Five Stages of Mourning in the Earthquake Poems of Âşık Talibî Coşkun: Kübler-Ross Model

Yıl 2025, Sayı: 31, 337 - 352

Zehra Bayır

Öz

Âşık tarzı şiir geleneğinde yaşama ve insana dair unsurlar yoğun bir biçimde görülmektedir. Bu unsurlardan biri de “yas”tır. Yas; sevilen bir kişinin ya da yakının kaybedilmesi, bir ilişkinin sona ermesi, bir işin kaybedilmesi, ciddi bir hastalığa yakalanılması, telafisi mümkün olmayan bir kayıp yaşanılması gibi yaşam olaylarına bağlı olarak ortaya çıkan bir ayrılık sonucunu ifade eder. Bu durum genellikle kaybedilen bir şeyin değerine, kaybın türüne ve bireyin bu kayba olan bağlılığına bağlı olarak çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Bir doğal afetin getirdiği travma ve kayıpların ardından ortaya çıkan ve duygusal tepkileri kapsayan “doğal afet yası”, afetin etkilediği ve toplulukların yaşadığı duygusal bir süreçtir. Elisabeth Kübler-Ross'un beş evresi, ölümle yüzleşen bireylerin genellikle geçtiği evreleri tanımlar. Ancak afetler gibi toplumsal çalkantılar da benzer duygusal tepkileri tetikleyebilir. Âşık tarzı şiir geleneğinde bu konuda benzer bir düşünce ve ifade zenginliği görmek mümkündür. Bu çalışmada Kübler-Ross’un ölümcül hastaların ve ailelerin ölümle başa çıkma süreçlerini, tepkilerini açıklamak için geliştirdiği “Yas’ın Beş Aşaması” şeklinde nitelendirdiği çalışması, Âşık Talibî Coşkun’un deprem konulu şiirlerine uygulanarak irdelenmiştir. Bu bağlamda Âşık Talibî Coşkun’un deprem konulu şiirlerinde yasın beş aşaması; inkâr ve yalnızlaşma, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme evreleri ortaya çıkmaktadır. Bu aşamalar Âşık Talibî Coşkun’un şiirlerinde onun ölüme karşı tutumunu yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler

mourning, Kübler-Ross, death, minstrel, poetry

Âşık Talibî Coşkun'un Deprem Konulu Şiirlerinde Yasın Beş Aşaması: Kübler-Ross Modeli

Öz

Âşık tarzı şiir geleneğinde yaşama ve insana dair unsurlar yoğun bir biçimde görülmektedir. Bu unsurlardan biri de “yas”tır. Yas; sevilen bir kişinin ya da yakının kaybedilmesi, bir ilişkinin sona ermesi, bir işin kaybedilmesi, ciddi bir hastalığa yakalanılması, telafisi mümkün olmayan bir kayıp yaşanılması gibi yaşam olaylarına bağlı olarak ortaya çıkan bir ayrılık sonucunu ifade eder. Bu durum genellikle kaybedilen bir şeyin değerine, kaybın türüne ve bireyin bu kayba olan bağlılığına bağlı olarak çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Bir doğal afetin getirdiği travma ve kayıpların ardından ortaya çıkan ve duygusal tepkileri kapsayan “doğal afet yası”, afetin etkilediği ve toplulukların yaşadığı duygusal bir süreçtir. Elisabeth Kübler-Ross'un beş evresi, ölümle yüzleşen bireylerin genellikle geçtiği evreleri tanımlar. Ancak afetler gibi toplumsal çalkantılar da benzer duygusal tepkileri tetikleyebilir. Âşık tarzı şiir geleneğinde bu konuda benzer bir düşünce ve ifade zenginliği görmek mümkündür. Bu çalışmada Kübler-Ross’un ölümcül hastaların ve ailelerin ölümle başa çıkma süreçlerini, tepkilerini açıklamak için geliştirdiği “Yas’ın Beş Aşaması” şeklinde nitelendirdiği çalışması, Âşık Talibî Coşkun’un deprem konulu şiirlerine uygulanarak irdelenmiştir. Bu bağlamda Âşık Talibî Coşkun’un deprem konulu şiirlerinde yasın beş aşaması; inkâr ve yalnızlaşma, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme evreleri ortaya çıkmaktadır. Bu aşamalar Âşık Talibî Coşkun’un şiirlerinde onun ölüme karşı tutumunu yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yas, Kübler-Ross, ölüm, âşık, şiir

Kaynakça

• Atalay, B. (çev.). (1986). Divanü Lûgat’it-Türk Dizini “Endeks”. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I Destan Devrinden Zamanımıza Kadar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Baudrillard, J. (2016). Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm. çev. Oğuz Adanır. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bauman, Z. (2000). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratrejileri. çev. Nurgül Demirdöven. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Borgna, E. (2014). Ruhun Yalnızlığı. çev. M. Mine Çilingiroğlu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bowlby, J. (2015). Kaybetme. çev. Nur Nirven, Nüket Diner. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Freud, S. (2014). Yas ve Melankoli. çev. Aslı Emirsoy. İstanbul: Telos Yayınevi.
• Freud, S. (2015). Savaş ve Ölüm Zamanları Üzerine Düşünceler. “Uygarlık Toplum ve Din” çev. E. Kapkın. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Göka, E. (2018). Hoşçakal: Kayıp, Matem ve Hayatın Zorlukları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gündüz, S. (2012). “Reşadiye Yöresinde Yas Geleneği”. Turkish Studies International-Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. C. 7, S. 4, 1905-1916.
• Jones, C. (2004). Huzur İçinde Yatsın: Ölüme Dair Her Şey. çev. Mehmet Gürsel, İstanbul: Dharma Yayınları. Kaya, D. (2013). Âşık Talibî Coşkun. Sivas: Buruciye Yayınları.
• Köse, S. (2019). “Türk Kültüründe Baykuş”. Kültür Araştırmaları Dergisi. C.1 S. 3, 288-301.
• Kübler-Ross, E. (2010). Ölüm ve Ölmek Üzerine. çev. Ekin Uşşaklı. Ankara: April Yayıncılık.
• Onur, B. (1995). Gelişim Psikolojisi-Yetişkinlik, Yaşlılık, Ölüm. Ankara: İmge Kitapevi.
• Örnek, S. V. (1974). “Anadolu Folklorunda Yas”. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 399-409.
• Örnek, S.V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Yayınları.
• Özdemir, C. (2023). “Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Deprem Destanları”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 10, 230-255.
• Saraç, Ö. (2021). Samsun Folklorunda Ölüm ve Kovid-19 Salgını. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. no.50, s.237-276.
• Şişman, B. (2015). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Ölüm Karşısında Oğuz’un Tavrı. Dede Korkut Dergisi, S.4, no.8, 121-130.
• Türkmen, S. (2009). “Türkçedeki Örtmece Sözcükler”. Karadeniz Araştırmaları. C. 6, S. 23, s. 131- 140.
• URL-1: Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük “yas”. https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 05.08.2024.
• URL-2: Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük “yas tutmak”. https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 05.08.2024.