Eylem – Eyleyen İlişkisi Bağlamında Nesne Kavramı

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 1, 29 - 39, 30.06.2016

Erdal Kaçar

Öz

Öz

Almanca dilbilgisinde tümcenin temel öğeleri genellikle eylem temel alınarak yapılır. Türkçe dilbilgisi için bu durum sözde kalmaktadır. Çünkü öğeler genellikle eylemin birleşim değeri göz önünde bulundurulmadan, o anda tümcede rastlantısal olarak bulunan öğeler olarak değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, nitel araştırma yöntemiyle internetten ve basılı dokümanlardan elde edilen verilerin yorumlanmasıyla oluşan bu makalede, birleşim değeri çerçevesinde değerlendirme yapılmış olup eylemin gerektirdiği öğeler buna göre ele alınmalıdır.

Diğer bir sorun da, Almanca dilbilgisi bağlamında üzerinde genel anlamda uzlaşılan, ancak Türkçede tartışmalı olan nesne terimi ve kavramıdır. Dolayısıyla bu çalışmada genel anlamda nesne kavramından yola çıkılarak sonilgeçli nesne kavramına gelinecektir. Amaç, Türkçe – Almanca nesne türlerini karşılaştırmak değil, Türk dili bağlamında “nesne”nin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için Almancadan da örnekler vermektir.

Nesne teriminin Türkçede Akkusativobjekt ile sınırlı tutulmasının yanlış olduğu ve çıkma durumu nesnesi, bulunma durumu nesnesi, sonilgeçli nesne gibi terimlerin dilbilgisel bir gerçek olduğu sonucuna varılmıştır. Bu bağlamda Türkçede eyleyen (Aktant) olarak sonilgeçli nesne (Postpositionalobjekt) gerektiren eylemler olduğu saptanmıştır.

Anahtar sözcükler: Türkçe dilbilgisi, Almanca dilbilgisi, bağımsal dilbilgisi, nesne, tümleç, eyleyen.

Kaynakça

• Akın, Cüneyt (2007): Türkiye Türkçesinde Cümlede Tümleçler Üzerine. http://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/handle/11630/3699 (Son erişim tarihi: 09.06.2016) http://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/3699/205-219.pdf?sequence=1&isAllowed=y (09.06.2016)
• Atabay/Kutluk/Özel (1983): Sözcük Türleri. Ankara (=Türk Dil Kurumu Yayınları: 421).
• Balcı, Tahir (2006): Valenzstrukturabhängige Probleme beim DaF-Lernen türkischer Studierender. DaF, 4. Quartal. Herder - Institut. Leipzig. s. 239-241.
• Balcı, Tahir (2009): Grundzüge der Türkisch-Deutschen Kontrastiven Grammatik. Adana: Ulusoy Matbaası.
• Balcı, Umut (2012): Wechsel der Diathese im Türkischen und im Deutschen: Gemeinsamkeiten und Unterschiede in der Passivierung. Klagenfurter Beiträge zur Sprachwissenschaft, 37, 7-21.
• Balcı, Umut (2013): Direkte und indirekte Objekte im Deutschen und im Türkischen. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8(1), s. 871-879.
• Banguoğlu, Tahsin (2015): Türkçenin Grameri. 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bußmann, Hadumod (2008): Lexikon der Sprachwissenschft. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag.
• Doğan, Nuh (2010): Türkçede Nesneyi Belirleme Sorunu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Volume 3 / 10 Winter 2010. s. 225-230. http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi10pdf/ dogan_nuh.pdf. (18.03.2016)
• Ediskun, Haydar (1985): Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ergin, Muharrem (1988): Türk Dil Bilgisi. 17. Baskı. İstanbul: Bayrak Basım / Yayın / Dağıtım
• Gencan, Tahir N (2001): Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Glück, Helmut (Hrsg.) [2010]: Metzler Lexikon Sprache. Stuttgart, Weimar: Verlag J. B. Metzler.
• Helbig, Gerhard; Buscha, Joachim (2013): Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Auslӓnderunterricht. München: Klett-Langenscheidt.
• Helbig, Gerhard; Schenkel, Wolfgang (1983): Wörterbuch zur Valenz und Distribution deutscher Verben. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
• Kahraman, Tahir (1986): Yükseköğretimde Türk Dili ve Anlatımı. Diyarbakır: Güneydoğu Modern Matbaa.
• Kahraman, Tahir (1996): Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. Ankara (Türk Dil Kurumu Yayınları: 654).
• Karahan, Leylâ (2014): Türkçede Söz Dizimi. 21. Baskı. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama A. Ş.
• Korkmaz, Zeynep (2007): Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara (Türk Dil Kurumu Yayınları: 575).
• Mehmedoğlu, Alâeddin (2006): Türkiye Türkçesinde Cümle Öğelerine Yeni Bir Bakış. Değişim Yayınları. İstanbul.
• Sev, Gülsel (2002): /+DAn...+A/ Yapısına İlişkin, Türkoloji Dergisi, C. 15, S. 1, Ankara: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Derneği Yayınları, s. 247-259. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/843/10665.pdf (09.06.2016)
• Solak, Ömer (2009): Türkçenin Bir yabancı Dil Olarak Öğretiminde Fiil-Tamlayıcı İlişkileri ve Hal Eklerinin Öğretimi Üzerine. 8. Dünyada Türkçe Öğretimi Sempozyumu, Ankara Üniversitesi, TÖMER. http://www.academia.edu/16535771/T%C3%BCrk%C3%A7enin_Bir_yabanc%C4%B1_Dil_Olarak_%C3%96%C4%9Fretiminde_FiilTamlay%C4%B1c%C4%B1_%C4%B0li%C5%9Fkileri_ve_Hal_Eklerinin_%C3%96%C4%9Fretimi_%C3%9Czerine. (09.06.2016)
• Vardar, Berke vd. (1988): Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Ankara, İzmir: ABC Kitabevi.
• Zengin, Dursun (2009): Türkçenin Tersine Sözlüğü. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.