The ‘Semâ Practice’ as a Symbol of Search and Union in Sheikh Galib’s Divan Abstract

Yıl 2025, Sayı: 32, 1 - 19, 21.10.2025

Selim Gök

https://doi.org/10.30767/diledeara.1580527

Öz

The subject of this study is based on the thesis that the concept of samāʿ -which means “to whirl and turn in ecstasy under the influence of sacred music”- is used in Shaykh Gâlib’s Divan as a symbol of “search” and “union.” In the Divan, poems that explicitly deal with samāʿ have been selected and thematically classified. Both concrete and abstract depictions of samāʿ are examined within the framework of Shaykh Gâlib’s (1757–1799) literary style. Observations are presented on how Gâlib transforms samāʿ into a focal point within the cycle of the universe through aestheticized imagery, and how he treats it as a path -or a contemplative state- leading to the search for and union with God. Gâlib, who reflects this Mevlevi ritual in his poetry with realistic impressions, Sufi depth, and symbolic language, is interpreted as pointing to a mystery within the human being awaiting discovery. This interpretation is evaluated within the framework of the central concepts of search and union in the study.

Anahtar Kelimeler

Mevlevi Order , Sheikh Galib , Semâ (or Whirling Dance) , Quest for truth , Union (with God)

Bir Arayış ve Vuslat Sembolü Olarak Şeyh Galib Divanı’nda Semâ Meşki

Öz

Bu çalışmanın konusu “raks ve devran etmek; dinlenen dinî musiki etkisiyle coşup dönmek” manasına gelen semâ kavramının Şeyh Gâlib Divanı’nda bir “arayış” ve “vuslat” sembolü olarak kullanıldığı tezine dayanmaktadır. Divan’da semâyı doğrudan işleyen şiir örnekleri seçilmiş ve tematik olarak sınıflandırılmıştır. Semâ kavramına ilişkin somut ve soyut tasvirler Şeyh Gâlib (1757-1799)’in edebî üslubu bağlamında mütalaa edilmiştir. Gâlib’in semâyı estetize edilmiş tasvirlerle evrenin döngüsündeki odak nokta hâline getirmesi ve bunu Allah’ı arama ve ona ulaşmayı sağlayan bir yol yahut tefekkür hâli olarak işlemesi üzerine tespitler sunulmuştur. Mevlevîlere mahsus bu ritüeli gerçekçi izlenim, tasavvufi derinlik ve sembol diliyle şiirine yansıtan Gâlib’in insanın içinde keşfedilmeyi bekleyen bir sırra işaret etmesi, çalışmanın merkezindeki arayış ve vuslat kavramları bağlamında değerlendirilmiştir. Şeyh Gâlib Divanı’ndaki semâ kavramının tefekkür, kozmik âlem, sanat, estetik, musiki, cemiyet vb. gibi bağlamlarla yorumlanması sonucu meydana gelen bu çalışma, klasik Türk şiirinde kullanılan dinî-tasavvufi üslubun insani arayış felsefesine dayanan bir yönelimi olduğu fikri üzerine tespit ve tekliflerden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mevlevilik , Şeyh Galib , semâ , arayış , vuslat.

Kaynakça

• Aclûnî, İ. b. Muhammed (1988), Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs, Dâru’l-Kütübi’l İlmiyye, C. 2., Beyrut.
• Aksu, H. (1998), “Hurufilik”, TDVİA, C. 18, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 408-412.
• Akün, Ö. F. (1994), “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C.9, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 389-427.
• Arı, A. (2018), Gâlib Dede’nin Aşk Ateşi, İstanbul: Profil Kitap.
• Ata, A. (1997), Nâsırü’d-din bin Burhanü’d-din Rabguzi, Kısasü’l-Enbiya (Giriş-Metin-Tıpkıbasım), C. 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2022), Gâlib, Kuğunun Son Şarkısı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Babacan, İ. (2012), Klasik Türk Şiirinin Son Baharı, Sebk-i Hindî (Hint Üslubu), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Batislam, D. (2007), “Şeyh Gâlib’in Mevlânâ’ya Yazdığı Dört Medhiye”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, 2007, s.75-84
• Bekki, S. (1996), “Türk Mitolojisinde Kurban”, Akademik Araştırmalar, S. 3, s. 16-28.
• Bozkurt, N. (2009), “Sikke”, TDVİA, C. 37, İstanbul: TDV Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2014), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
• Ceyhan, S. (2011), “Tecelli”, TDVİA, C. 40, İstanbul: TDV. Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (2003), Divanlar Arasında, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demirli, E. (2015), Şair Sufiler (Mevlânâ, Yunus ve Niyazi Mısrî Üzerine İncelemeler), İstanbul: Sufi Kitap.
• Derdiyok, Ç. (2012), “Ru Be-kafâ Gelmek Deyimi Üzerine”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana.
• Devellioğlu, F. (2016), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• İbn Arabi (2015), Fütuhat-ı Mekkiyye-Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, terc. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayınları.
• İbn Haldun (1991), Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbn Hazm (2020), Güvercin Gerdanlığı, çev. Mahmut Kanık, İstanbul: İnsan Yayınları.
• İpekten, H. (2017), Şeyh Gâlib-Hayatı, Sanatı, Eserleri, Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, M. (1997), Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 214-220.
• İz, F.; Tülücü, S. (çev.) (2010), “Şeyh Galip”, Atatürk Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, Erzurum. Joubert, J. L. (1993), Şiir Nedir?, terc. Ece Korkut, Ankara: Öteki Yayınevi.
• Kalkışım, M. M. (2010), “Şeyh Gâlib”, TDVİA, C. 39, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 54-57.
• Köprülü, F. (1976), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meali (2011), haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kurnaz, C. (1996), “Gönül”, TDVİA, C. 14, İstanbul: TDV Yayınları, s. 150-152.
• Levend, A. S. (1984), Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mazıoğlu, H. (2012), Nedîm’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992), “Bektaşilik”, TDVİA, C.5, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 373-375.
• Okçu, N. (e-kitap), Şeyh Gâlib Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-Gâlib-Divani.html, (e.t.: 08.07.2024).
• Onay, A. T. (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öngören, R. (2010), “Şeyh”, TDVİA, C. 39, İstanbul: TDV Yayınları, s. 50-52.
• Özden, S. (2021), Şeyh Gâlib Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Özköse, K. (ed.) (2012), Tasavvuf El Kitabı, Proje Yürütücüsü: Eyüp Baş; Yazarlar: Ahmet Ögke, Dilaver Gürer; Himmet Konur vd., Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öztoprak, N.; Taşan, C. (2024), “Şeyh Gâlib Divanı’nda “Semâ‘/Mevlevî Mukâbele-i Şerîfe” Tasavvuru”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 33, s. 404-431.
• Pala, İ. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Perrin, M. (2016), Şamanizm, çev. Bülent Arıbaş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Radloff, W. (2008), Türklük ve Şamanlık, ed. Ö. Andaç Uğurlu, Türkçesi: A. Temir, T. Andaç, N. Uğurlu, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Seccâdî, S. C. (2007), Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü, çev. Hakkı Uygur, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Serin, M. (2004), “Meşk”, TDVİA, C. 29, Ankara: TDV Yayınları, s. 372-374.
• Soysal, U. (2012), Şeyh Gâlib’in Gazellerinin Estetik Çözümlemesi ve Eğitim Sürecinde Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004), “Mevleviyye” TDVİA, C.29, Ankara: TDV Yayınları, s. 468-475. Uludağ, S. (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Url-1: Kültür ve Turizm Bakanlığı: https://guzelsanatlar.ktb.gov.tr/TR-3706/mevlevi-ayini.html, (Url-2: e.t.: 12.09.2024).
• Yiğit, H. (2022), “Şeyh Galip’in ‘… dır Semâ’ Redifli Gazelinin Düşünce Alanı Merkezli Metin Çözümleme Yöntemine (Dam) Göre Şerhi”, Gazi Türkiyat, S. 31: 191- 212.
• Yüksel, S. (1963), Şeyh Galip Eserlerinin Dil ve Sanat Değeri (Doktora Çalışması), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları.