Estetik Muhalefet: İbnülemin Mahmut Kemâl İnal’ın Edebiyat-ı Cedîde Eleştirileri

Yıl 2025, Sayı: 32, 219 - 236, 21.10.2025

İsmail Alperen Biçer

https://doi.org/10.30767/diledeara.1708585

Öz

Bu makale, İbnülemin Mahmut Kemâl İnal’ın Resimli Gazete’de “Cemîl Sâtı” ve “Hüznî” müstear adlarıyla yayımladığı şiirler üzerinden, Edebiyat-ı Cedîde hareketine yönelik eleştirilerini içerik ve biçim açısından çözümlemeyi amaçlamaktadır. Servet-i Fünûn topluluğunun bireyci, biçimci ve Batı merkezli estetik anlayışına karşı, İbnülemin’in geleneksel şiir mirasına yaslanarak geliştirdiği poetik duruş, bu çalışmanın merkezindedir. Makalede, metin merkezli çözümleme yöntemiyle dört şiir (“Zehre-i Şi‘r”, “Takdîr”, “Teberrüd-i Sütûh” ve “Âlâm-ı Şitâ”) biçimsel yapı, tema, dil ve üslup yönlerinden ayrıntılı olarak incelenmektedir. Şiirlerdeki aruz vezni, klasik nazım şekilleri, telmih, hiciv ve parodi gibi unsurlar, Servet-i Fünûn estetiğinin ironik biçimde yeniden üretilerek eleştirilmesine hizmet etmektedir. “Cemîl Sâtı” şiirlerinde zarif ironi, “Hüznî” imzasıyla yazılanlarda ise doğrudan alay ve ideolojik eleştiri ön plandadır. Bu şiirler, hem geleneksel şiir anlayışının modern şiire karşı savunusunu hem de şiirle yürütülen estetik ve kültürel bir muhalefeti yansıtmaktadır. Araştırmanın temel katkısı, İbnülemin’i yalnızca bir biyografi yazarı olarak değil, şiiri estetik ve ideolojik müdahale aracı olarak kullanan aktif bir edebî özne olarak konumlandırmasıdır. Bu bağlamda çalışma, geç Osmanlı şiirinde modernleşme ve gelenek eksenli çatışmaları şiirsel düzlemde görünür kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Servet-i Fünun , Edebiyat-ı Cedîde , şiir , edebî eleştiri , hiciv , polemik.

Aesthetic Opposition: İbnülemin Mahmut Kemâl İnal’s Critique of Edebiyat-ı Cedîde

Öz

This article examines İbnülemin Mahmut Kemâl İnal’s poetic critiques of the Edebiyat-ı Cedîde (New Literature) movement through poems he published in Resimli Gazete under the pseudonyms “Cemîl Sâtı” and “Hüznî.” The study focuses on İbnülemin’s traditionalist poetic stance, which he constructed in opposition to the individualistic, formalist, and Western-oriented aesthetics of the Servet-i Fünûn circle. Employing a text-based analysis method, the article scrutinizes four poems—Zehre-i Şiʿr (“The Poison of Poetry”), Takdîr (“Appreciation”), Teberrüd-i Sütûh (“The Exposure of Surfaces”), and Âlâm-ı Şitâ (“The Sorrows of Winter”)—in terms of their formal structure, themes, language, and style. These poems employ classical elements such as aruz meter, traditional verse forms, allusions, parody, and satire to produce an ironic and layered critique of the aesthetic principles of Edebiyat-ı Cedîde. While “Cemîl Sâtı” adopts a tone of refined irony, “Hüznî” engages in more direct and ideologically charged ridicule. These texts reflect not only a defense of classical poetry but also an effort to articulate aesthetic and cultural opposition through poetry itself. The article’s key contribution lies in repositioning İbnülemin not merely as a biographer or conservative intellectual, but as an active literary agent who utilized poetry as a medium of critical intervention. Thus, the study reveals the aesthetic fault lines between modernist and traditionalist poetics in late Ottoman literary culture.

Anahtar Kelimeler

Servet-i Fünun , Edebiyat-ı Cedîde , poetry , literary criticism , satire , polemics.

Kaynakça

• Akay, H. (1989). Cenap Şahabettin’in şiirleri üzerinde bir araştırma. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Akay, H. (2007). Yeni Türk Şiirinin Kurucularından Tevfik Fikret. İstanbul: 3F Yayınları.
• Akün, Ö. F. (2000). İbnülemin Mahmud Kemal. TDV İslam Ansiklopedisi (21), 249-262.
• Akyüz, K. (1990). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Booth, W. C. (2016). İroninin Retoriği (S. Sarı, Çev). Ankara: Hece Yayınları
• Enginün, İ. (2010). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ercilasun, B. (2012). Servet-i Fünun’da edebî tenkit. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gökçek, F. (2021). Bir tartışmanın hikâyesi Dekadanlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Hutcheon, L. (2020). Postmodernizmin poetikası (Y. Balcı, Çev.). Ankara: Hece Yayınları.
• Hüseyin Vassaf. (2012). Bir Eski Zaman Efendisi İbnülemin Mahmut Kemal Kemâl’ül-Kemâl, (F. M. Şeker, İ. Kara). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• [İnal], İbnülemin M. K. (12 Mart 1314). Teberrüd-i Sütûh. Resimli Gazete, Nu. 67.
• [İnal], İbnülemin M. K. (19 Mart 1314). Âlâm-ı Şitâ. Resimli Gazete, Nu. 68.
• [İnal], İbnülemin M. K. (5 Mart 1314). Takdîr. Resimli Gazete, Nu. 66.
• [İnal], İbnülemin M. K. (5 Mart 1314). Zehre-i Şi‘r. Resimli Gazete, Nu. 66.
• Kaplan, M. (1995) Tevfik Fikret-devir, şahsiyet, eser. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karataş, A. (2019). İbnülemin Mahmud Kemal İnal ile Kemaleddin Harputî Efendi’nin mektuplaşmaları- I. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 112-169.
• Korkmaz, R. (2013). Servet-i Fünun edebiyatı. Yeni Türk edebiyatı 1839-2000 (R. Korkmaz, Ed.). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Korkmaz, R. (2015). Servet-i Fünun şiiri. Türk edebiyatı tarihine bir bakış (M. K. Özgül, Ed.). Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Kumsar, İ. A. (2022). Kaybedenlerin tarihi Türk edebiyatında Malumat hareketi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özder, G. (2025). İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Servet-i Fünûn Edebiyatının alımlanışı, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 31, 135-152.
• Topaloğlu, Y. (2017). “Dersaadet’ten Yeni Zelanda’ya: Servet-i Fünûn neslinin göç/kaçış düşüncesi ve ideal belde tasavvuru”, Geçmişten Günümüze Göç I, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 623-634.
• Tuğcu, E. (2018). Osmanlı’nın son döneminde şiir eleştirisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• [Yalçın] H. C. (2019). Kavgalarım (İ. A. Kumsar, Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.