâre, İstanbul, 1316.
• Ali Haydar, “Mehâkim-i Nizâmiye Vezâifinin Takyîdi”, Ceride-i Adliye, S. 1, 5 Kânunuevvel 1325, s. 25-27.
• Araz, Yunus: “İslam Hukuku Açısından Menfaat ve Menfaat İçerikli Bazı Tasarruflar”, İLTED, S. 46, Erzurum, 2016/2, s. 81-129.
• Arı, Abdüsselâm: “Mahiyeti Yansıtıp Yansıtmaması Açısından Bazı Hanefî Kaynakları ve Muâsır İslâm Hukuku Eserlerindeki Akid Tanımları Üzerine Bir İnceleme”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 26, 2015, s. 523-538.
• Arsebük, Esat: “Hususi Akit Tipleri Etrafında İncelemeler”, AÜHFD, C. 6, S. 1, 1949, s. 3-69.
• Aydın, M. Âkif: “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye” maddesi, DİA, C. 28, Ankara, 2003, s. 231-235, (“Mecelle”).
• Aydın, M. Âkif: Türk Hukuk Tarihi, Tıpkı 11. Baskı, Beta, İstanbul, 2013, (Hukuk Tarihi).
• Aydın, Mehmet Âkif: “Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye” maddesi, DİA, C. 9, İstanbul, 1994, s. 387-388, (Divan).
• Aydın, Mehmet Âkif: “Mecelle’nin Hazırlanışı”, Osmanlı Araştırmaları IX, (Ed. Halil İnalcık, Nejat Göyünç ve Heath W. Lowry), İstanbul, 1989, s. 31-50, (Mecelle).
• Aykanat, Mehmet: “Mecelle’de İş Sözleşmesi”, Kamu-İş, C. 13, S. 4, 2014, s. 57-78, (İş Sözleşmesi).
• Aykanat, Mehmet: Mecelle’de İş Akdi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2011.
• Bardakoğlu, Ali: “İcâre” maddesi, DİA, C. 21, İstanbul, 2000, s. 379-388.
• Bozkurt, Gülnihâl: Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1996.
• Ceride-i Mehâkim, C. 1, S. 17, 18 Cemaziyelahir 1290. Ceride-i Mehâkim, C. 1, S. 2, 1 Rebiülevvel 1290. Ceride-i Mehâkim, C. 1, S. 24, 7 Şaban 1290. Ceride-i Mehâkim, S. 83, 9 Rebiulevvel 1298.
• Cevdet Paşa: Tezâkir, Tetimme, (haz. Cavid Baysun), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• Ceylan, Ayhan: “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’de Yargı”, AÜEHFD, C. VIII, S. 1-2, 2004, s. 23-48.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül: Türk Hukuk Tarihi, Gözden Geçirilmiş 7. Baskı, Sayram Yayınları, Konya, 2015.
• Durhan, İbrahim: “Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilâtındaki Gelişmeler”, EÜHFD, C. XII, S. 3-4, 2008, s. 55-111.
• Düstur, 1. Tertip, C. 1, 1289. Ebül-ulâ Mardin: Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, 2. Baskı, İstanbul, 2011.
• Ekinci, Ekrem Buğra: Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk, 3. Baskı, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2014, (Osmanlı).
• Ekinci, Ekrem Buğra: Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2004, (Tanzimat).
• Esirgen, Seda Örsten: “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Hukukunda Kanunlaştırma Hareketleri, Adalet Dergisi”, S. 62-63 (Türk Hukuk Tarihi Özel Sayısı), 2019, s. 429-480.
• Gedikli, Fethi: Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu, Yapısı ve Hukuk Yargılama Usulü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1989.
• Gür, Refik: Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1993.
• İlhan, Cengiz: Günümüz Türkçe’siyle Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye), Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
• Karahasanoğlu, Cihan Osmanağaoğlu: “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”, OTAM, S. 29, Bahar 2011, s. 93-124.
• Karakoç, İrem: “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ve Hukukun Kaynakları”, İÜHFM, S. 75, 2017, s. 457-514.
• Karaman, Hayreddin: “Akid” maddesi, DİA, C. 2, İstanbul, 1989, s. 251- 256.
• Kaşıkçı, Osman: İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, OSAV Yayınları, İstanbul, 1997.
• Kayar, Mehmet Sedik: İslam Hukukunda İcâre Akdi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Diyarbakır, 2011.
• Kelebek, Mustafa: İslâm Borçlar Hukuku ve Ebû Yûsuf’un Öncelikleri, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2014.
• Kenanoğlu, M. Macit: “Nizâmiye Mahkemeleri”, DİA, C. 33, İstanbul, 2007, s. 185-188.
• Mecmua-i Mukarrerât-ı Temyiziye, Hukuk Kısmı, C. 1, Selanik Matbaası, Dersaadet, 1327.
• Mecmua-i Mukarrerât-ı Temyiziye, Hukuk Kısmı, C. 2, Selanik Matbaası, Dersaadet, 1328.
• Mehmed Ziyâeddin Efendi, Mükemmel Istılâhât-ı Kavânin Yâhut Mâlûmât-ı Kanûniye Hülâsası, (haz. Fethi Gedikli/İbrahim Enes Onat), On İki Levha, İstanbul, 2017.
• Öztürk, Osman: Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İslami İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, İstanbul, 1973.
• Schacht, Joseph: İslâm Hukukuna Giriş, (çev. Mehmet Dağ ve Abdulkadir Şener), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet: “Tanzimat Dönemi’nde Yüksek Yargı ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (1838-1876)”, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~ mehmets/tanzimattayuksekyargi.pdf, (Erişim Tarihi: 06.03.2021).
• Şemsü’l-eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed Serahsî, Mebsût, (Ed. Mustafa Cevat Akşit), C. 15, Gümüşev, İstanbul, 2008.
• Şentop, Mustafa: “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, 2005, s. 647-672.
• Topkaya, Adem: Salnâmelere Göre Konya Vilayeti (Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2007.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal: Türk Hukuk Tarihi, Tamamen Yenilenmiş 17. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet: Türk Medeni Hukuku, C. 1, İstanbul Matbaacılık, İstanbul, 1959.
• Yavuz, Hulusi: “Cerîde-i Mehâkim” ve “Cerîde-i Adliyye” maddeleri, DİA, C. 7, İstanbul, 1993, s. 408-409.
• Yiğit, Ahmet: “Mukarrerat-ı Temyiziyye Mecmualarında (1327/1911- 1332/1916) Görülen Arazi Davalarının Tedkiki”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri (Ed. Fethi Gedikli), XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2014, s. 449-474.