Between Tradition and Invention of Tradıtıon: The Place of Khomeını’s Regime in Political Culture of Iran

Yıl 2019, Sayı: 60, 142 - 154, 29.04.2019

Halil Kanadıkırık

Öz

The purpose of this study has
been to describe the place of Iran Islamic Revolution and the regime found
afterward within the political culture of Iran and Shiism. For this purpose the
characteristics of the relation between the political culture and Khomeini’s
ideology has been revealed by bringing the social components of the revolution
and the political practices of the Islamic Republic up for discussion.
Hereunder these have been aimed to demonstrate that the political thought of
Khomeini was not a unique interpretation of political Shiism and it was a
pragmatic body in the point of both the social consent and the practices of
political actors. Starting from this point of view the historical foundations
of the regime have been investigated. This investigation consists of a chapter
which analyzes where and how did the religious institution begin to improve its
political legitimacy against the secular political authority and of another
chapter which analyzes the legitimacy crisis involved by the secular political
authorities of Iran in the modern age and their capacities to find solutions
for that. As a result it as put forward that on the field where the secular
political authority couldn’t continue its patrimonial legitimacy in the process
of political modernization of Iran the religious institution solved the
mentioned legitimacy crisis by means of inventing tradition.

Anahtar Kelimeler

Iran, Legitimacy, Modernisation, Middle East, Political Culture

Gelenek ve Gelenek İcadı Arasında: İran Siyasal Kültüründe Humeyni Rejiminin Yeri

Öz

Bu çalışmada İran İslâm Devrimi ve ardından kurulan rejimin İran’ın ve
Şiîliğin siyasal kültüründeki yerinin betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla
devrimin toplumsal bileşenleri ile İslâm Cumhuriyeti’nin siyasal pratikleri
tartışmaya açılarak siyasal kültür ile Humeyni’nin ideolojisi arasındaki
ilişkinin niteliği ortaya konmuştur. Buna göre Humeyni’nin siyasal düşüncesinin
siyasal Şiîliğin yegâne yorumu olmadığı ve gerek toplumsal kabul gerek siyasal
aktörlerin pratikleri açısından pragmatik bir yapıda olduğu gösterilmek
istenmiştir. Buradan yola çıkılarak rejimin tarihsel temelleri sorgulanmıştır.
Bu sorgulama dinî kurumun seküler siyasal otoriteye karşı siyasal meşruiyetini
ne zaman ve nasıl geliştirmeye başladığının incelendiği bir bölüm ile modern
çağda İran’ın seküler siyasal otoritelerinin içine düştükleri meşruiyet
krizinin ve buna çözüm üretebilme kapasitelerinin incelendiği bir bölümden
oluşmuştur. Sonuç olarak İran’ın siyasal modernleşme sürecinde seküler siyasal
otoritenin patrimonyal meşruiyetini sürdüremediği bir zeminde dinî kurumun
gelenek icat etmek suretiyle söz konusu meşruiyet krizine çözüm ürettiği ileri
sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İran, Meşruiyet, Modernleşme, Orta Doğu, Politik Kültür

Kaynakça

• Abrahamian, E. (1968). The crowd in Iranian politics 1905-1953. Past & Present, 41(1), 184-210.
• Abrahamian, E. (1974). Oriental despotism: The case of Qajar Iran. International Journal of Middle Eastern Studies, 5(1), 3-31.
• Abrahamian, E. (2002). Humeynizm: İslam Cumhuriyeti üzerine denemeler. (M. Toprak, Çev.). İstanbul: Metis.
• Abrahamian, E. (2017). Modern İran tarihi. (D. Şendil, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Adelkhah, F. (2015). İran’da modern olmak. (İ. Yerguz, Çev.). İstanbul: Metis.
• Afary, J., & Anderson, K. B. (2015). Foucault ve İran devrimi: Toplumsal cinsiyet ve İslamcılığın ayartmaları. (M. Doğan, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Ahavi, Ş. (1990). İran’da din ve siyaset: Pehlevi devrinde ulema-devlet ilişkileri. (S. Ayaz, Çev.). İstanbul: Yöneliş.
• Alamdari, K. (2005). The power structure of the Islamic Republic of Iran: Transition from populism to clientelism, and militarization of the government. Third World Quarterly, 26(8), 1285-1301.
• Algar, H. (1987). Ayatallah. Encyclopedia Iranica içinde (C. 3, s. 133). New York: Encyclopaedia Iranica Foundation.
• Algar, H. (1988). İslâm devriminin kökleri. (M. Ç. Demirhan, Çev.). İstanbul: İşaret.
• Algar, H. (2004). Merci-i taklîd. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C. 29, ss. 172-174). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Arasteh, A. R. (1963). The role of intelectuals in administrative development and social change in modern Iran. International Review of Education, 9(3), 326-334.
• Arasteh, A. R. (1970). Man and society in Iran. Leiden: E.J.Brill.
• Arjomand, S. A. (1988a). The mujtahid of the age and the mulla-bashi: An intermediate stage in the institutionalization of religous authority in Shi‘ite Iran. S. A. Arjomand (Ed.),
• Authority and political culture in Shi‘ism içinde (ss. 80-97). Albany: State University of New York Press.
• Arjomand, S. A. (1988b). The turban for the crown: The Islamic revolution in Iran. New York: Oxford University Press.
• Ashraf, A. (1981). The roots of emerging dual class structure in nineteenth – century Iran. Iranian Studies, 14(1), 5-27.
• Bayat, A. (2008). Sokak siyaseti: İran’da yoksul halk hareketleri. (S. Tarlak, Çev.). Ankara: Phoenix.
• Behrooz, M. (2007). Nasıl yapılamadı: İran’da solun yenilgisi. (E. Özkaya, Çev.). Ankara: Epos.
• Cemil Said Bey. (2014). İran mektupları. (A. E. Çınar, Haz.). İstanbul: Kitabevi.
• Chehabi, H. E. (1990). Iranian politics and religious modernism: The liberation movement of Iran under the shah and Khomeini. New York: Cornell University Press.
• Cronin, S. (2007). Tribal politics in Iran: Rural conflict and the new state, 1921 – 1941. New York: Routledge.
• Cronin, S. (2012). İran’da ordu, sivil toplum ve devlet: 1921 – 26. (Ö. Bircan, Çev.). T. Atabaki & E. J. Zürcher (Ed.), Türkiye ve İran’da otoriter modernleşme: Atatürk ve Rıza Şah dönemleri içinde (ss. 115-145), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çelenk, M. (2013). 16 – 17. yüzyıllarda İran’da Şiîliğin seyri. Bursa: Emin.
• Dabashi, H. (2015). Şiizm: Bir protesto dini. (B. Çallı, Çev.). İstanbul: Yarın.
• Daftary, F. (2016). Şii İslam tarihi: Şii İslam üzerine yapılan bütün modern bilimsel araştırmaların sonuçlarının önyargısız ve nesnel bir sunumu. (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Djalili, M. R., & Kellner, T. (2011). İran’ın son iki yüzyıllık tarihi. (R. Uzmen, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Eqbal, A. (1992). Skocpol üzerine yorumlar. (S. Üşür, Çev.), S. Üşür (Ed.), İran devrimi: Din, anti-emperyalizm ve sol içinde (ss. 83-95), İstanbul: Belge.
• Fığlalı, E. R. (2001). İsnâaşeriyye. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (c. 23, ss. 142-147). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Foran, J. (1991). The strengths and weaknesses of Iran’s populist alliance: A class analysis of the constitutional revolution of 1905 – 1911. Theory and Society, 20(6), 795-823.
• Garthwaite, G. R. (2011). İran tarihi: Pers İmparatorluğu’ndan günümüze. (F. Aytuna, Çev.). İstanbul: İnkılâp.
• Gündüz, T. (2017). Son Kızılbaş: Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe.
• Hobsbawm, E. (1983). Introduction: Inventing traditions. E. Hobsbawm & T. Ranger (Ed.), The invention of tradition içinde (ss. 1-14). Cambridge & New York: Cambridge University Press.
• Hoveyda, F. (2003). The shah and the ayatollah: Iranian mythology and Islamic Revolution. Westport: Praeger.
• Kallek, C. (2002). Kerekî, muhakkık-ı sânî. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (c. 25, ss. 280-282). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Karadeniz, Y. (2013). İran (1795 – 1925): İdari, askeri, sosyal yapı ve toplumsal hareketler. İstanbul: Selenge.
• Katouzian, H. (1995). Problems of political development in Iran: Democracy, dictatorship or arbitrary government?. British Journal of Middle Eastern Studies, 22(1), 5-20.
• Katouzian, H. (1998). The Pahlavi regime in Iran. H. E. Chehabi & J. J. Linz (Ed.), Sultanistic regimes içinde (ss. 182-205), Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Katouzian, H. (2012). Rıza Şah döneminde devlet ve toplum. (Ö. Bircan, Çev.), T. Atabaki & E. J. Zürcher (Ed.), Türkiye ve İran’da otoriter modernleşme: Atatürk ve Rıza Şah dönemleri içinde (ss. 13-40), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kazemi, F. & Abrahamian, E. (1978). The nonrevolutionary peasantry of modern Iran. Iranian Studies, 11, 259-304.
• Keddie, N. R. (1969). The roots of the ulama’s power in modern Iran. Studia Islamica, 29, 31-53.
• Keddie, N. R. (1981). Roots of revolution: An interpretive history of modern Iran. New York: Yale University Press.
• Keshavarzian, A. (2007). Bazaar and state in Iran: The politics of the Tehran marketplace. Connecticut: Cambridge University Press.
• Kinzer, S. (2014). Şah’ın bütün adamları: Bir Amerikan darbesi ve Ortadoğu’da terörün kökenleri. (S. Önal, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Lambton, A. K. S. (1956). Quis custodiet custodes: Some reflections on the persian theory of government: (Conclusion). Studia Islamica, 6, 125-146.
• Linz, J. J. (Tarihsiz). Totaliter ve otoriter rejimler. (E. Özbudun, Çev.). Ankara: Siyasi İlimler Türk Derneği Yayınları.
• Mélikoff, I. (2015). Uyur idik uyardılar: Alevilik – Bektaşilik araştırmaları. (T. Alptekin, Çev.). İstanbul: Demos.
• Moaddel, M. (1993). Class, politics, and ideology in the Iranian revolution. New York: Columbia University Press.
• Moin, B. (2005). Son devrimci: Ayetullah Humeyni. (O. C. Önertoy, Çev.). Ankara: Elips.
• Muhakkık, M. (1991). Âyetullah. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (c. 4, s. 244). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Öz, M. (2012). Usûliyye. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (c. 42, ss. 214-215). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Razi, G. H. (1981). Democratic – authoritarian attitudes and social background in a non-Western society: A study of the Iranian elite. Comparative Politics, 14(1), 53-74.
• Roosevelt, K. (1979). Countercoup: The struggle for the control of Iran. New York: McGraw-Hill.
• Sasanî, H. M. (2006). Payitahtın son yıllarında bir sefir. (H. Uygur, Çev.). İstanbul: Klasik.
• Schayegh, C. (2010). Seeing like a state: An essay on the historiography of modern Iran. International Journal of Middle East Studies, 42(1), 37-61.
• Seeberg, P. (2016). İran devrimi, 1977 – 79: Etkileşim ve dönüşüm. (O. Açar, Çev.). Doğu Batı, 79, 183-201.
• Skocpol, T. (1992). Rantiye devlet ve İran devriminde Şii İslam. (S. Üşür, Çev.). S. Üşür (Ed.), İran devrimi: Din, anti-emperyalizm ve sol içinde (ss. 54-82). İstanbul: Belge.
• Üstün, İ. S. (1999). Humeyni’den Hamaney’e: İran İslam Cumhuriyeti yönetim biçimi. İstanbul: Birleşik.
• Vahdat, F. (2016). 1979 İran devrimi üzerine düşünceler: Öznelik ve vatandaşlığın yükselişi. (H. Doğan, Çev.). Doğu Batı Düşünce Dergisi, 79, 203-226.
• Yurdagür, M. (1988). Ahbâriyye. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (c. 1, ss. 490-491). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.