The analysis of the culture-specific items in Roberta Rich’s The Harem Midwife and in its Turkish translation within the framework of watermark translation and retro-translation

Yıl 2025, Sayı: 31, 435 - 451

Kubra Celik

Öz

Abstract
In The Harem Midwife , set in 16th-century Constantinople, American author Roberta Rich presents Ottoman culture from a Western perspective. As a foreign writer depicting the Ottoman world, Rich’s portrayal reflects a mental translation of cultural elements, shaped by her own understanding of the foreign culture. This mental translation process is examined through Sündüz Öztürk Kasar’s concept of watermark translation, which refers to the subtle traces of translation embedded in a text when an author writes about a culture she does not directly belong to. This study aims to explore how these cultural references are transferred and transformed both in the source and target texts within the framework of Aixela's strategies for translating Culture-Specific Items (CSIs). This analysis highlights the strategies used to convey Ottoman life and examines the writer and translator’s role in mediating these elements for English and Turkish readers. The most commonly employed strategies by the watermark translator include transliteration, intra-gloss strategy, extra-gloss strategy, repetition, linguistic translation, and limited universalization. In contrast, retro-translators tend to rely more on strategies such as naturalization, deletion, repetition, and autonomous creation. Ultimately, this study emphasizes the importance of conducting comparative analysis within the context of watermark translation and retro-translation to understand how cultural elements transform.

Anahtar Kelimeler

Watermark translation, retro-translation, Aixelâ, translation of culture-specific items, translation strategies

Özde çeviri ve aslına çeviri odağında kültürel öğelerin çevirisi

Öz

16. yy. İstanbulu’nda geçen olayları konu edinen The Harem Midwife adlı eserde Amerikalı yazar Roberta Rich Osmanlı kültürünü Batılı bir gözle kaleme alır. Osmanlı dünyasını yansıtan yabancı bir yazar olarak Rich’in bakış açısı yabancı olduğu bir kültüre ait öğeleri kendi anlamladırmasıyla şekillendirdiği bir tür zihinsel çeviri işlemini barındırır. Bu zihinsel çeviri süreci Sündüz Öztürk Kasar tarafından özde çeviri kavramıyla adlandırılmaktadır. Özde çeviri yazarın ait olmadığı bir toplum hakkında kaleme aldığı eserlerde gizlenen çeviri işlemlerini ifade eder. Bu çalışmanın amacı bu kültürel öğelerin kaynak ve erek metinlerde ne şekilde aktarıldığını Aixelâ’nın kültüre özgü öğelerin çevirisi için sunduğu stratejiler odağında inceleyerek Osmanlı kültürüne ait öğelerin kaynak ve erek metinlerde geçirdiği değişim ve dönüşümleri saptamaktır. Yapılan karşılaştırmalı inceleme Osmanlı hayatını okura yansıtırken başvurulan stratejileri ortaya koymuş ve bu öğelerin aktarımında yazar ve çevirmenin rolünü açığa çıkarmıştır. Özde çevirmen tarafından tercih edilen çeviri stratejileri harf çevirisi, metin içi açıklama, metin dışı açıklama, tekrar, dilbilimsel çeviri ve sınırlı evrenselleştirme iken metni aslına çeviren tarafından tercih edilen stratejiler doğallaştırma, silme, tekrar ve özerk yaratım olarak sıralanabilir. Sonuç olarak, mevcut çalışmanın kültürel öğelerin dolaşımında yaşanan dönüşümü anlamlandırmak için özde çeviri ve aslına çeviri kavramlarıyla yapılan karşılaştırmalı incelemenin önemini ortaya koyduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özde çeviri, aslına çeviri, Javier Franco Aixelâ, kültüre özgü öğelerin çevirisi, çeviri stratejileri

Kaynakça

• Aixelâ, J. F. (1996). Culture-specific items in translation. Translation, Power, Subversion. (pp. 52–78). Alvarez, R. and Carmen-Africa Vidal, M (eds.). Clevedon: Multilingual Matters.
• Erkazancı Durmuş, H. (2022). Elveda Güzel Vatanım’ın İngilizce çevirisi ışığında tarihî roman çevirisinde kültürel unsurlar. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 1709-1730.
• Goodwin, J. (2006). Janissary tree. London: Faber and Faber.
• Goodwin, J. (2007). The Snake stone. London: Faber and Faber
• Goodwin, J. (2016). Yeniçeri ağacı, (trans. F. Aytuna). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Gülmüş Sırkıntı, H. (2022). Oryantalist söylem aktarımında aslına çevirenin sesi: Behind Turkish Lattices: The Story of a Turkish Women’s Life başlıklı eserin Oryantalizm bağlamında çözümlenmesi ve çeviri değerlendirmesi. In Edebiyat Kuramı Odağında Çeviri Amaçlı Çözümlemeler (Kuleli, M., Tuna, D.eds). Ankara: Eğitim Yayınevi.
• Gülmüş Sırkıntı, H. (2023). Yazınsal çeviride etik ikilemler: Türkçede Bab-ı Ali’nin baş tercümanlarından Andrew Ryan’ın hatıraları. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, (18), 41-60.
• Montagu, M. W., & Montague, L. M. W. (1790). Letters of the right honourable Lady My Wy Me: Written during her travels in Europe, Asia, and Africa. (Vol. 1). J. Taylor.
• Öztürk Kasar, S. (2012). Traduction de la ville sous le point de vue sémiotique : Istanbul à travers ses signes en trois langues. In N. Rentel & S. Schwerter (Dir.). Défis et enjeux de la mediation interculturelle (pp. 267-285). Frankfurt am Main: Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2020). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 1-25.
• Öztürk Kasar, S., & Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). Çeviri göstergebilimi bağlamında bir özde çeviri örneği: The Clown and His Daughter. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 1042-1057.
• Öztürk Kasar, S., & Çelik, K. (2021). Bir özde çeviri örneği The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 ve aslına çevirilerinde kenti temsil eden göstergelerin aktarımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 1067-1084.
• Öztürk Kasar, S. (2023). Deux cas de « traduction en filigrane » dans la littérature de migration : Das Leben ist eine Karawanserei d’Emine Sevgi Özdamar. Traduire l’expérience migratoire, Nadine Rentel, Stephanie Schwerter et Frédérique Amselle (dir.), Berlin: Peter Lang, pp. 195-210.
• Öztürk Kasar, S, Güneş, S., & Sarı, M. (2024). Karanov, Macarov ve Naçov’un İstanbul’u anlatan Bulgarca eserlerinin ve Türkçe çevirilerinin özde çeviri bağlamında İncelenmesi. Abant Çeviribilim Dergisi, 2(2), 45-63.
• Öztürk Kasar, S. (2024). Typologie des traductions en filigrane au prisme de la sémio-traductologie. In D. Tuna and N. M. Uysal (Eds.), Multimodal insights into translation and interpreting studies (pp. 1-24). Logos Verlag Berlin GmbH.
• Pardoe, J. (1845). The city of the sultan; and domestic manners of the Turks, in 1836 (Vol. 2). HG Clarke and Company.
• Rich, R. (2013). The harem midwife. UK: Ebury Publishing.
• Rich, R. (2015). Aşk her şeye rağmen: Bir harem masalı, (trans. F. Aytuna). İstanbul: Sayfa6.
• Sancaktaroğlu Bozkurt, S. & Sönmez Dinçkan, Y. (2024). Kim Bu: Bir özde çeviri örneği olarak Joan Kim Erkan’ın Lady Who başlıklı eserinin ve aslına çevirisinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, (20), 138-160.
• Tuna, D., & Celik, B. (2021). From wiping out of the meaning to over-interpretation: The translator as covert co-author in the rewriting of Istanbul. Journal of Language and Linguistic Studies, 17(S2), 1083-1098.
• Tuna, D. (2020) Yazarın zihninde bir çeviri edimi: Özde çeviri ürünü olarak kaynak metin ve aslına çevirisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö8), 882-904.