Şiir, Varlık ve Yazı: Adonis Poetkası ve Kaynaklarına Dair Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 32, 51 - 70, 21.10.2025

Hayriye Kırtay

https://doi.org/10.30767/diledeara.1582774

Öz

Bu çalışma, Adonis poetikasının 1960’lı yıllardan itibaren Heidegger felsefesi ve “Tel Quel” dergisi ile simgeleşen Fransız düşüncesi etkisiyle nasıl şekillendiği ve dönüştüğüne odaklanmaktadır. Bu bağlamda çalışma, öncelikle şiirsel düşünceyi Batılı mutlak merkez düşüncesinin karşısında konumlayan Heidegger’in varlık felsefesi ile “söz merkezciliği” yapısöküme uğratmak için yazı kavramına başvuran Fransız düşüncesini Adonis poetikasını etkilediği hususlardan hareketle incelemeyi hedeflemektedir. Ardından Adonis’in bugün bilinen anlamda poetikasının bu iki düşünce biçiminden hareketle nasıl şekillendiğini göstermeye çalışmaktadır. Dolayısıyla Arap eleştiri geleneği içinde “anlaşılması zor” olarak nitelenen ve nasıl bir düşünsel yapı üzerine kurulduğu ciddi bir tartışma konusu olan Adonis poetikasının mümkün sınırlarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak Adonis’in “yeni yazı” poetikasının, Fransız düşüncesinde önemli bir yere sahip olan yazı kavramının bir çeşit yeniden yorumlanması olduğunu; ve Adonis poetikasının şiiri merkez düşüncesine karşı yeni bir düşünce biçimi olarak kurgulamasının, Heidegger’in şiirsel düşünce vurgusu ile ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır. Ardından Adonis poetikasının bu iki düşünce biçiminin basit bir tekrarı olmadığını, Adonis’in bu iki düşünce biçimini kendi poetikasına uyarlamasının çağının kültürel ve düşünsel problemleri ile ilgili olduğunu ve bu problemler doğrultusunda adı geçen iki düşünce biçiminden ayrıldığı noktaları göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Adonis Poetikası , varlık , şiir , yeni yazı , Heidegger , Fransız düşüncesi

Poetry, Being, and Writing: An Analysis of Adonis's Poetics and Its Sources

Öz

This study focuses on how Adonis's poetics have been shaped and transformed through the influence of Heidegger's philosophy and the French thought that has been represented by “Tel Quel” journal since the 1960s. In this context, it first examines aspects of Heidegger's philosophy of being which situates poetic thinking in opposition to the Western notion of absolute centrality, and the French thought which shifts toward the concept of writing in order to deconstruct “logocentrism”. The study then investigates how Adonis's poetics has been shaped by these two modes of thought. Thus, the study aims to clarify the possible boundaries of Adonis's poetics, the underlying intellectual structure of which has been a subject of serious debate and which is often described as 'difficult to understand' within the Arabic critical tradition. Therefore, this study first demonstrates that Adonis's poetics of "new writing" is a reinterpretation of the concept of writing, which holds a significant role in the French thought; and that Adonis's conceptualization of poetry as a new mode of thinking is related to Heidegger's emphasis on poetic thinking. Second, it shows that Adonis's poetics is not a mere repetition of these two modes of thought, but rather that Adonis's adaptation of them into his own poetics is related to the cultural and intellectual problems of his era, and that there are points where his poetics diverges from these two modes of thought in response to these problems.

Anahtar Kelimeler

Adonis , being , poetry , new writing , Heidegger , French thought

Kaynakça

• Barthes, R. (1999). Writing Degree Zero (A. Lavers ve C. Smith, Çev.). Boston: Beacon Press.
• Blanchot, M. (1993). Yazınsal Uzam (S.Ö. Kasar, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bottéro, J. (2015). Kültürümüzün Şafağı Babil (A. Berktay, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bottéro, J. ve Kramer, S. N. (2017). Mezopotamya Mitolojisi (A. Tümertekin, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bourg, J. (2017). From Revolution to Ethics: May 1968 and Contemporary French Thought. Montreal: McGill’s-Queen’s University Press.
• Culler, J. (1982). Deconstruction: Theory and Criticism After Structuralism. New York: Cornell University Press.
• Delacampagne, C. (2010). 20. Yüzyıl Felsefe Tarihi (D. Çetinkasap, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Descartes, R. (2006). Discourse on the Method, (I. Maclean, Çev.). New York: Oxford University Press.
• Derrida, J. (2014). Platon’un Eczanesi (Z. Direk, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Derrida, J. (2001). Structure, Sign and Play. Writing and Difference içinde (351-370). (A. Bass, Çev.). London: Routledge Classics.
• Derrida, J. (1999). Japon Bir Dosta Mektup (M. Atıcı ve M. Omay, Çev.). Toplumbilim Dergisi, 10, 187-190.
• Derrida, J. (1997). Of Grammatology (G.C. Spivak, Çev.). Baltimore: John Hopkins University.
• Derrida, J. (1989). Of Spirit: Heidegger and The Question (G. Bennington ve R. Bowlby, Çev.). Chicago: Chicago University Press.
• Doğru, E. (2006). “Mevakif” Dergisi Çerçevesinde Adonis'in Düşünce Dünyası. Nüsha, 7 (20), 65-76.
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat Kuramı (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eagleton, T. (1990). The Ideology of the Aesthetic. Oxford: Blackwell Publishers.
• Eren, R. (2007). Söyleşimcilik Metinlerarasılık: Bakhtin, Kristeva, Barthes (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler. (M.A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge.
• Goldmann, L. (1971). Immanuel Kant (R. Black, Çev.). London: NLB.
• Heidegger, M. (2008). Varlık ve Zaman (K.H. Ökten, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Heidegger, M. (2001). Poetry, Language, Thought (A. Hofstadter, Çev.). New York: Perennial Classics.
• Heidegger, M. (2000). Introduction to Metaphysics (G. Fried ve R. Polt, Çev.). New Haven: Yale University Press.
• Heidegger, M. (1998). Tekniğe İlişkin Soruşturma (D. Hızlan, Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Heidegger, M. (1996). Being and Time (J. Stambaugh, Çev.). New York: State University of New York Press.
• Heidegger, M. (1993). D.F. Krell (Ed.) Basic Writings Martin Heidegger: From Being and Time (1927) to the Task of Thinking (1964). D.F. Krell (Ed.). New York: HarperCollins.
• Heidegger, M. (1968). What is Called Thinking (F.D. Wieck ve C.G. Gray, Çev.). New York: Harper and Row.
• Jean, G. (2015). Yazı: İnsanlığın Belleği. (N. Başer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• West, D. (1997). An Introduction to Continental Philosophy. Malden: Polity Press.
• Kauppi, N. (1994). The making of an avant-garde: Tel Quel. Berlin: Walter de Gruyter.
• Kırtay, H. (2018). Derrida’da Logosmerkezcilik Eleştirisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul.
• Kırtay, H. (2019). al-Shiʻr wa-Falsafat al-Kaynūnah bayna Heidegger wa Adonis "mufrad bi-ṣīghat al-jamʻ" namūdhajan (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). The University of Jordan, Amman.
• Kojéve, A. (1969). Introduction to the Reading of Hegel: Lectures on the Phenomenology of Spirit (H. James ve Jr. Nichols, Çev.). New York: Cornell University Press.
• Lucy, N. (2004). Derrida Sözlüğü (S. Gürses, Çev.). Ankara: Bilgesu.
• Megill, A. (1998). Aşırılığın Peygamberleri: Nietzsche, Heidegger, Foucault, Derrida (T. Birkan, Çev.). Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• De Saussure, F. (2014). Genel Dilbilim Yazıları (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• De Saussure, F. (2011). Course in General Linguistic (W. Baskin, Çev.). New York: Columbia University Press.
• Al-Shar, A. (1982). An Analytical Study of The Adonisian Poem (Yayınlanmamış Doktora Tezi). University of Michigan, Ann Arbor.
• Yılmaz, N. (2016). Adonis’in Şiirlerinde Tarihsel Sorgulama. Sobider, 3 (7), 184-199.
• Arapça Kaynaklar Transliterasyon
• Abbas, I. (1983). Tārīkh al-Naqd al-Adabī ʻinda al-ʻArab. Beyrut: Dār al-Thaqāfah.
• Adonis, A. A. S. (2011). al-Thābit wa-al-Mutaḥawwil: Baḥth fī al-İbdāʻ wa-al-İttibāʻ ʻinda al-ʻArab m1. Beyrut: Dār al-Sāqī.
• Adonis, A. A. S. (2011a). al-Thābit wa-al-Mutaḥawwil: Baḥth fī al-İbdāʻ wa-al-İttibāʻ ʻinda al-ʻArab m4. Beyrut: Dār al-Sāqī.
• Adonis, A. A. S. (2005). Zaman al-Shiʻr. Beyrut: Dār al-Sāqī.
• Adonis, A. A. S. (2005a). al-Huwīyah Ghayr al-Muktemilah: al-İbdāʻ, al-Dīn, al-Siyāsah, wa-al-Jins (Ḥ. Awdah, Çev.). Dimaşk: Bidāyāt.
• Adonis, A. A. S. (2002). Mūsīqá al-Ḥūt al-Azraq: al-Huwīyah, al-Kitābah, al-ʻUnf. Beyrut: Dār al-Ādāb.
• Adonis, A. A. S. (1996). al-Aʻmāl al-Shiʻrīyah 2: Hādhā Huwa İsmay wa-Qaṣāʼid Ukhrá. Beyrut: Dār al-Madá lil-Thaqāfah wa-al-Nashr.
• Adonis, A. A. S. (1993). Hā Ente Ayyuhā al-Waqt: Sīrat Shʻriyyah Theqāfyyah. Beyrut: Dār al-Ādāb.
• Adonis wa-al-Ḥadāthah: al-Naṣṣ al-Kāmil lil-Muḥāḍarah allatī Alqāhā al-Shāʻir al-Kabīr
• Adonis fī Jāmiʻat Tishrīn bi-Tārīkh 8-10-1992. (1992). Majallat Jāmiʻat Tishrīn lil-Buḥūth wa-al-Dirāsāt al-ʻIlmīyah. 14 (1), 8-17.
• Adonis, A. A. S. (1989). Al-Shʻryyh al-ʻArabīyah. Beyrut: Dār al-Ādāb,
• Adonis, A. A. S. (1988). Mufrad bi-Ṣīghat al-Jamʻ. Beyrut: Dār al-Ādāb
• Adonis, A. A. S. (1986). Muqaddimah lil-Shiʻr al-ʻArabī. Beyrut: Dār al-Fikr,
• Adonis, A. A. S. (1980). Fātiḥah li-Nihāyat al-Qarn. Beyrut: Dār al-ʻAwdah.
• Adonis, A. A. S. (1971). Taʼsīs Kitābat Jadīdah I. Mawāqif, (15), 3-7.
• Adonis, A. A. S. (1971a). Taʼsīs Kitābat Jadīdah II. Mawāqif, (16), 9-27.
• Adonis, A. A. S. (1971b). Taʼsīs Kitābat Jadīdah III. Mawāqif, (17), 6-10.
• Badawî, M. M. (2002). al-Khalfīyah (M. al-Shawkānī Çev.). Tārīkh Kīmbridj lil-Adab al-ʻArabī: al-Adab al-ʻArabī al-Hadīth içinde. Cidde: al-Nādī al-Adabī al-Thaqāfī.
• Badawī, A. (1996). Usus al-Naqd al-Adabī ʻinda al-ʻArab. Kahire: Dār Nahḍat Miṣr lil-Ṭibāʻah wa-al-Nashr.
• Bennîs, M. (2001). al-Shiʻr al-ʻArabī al-Ḥadīth Binyātuhu wa-İbdālāthā (1): al-Taqlīdīyah. al-Maghrib: Dār Tūbqāl lil-Nashr,
• Bennîs, M. (2001a). al-Shiʻr al-ʻArabī al-Ḥadīth Binyātuhu wa-İbdālāthā (3): al-Shiʻr al- Muʻāṣir. al-Maghrib: Dār Tūbqāl lil-Nashr.
• Bennîs, M. (2001b). al-Shiʻr al-ʻArabī al-Hadīth Binyātuhu wa-İbdālāthā (2): al Rūmānsīyah al-ʻArabīyah. al-Maghrib: Dār Tūbqāl lil-Nashr.
• el-Ceyyûsî, S. K. (2007). al-Ittijāhāt wa-al-Ḥarakāt fī al-Shiʻr al-ʻArabī al-Ḥadīth (A. W. Luʼluʼah, Çev.). Beyrut: Markaz al-Dirāsāt al-Waḥdah al-ʻArabīyah.
• el-Ceyyûsî, S. K. (2002). al-Shiʻr al-ʻArabī al-Ḥadīth (S. al-Bāziʻī, Çev.). Tārīkh Kīmbridj lil-Adab al-ʻArabī: al-Adab al-ʻArabī al-Ḥadīth. Cidde: al-Nādī al-Adabī al-Thaqāfī.
• Ebu Fakhr, S. (2000). Ḥiwār maʻa Adūnīs: al-Ṭufūlah, al-Shiʻr, al-Manfá, Beyrut: al-Muassasah al-ʻArabīyah lil-Dirāsāt wa-al-Nashr.
• Ḥassân, T. (2000). al-Uṣūl: Dirāsah İbistymwlwjyah lil-Fikr al-Lughawī ʻİnda al-ʻArab. Kahire: ʻĀlam al-Kutub.
• al-Khâl, Y. (1978). al-Ḥadāthah fī al-Shiʻr. Beyrut: Dār al-Ṭalīʻah.
• Ebu al-Makârim, A. (2007). Uṣūl al-Tafkīr al-Naḥwī. Kahire: Dār Gharīb.
• Saadah, A. (2014). al-Ṣirāʻ al-Fikrī fī al-Adab al-Sūrī. Kahire: Muʼassasat Hindāwī lil-Taʻlīm wa-al-Thaqāfah.
• al-Shar, A. (1999). alʼWrfyh wa-al-Shiʻr al-ʻArabī al-Muʻāṣir. Amman: Wizārat al-Thaqāfah.
• al-Shar, A. (1987). Binyat al-Qaṣīdah al-Qaṣīrah fī Shiʻr Adūnīs. Dimaşk: Ittiḥād al-Kitāb al-ʻArab.