SCHOLAR CRITIC ON MOSQUE PULPIT

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 16 - 39, 01.03.2023

Halef Nas

Öz

Mehmet Akif’s criticisms of scholars (ulemâ) are mainly found in Safahat’s poems in his second book Süleymaniye Kürsüsünde and his fourth book Fatih Kürsüsünde. Looking at the general criticism of the word in the positive sense of the word also, it is possible to see that similar ones were voiced before his says. After the 16th century, when the madrasahs began to deteriorate in the Ottomans, scholars continued similar criticisms in the 19th century with the ideas they inherited from the scholars. These new literati who will criticize the corruption and rottenness of the bureaucrats of the ulema and the deputies, most of whom come from the ilmiye class, will be the New Ottomans such as Namık Kemal and Ziya Pasha. When we look at the criticisms on the pages of Hürriyet, it is not difficult to see that the New Ottomans benefited from western philosophers and thinkers, but they developed an understanding of criticism from the tradition they inherited from before. Mehmet Akif’s criticisms to scholars, representatives and bureaucrats follow a course on the line of criticism that the New Ottomans continued. The aim of the article is to show that Mehmet Akif’s criticism can be connected to a tradition line beyond imagination and bravery, rather than all the criticisms directed at scholars

Anahtar Kelimeler

four elements, scholars, tradition, criticism, New Ottomans

KÜRSÜDE ULEMÂ ELEŞTİRİSİ: MEHMET ÂKİF’İN SÜLEYMANİYE KÜRSÜSÜNDE VE FATİH KÜRSÜSÜNDE ESERLERİNDE ULEMÂYA BAKIŞ

Öz

Mehmet Akif’in ulemâya yönelik tenkitleri ağırlıklı olarak Safahat’ın ikinci kitabı Süleymaniye Kürsüsünde ve dördüncü kitabı Fatih Kürsüsünde şiirlerinde yer almaktadır. Kelimenin olumlu anlamıyla da eleştirilerinin geneline bakıldığında benzerlerinin kendisinden önce dile getirildiklerini görmek mümkündür. Osmanlılarda medreselerin bozulmaya başladığı 16. asırdan sonra ulemâ (âlimler), 19. yüzyılda da âlimlerden tevarüs ettikleri fikirleriyle üdebâ (edebiyatçılar) benzer eleştirileri devam ettirmişlerdir. Ulemâ ve önemli bir kısmı ilmiye sınıfından gelen vükelanın (vekiller) bürokratların bozulmuşluğunu, çürümüşlüğünü eleştirecek bu yeni edebiyatçılar Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi Yeni Osmanlılar olacaktır. Hürriyet sayfalarındaki eleştirilerine bakıldığında Yeni Osmanlıların batılı filozof ve düşünürlerden yararlanmakla birlikte bundan önce tevarüs ettikleri gelenek içinden bir eleştiri anlayışı geliştirdiklerini görmek güç değildir. Mehmet Akif’in âlimlere, vekil ve bürokratlara yönelttiği tenkitler de Yeni Osmanlıların devam ettirdikleri eleştiri çizgisi üzerinde bir seyir takip etmektedir. Yazının amacı da Mehmet Akif’in âlimlere yönelttiği tüm eleştirilerden ziyade, eleştirisinin hayal ve hamasetten öte bir gelenek çizgisine bağlanabileceğini göstermektir.

Anahtar Kelimeler

anasır-ı erbaa, ulemâ, gelenek, tenkit, Yeni Osmanlılar

Kaynakça

• Adıvar, A. Adnan (1982). Osmanlı türklerinde ilm. Remzi Kitapevi.
• Aruçi, Muhammed (1997), “Hasan Kâfî Akhisârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 16/326-329.
• Bilge, Mustafa (1984). İlk osmanlı medreseleri, İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Güneş, Mehmet (2021). Mehmed Âkif’in tarihî manzum anlatıları ve manzum anlatılarında tarih. (Edr.). Selçuk Çıkla ve Muhammed İkbâl Güler “içinde”. İstiklâl Marşı ve Mehmed Âkif Ersoy Sempozyumu Bildirileri, (ss. 301-313). 27-28 Aralık Samsun.
• İbrahim b. Ahmed el-Amâsî (2021). Tercüme-i şakâ’ik-i nu‘mâniyye (Haz. Gökhan Alp). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• İşpirli, Mehmet (2000). “İlmiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 22/141-145.
• Karlığa, H. Bekir (1998). “Anâsır-ı Erbaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 3/149-151.
• Kâtip Çelebi (1980). Mizanu’l-hak fi ihtiyari’-l ehakk (Haz. Orhan Şaik Gökyay). Tercüman,
• Kâtip Çelebi (1982). Bozuklukların düzeltilmesinde tutulacak yollar (Düsturu’l-amel li ıslahi’l-halel) (Haz. Ali Can). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kınalızâde Ali Efendi (1982). Devlet ve aile ahlakı (Haz. Ahmet Kahraman). Tercüman.
• Mehmet Akif Ersoy (2007a). Süleymaniye kürsüsünde (Haz. Fazıl Gökçek). Dergâh Yayınları.
• Mehmet Akif Ersoy (2007b). Fatih kürsüsünde (Haz. Fazıl Gökçek). Dergâh Yayınları.
• Namık Kemal (1868). Hubbu’l-vatan mine’l-imân. Hürriyet (1, 29 Juin (Haziran), 1868).
• Namık Kemal (1868). Türkistan’ın Esbâb-ı Tedennisi. Hürriyet (5, 27 Juiliet (Temmuz) 1868).
• Namık Kemal (1868). Devlet-i Alîyye’ye Bâis-i Tenezzül Olan Maarifin Esbab-ı Tedennisi. Hürriyet (6, 3 Agut (Ağustos) 1868).
• Namık Kemal (1868). Küllüküm Râ’in ve Küllüküm Mesûlün ‘an Ra’iyyetihi. Hürriyet (13, 21 Septembre (Eylül) 1868). Namık Kemal (1868). Hasta Adam. Hürriyet (24, 7 Aralık 1868).
• Özkul, Osman (2005). Gelenek ve modernite arasında ulemâ. Birharf Yayınları.
• Pak, Zekeriya (2009). “Âlemîn” kelimesinin kur’an’daki anlamı üzerine. KSÜ ilahiyat fakültesi dergisi, (13) 1-24. Seyyid Şerif Cürcani (1997). Tarifat, (Çev. Arif Erkan). Bahar Yayınları.
• Sümer, Mehmet (2023). Mehmed âkif poetikasının temel ilkesi: gerçekçilik. Dumlupınar üniversitesi sosyal bilimler dergisi, (75), 321-333. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1198016
• Şen, Adil (1995). İbrahim Müteferrika ve usulü’l-hikem fi nizâmi’l-ümem, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şengüler, İsmail Hakkı (1990). Mehmed Âkif Külliyatı 5. Hikmet Neşriyat.
• Şeşen, Ramazan (1992). “Buhara”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 6/363-367.
• Topal, Alp Eren (2019). Sürgünde muhalefet: namık kemal’in hürriyet gazetesi 1. cilt (1868-1869). VakıfBank Kültür Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2014). Osmanlı devleti’nin ilmiye teşkilatı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ziya Paşa (1869). A’zâr-ı Mevhûme. Hürriyet (35, 22 Fevrier (Şubat) 1869).
• Ziya Paşa (1869). Yirmi Beşinci Numarada Olan Hatıraya Zeyl. Hürriyet (28, 4 Janvier (Ocak) 1869).