Aydınlanmacı Aklın Oluşumu

Yıl 2019, Sayı: 16, 97 - 113, 28.12.2019

M. Ahmet Tüzen

Öz

İrrasyonel kabul ettiği gelenek, yanlış inanç ve
otoriteye karşı bir başkaldırı şeklinde ortaya çıkan Aydınlanma, aklın
düzeninin bütün unsurlarıyla iyi olduğu düşüncesinden hareket eder. Başka
otoritelere bağlanması nedeniyle kendine yabancılaşan insanın kendi içsel
potansiyelini dışsal bir güce dönüştürme girişimi olarak Aydınlanma’nın ana
niteliği aklın otonomisidir. Aydınlanmacı aklın ortaya çıkışının değerlendirildiği
bu çalışmada, genel itibariyle akıl, dört kısımda ele alınmıştır: Klasik
anlayıştan kopuşun ilk mimarı olan Descartes’in tözsel akıl nosyonu; Locke tarafından
metafizik ögelerinden arındırılarak pratik hayatın dizaynı için düşünülen gözleme
dayalı akıl anlayışı; eleştirel bir perspektifle ampirizmi zorunlu sonuçlarına
götüren Hume’un yaşantı temelli akıl anlayışı ve Kant’ın önceki fikirleri
restore eden özne merkezli akıl anlayışı. Kısmen Hume’un yaklaşımı dışarda
tutulduğunda aklın gücünden şüphe duymayan bu düşünürler, aklın uygun işleyişi
için zihnin yanlış inançlardan temizlenmesini ve kendisinden şüphe edilmeyecek
yeni bir başlangıç noktasının belirlenmesini şart koşmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

Aydınlanma, akıl, özne

Kaynakça

• Adorno, T. (2012). Ahlak Felsefesinin Sorunları, (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.Akarsu, B. (1982). Ahlak Öğretileri, İstanbul: Remzi Kitabevi.Akarsu, B. (1987). Çağdaş Felsefe Akımları, İstanbul: İnkılap Kitabevi.Allison, H. E. (1983). Kant’s Transcendental Idealism, New Haven and London: Yale University Press.Bacon, F. (2012). Novum Organum, (Çev. Sema Önal). İstanbul: Say Yayınları.Beck, L. W. (1969). Early German Philosophy Kant and His Predecessors, Cambridge: Harvard University Press.Benhabib, Ş. (1999). Modernizm, Evrensellik ve Birey Çağdaş Ahlak Felsefesine Katkılar, (Çev. Mehmet Küçük). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Bernstein, R. J. (2009). Objektivizmin ve Rölativizmin Ötesi: Bilim, Hermenoytik ve Praxis, (Çev. Feridun Yılmaz), İstanbul: Paradigma Yayıncılık.Cassirer, E. (2009). The Philosophy of the Enlightenment, (translated by Fritz C. A. Koelln and James, P. Pettegrove). Oxford: Princeton University Press. Çiğdem, A. (2009). Aydınlanma Düşüncesi, İstanbul: İletişim Yayınları.Descartes, R. (1985). The Philosophical Writings of Descartes, Volume I, (translated by J. Cottingham, R. Stoothoff, D. Murdoch). Cambridge: Cambridge University Press.Descartes, R. (1996). Yöntem Üzerine, (Çev. Bülent Kenar). İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.Duman, F. (2006). Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, cilt:61, sayı: 1, ss. 117-151.Eagleton, T. (2010). Estetiğin İdeolojisi, (Çev. Bülent Gözkan vd.). İstanbul: Doruk Yayımcılık.Gadamer, H. G.(2009). Hakikat ve Yöntem II. Cilt, (Çev. Hüsamettin Arslan, İsmail Yavuzcan). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.Goldman, L. (1999). Aydınlanma Felsefesi, (Çev. Emre Arslan), Ankara: Doruk Yayınları.Hampson, N. (1991). Aydınlanma Çağı, (Çev. Jale Parla), İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.Hazard, P. (1973). Batı Düşüncesindeki Büyük Değişim, (Çev. Erol Güngör), İstanbul: MEB Basımevi.Himmelfarb, G. (2004). The Roads to Modernity: The British, French, and American Enlightenments, New York: Knopf.Horkheimer, M. (2005). Geleneksel ve Eleştirel Kuram, (Çev. Mustafa Tüzel), İstanbul: YKY Yayınları.Hume, D. (1976). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma, (Çev. Oruç Aruoba). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.Hume, D. (1986). İnsan Zihni Üzerine Bir Araştırma, (Çev. Selmin Evrim). İstanbul: MEB Basımevi.Kant ,I. (1993). Arı Usun Eleştirisi, (Çev. Aziz Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.Kant, I. (2002). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, (Çev. İoanna Kuçuradi). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.Kaya G., F. (2006). Richard Rorty’ye Giriş, Felsefe ve Doğanın Aynası, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.Ketenci, T. (2014). Decartes ve Hume'nin Akıl Anlayışlarının Karşılaştırılması, Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1. Küçüklalp, K. (2008). Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida, İstanbul: Sentez Yayıncılık.Locke, J. (2000). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme, (Çev. Meral Delikara Topçu). Ankara: Öteki Yayınevi. Magee, B. (2000). Büyük filozoflar: Platon’dan Wittgenstein’a Batı Felsefesi, (Çev. Ahmet Cevizci). İstanbul: Paradigma Yayınları.Murphy, J. W. (2000). Postmodern Sosyal Analiz ve Postmodern Eleştiri, (Çev. Hüsamettin Arslan). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.Öner, E. (2009). Kant’ta Aklın Eleştirisi, Rize: RTE Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Y. Lisans Tezi).Rorty, R. (2006). Felsefe ve Doğanın Aynası, (Çev. Funda Günsoy Kaya), İstanbul: Paradigma Yayıncılık.Russ, J. (2011). Avrupa Düşüncesinin Serüveni, (Çev. Özcan Doğan). Ankara: Doğu Batı Yayınları.Schouls, P. A. (1989). Descartes and the Enlightenment, Canada: McGill-Queen’s University Press.Sunar, İ. (2008). Düşün ve Toplum, İstanbul: Doruk Yayımcılık.Toulmin, S. (2002). Kozmopolis: Modernite'nin Gizli Gündemi, (Çev. Hüsamettin Arslan), İstanbul: Paradigma Yayıncılık.West, D. (2013). Kıta Avrupası Felsefesine Giriş, (Çev. Ahmet Cevizci). (3. Baskı). İstanbul: Paradigma Yayınları.