Gülün Adı Filminin Göstergebilimsel Çözümlemesi

Yıl 2023, Sayı: 28, 448 - 469, 25.10.2023

Sema Noyan Arzu Kalafat Çat

https://doi.org/10.30767/Diledeara.1149906

Öz

Gülün Adı (1986) filmi, İtalyan yazar, akademisyen, edebiyat kuramcısı, Orta Çağ uzmanı Umberto Eco’nun (1932-2016) 1980 tarihli aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Gülün Adı filmi, Orta Çağda imparatorluklar ve Hristiyan toplumu üzerinde büyük bir hâki- miyet elde eden Papalığın baskı ve şiddet içerikli uygulamalarını İtalya’da 1327’de bir ma- nastırda işlenen cinayetler izleği üzerinden yansıtmaktadır. Çalışmada Gülün Adı filminin anlamlandırma sürecine katkıda bulunmak amacıyla Ferdinand de Saussure’ün gösteren ve gösterilen ilişkisine dayalı göstergebilim yönteminden, Charles Sanders Peirce’ün gösterge türlerinden, Roland Barthes’in anlamlandırma yönteminden ve Algirdas Julien Greimas’ın karşıtlıklar dörtgeninden yararlanılmıştır. Bu kapsamda filmde, Kilisenin dogmatik zihniye- tini ve toplum üzerindeki hâkimiyetini yansıtan; “manastır”, “kapı”, “yoksul halk”, “rahip”, “kitap”, “yangın”, “kütüphane”, “Regula (Kural)”, “kan”, “gülme”, “Kör Rahip”, “ölüm”, “mercek”, “salgın”, “zenginlik ve fakirlik”, “kadın”, “engizisyon”, “taş” göstergelerinin yüzey ve derin anlamları gösteren-gösterilen (düz anlam ve yan anlam) biçiminde ortaya konulmuştur. Göstergelerin derin anlamları ortaya çıkarıldığında, Kilisenin Hristiyanlık öğretisine dayalı dogmatik ideolojisinin yol açtığı ötekileştirme, halk üzerinde baskı ve korkuya dayalı bir tahakküm oluşturma, bilgiyi ve hakikati kendine mal ederek halktan giz- leme ve şiddete başvurma gibi sonuçların eleştirel bir bakış açısıyla ele alındığı görülmek- tedir. Netice olarak Gülün Adı filmi metonimi yoluyla Orta Çağda Papalığın menfaatlerini koruma amacıyla benimsediği dogmatik inanç ve ideolojisini yansıtmaktadır. Ancak filmin yangın sahnesiyle bitmesi grotesk anlamda Rönesans’ın getireceği uyanış, aydınlanma ve bilimi işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Umberto Eco, Gülün Adı, Orta Çağ, Kilise, Göstergebilim, Sinema.

Kaynakça

• Agocuk, Pelin (2014), “Amarcord Filmi Özelinde Göstergebilimsel Film Çözümlemesi ve Anlamlandırma”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (31): 7-18.
• Akerson, Fatma Erkman (2016), Göstergebilime Giriş, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Akın, Haydar (2001), Ortaçağ Avrupası’nda Cadılar ve Cadı Avı, Ankara: Dost.
• Bağder, Öztin Duygu (1999), “Sinema ve Göstergebilim” Dilbilim Araştırmaları, 143-152.
• Bakhtin, Mikhail (2001), Karnavaldan Romana, çev. Cem Soydemir, der. Sibel Irzık, İstanbul: Ayrıntı.
• Benvenuti, Anna (2014), “Monastisizm”, s.234-244, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Bircan, Ufuk (2015), “Roland Barthes ve Göstergebilim” SBARD, 13 (26): 17 – 41.
• Boccadamo, Giuliana (2014), “Yoksullar, Hacılar ve Yardım Sitemi” s. 304-308, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Canteralla, G. Maria (2014), “Felsefe ve Monastisizm” s.381-390, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Civelek, Makbule, Türkay, Oğuz (2020), “Göstergebilim Kuramsal Açıdan İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4 (3):771-787.
• Çıvgın, İzzet (2008), Ortaçağ Tarihi, Ankara: Maya Akademi.
• Çiçek, Mehmet (2016), “Göstergebilim ve Sinema ya da Sinema Göstergebilimi”, Kesit Akademi Dergisi, 2(3):25-41.
• Demirci, Kürşat (1995), “Engizisyon” mad. TDV İslam Ansiklopedisi, 11. Cilt, İstanbul: TDV Yay. s.238-241.
• Durgun, Fatih (2021), Ortaçağ Avrupa Tarihi Üzerine, İstanbul: Ketebe.
• Eco, Umberto (1987), Gülün Adı, çev. Şadan Karadeniz, İstanbul: Can Yay. 4.bs.
• Eco, Umberto (1991), Alımlama Göstergebilimi, çev. Sema Rifat, İstanbul: Düzlem Yay.
• Eco, Umberto (2016), Edebiyata Dair, çev. Betül Parlak, İstanbul: Can Yay.
• Eco, Umberto (2011), Genç Bir Romancının İtirafları, çev. İlknur Özdemir, İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Eco, Umberto (2014), “Ortaçağa Giriş”, s.11-41, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çeviri, Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Girgin, Ümit Hüseyin (2007), “Sen Aydınlatırsın Geceyi Filminin Göstergebilimsel Çözümlemesi”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (45): 314-344.
• Goff, Jacques Le (2017), Ortaçağ Batı Uygarlığı, çev. Hanife Güven, Uğur Güven, hzl. Taşkın Takış, Ankara: Doğu Batı Yay. 2.bs.
• Guiraud, Pierre (2016), Göstergebilim, çev. Prof. Dr. Mehmet Yalçın, İstanbul: İmge, 3.bs.
• Gül, Muammer (2009), Orta Çağ Avrupa Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Hamilton, Edith (1964), Mitologya, çev. Ülkü Tamer, İstanbul: Varlık.
• Karaman, Yasin (2016), “Postille: Eco’dan Sonra Gülün Adı”, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3(1): 265-272.
• Küçükcan, Ufuk (2005), Film Çözümlemesinde İki Yaklaşım: N. Chomsky ve C. Metz. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Monaco, James (2021), Bir Film Nasıl Okunur? Sinema Dili, Tarihi ve Kuramı. çev. Tufan Göbekçin, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Parsa, Seyyide, Parsa, Alev Fatoş (2004), Göstergebilim Çözümlemeleri, İzmir: Ege Üniv. Basımevi.
• Raiola, Marcella (2014), “Roma Kilisesi ve Papaların Dünyevi Gücü”, s. 151-156, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çev., Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Rifat, Mehmet (1992), Göstergebilimin ABC’si, İstanbul: Simavi Yay.
• Rifat, Mehmet (1993), Homo Semioticus, İstanbul: YKY.
• Rifat, Mehmet (1998), XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, İstanbul: YKY.
• Strano, Giorgio (2014), “Yunan Mirasının Geri Kazanılmaya Başlanması” s.409-414, Ortaçağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar içinde, ed. Umberto Eco, çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa, 3.bs.
• Uçan, Hilmi (2016), Yazınsal Eleştiri ve Göstergebilim, İstanbul: İz, 2.bs.
• Yatağan, Deniz (2007), Jorge Luis Borges’in Yazınında Evren Kurgusu, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü: (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Yıldız, Gökhan (2021), Sinema Sanatında İkonik Simgelerin Göstergebilimsel Çözümleme Modeline Örnek ve Uygulama, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü: (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).