FAKİRLERİN ALLAH'I, ZENGİNLERİN TANRISI: ORHAN PAMUK ROMANLARINDA DİN VE MANEVİYAT MESELESİ

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 2, 940 - 988, 01.01.2019

Kurtuluş Cengiz Özgür Emrah Gürel

Öz

Orhan Pamuk romanlarının temel aksı olan Doğu-Batı meselesinin en önemli boyutlarından birini din oluşturmasına rağmen Pamuk'un eserlerini din meselesi etrafında analiz eden çalışmalar çok kısıtlı. Çalışmamız, Pamuk'un eserleri ile ilgili olarak pek tartışılmamış olan bu konuyu; Pamuk romanlarında din ve maneviyat meselesinin nasıl incelendiğini ve ne şekilde sorunsallaştırıldığını romanların yazılış sırasıyla teker teker analiz ederek literatüre katkıda bulunmaya hedefliyor. Pamuk, eserlerinin istisnasız hepsinde Türk modernleşme deneyiminin farklı tarihsel yönlerini incelerken, bireyin otonomisine engel oluşturabilecek hem pozitivist hem de dogmatik-dinsel tutumları eleştirel bir süzgeçten geçirmeye çalışıyor. Çalışmamız Pamuk'un katı seküler yaklaşımlara karşı dine ve maneviyata eleştirel de olsa bir alan açan, onu illa ki kötülemeyen, bir tür meşru hayat formu olarak kabul eden ama aynı zamanda onun sınırlarını ve marazlarını da dile getiren bir çerçevede yaklaştığını iddia edecektir. Pamuk'un belirli bir eleştirel sempatiyle betimlediği roman karakterlerinin bu bitmez tükenmez maneviyat arayışları, yukarıda bahsettiğimiz bu katı ikilikleri aşmak için geliştirdiği postmodern bir alternatif edebi tahayyül oluşturuyor. Nihayetinde Pamuk romanlarında ne modern bireyden vazgeçiyor, ne de ruhunu yitirmiş bir ethos'da kendi sahih varoluşunu hikâye edemeyen bir toplum anlayışını savunuyor. Bu yazı kendi tarihselliği içinde yeni evrensel yapıları ve bunlar içinde hareket edebilecek dogmatik olmayan mana arayışlarını Pamuk romanlarında ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Orhan Pamuk, Din, Maneviyat Arayışları, Doğu-Batı Gerilimi, Charles Taylor

THE ALLAH OF THE POOR, THE GOD OF THE RICH: THE QUESTION OF RELIGION AND SPIRITUALITY IN THE NOVELS OF ORHAN PAMUK

Öz

Although the question of religion is one of the facets in Orhan Pamuk novels resting on the question of the East-West antagonism, there are very limited studies analyzing Pamuk's novels around this important subject. Our study aims to contribute to the literature by analyzing how each one of Pamuk's novels investigate and problematize the question of religion and spirituality. While examining the different historical aspects of Turkish modernization experience in all of his works, Pamuk is trying to critically assess both the positivist and dogmatic-religious attitudes that might hamper the autonomy of the individual. Our study will argue that Pamuk comprehends religion and spirituality against a strict secular approach within a framework, which, though critically, opens up a space and accepts it as a kind of legitimate form of life, yet at the same time voices its boundaries and margins. The search for this inexhaustible spirituality by the characters of his novels, depicted by a certain critical sympathy of Pamuk, creates a postmodern alternative literary imagination that he has developed to overcome these rigid dichotomies mentioned above. Ultimately, Pamuk does not give up the modern individual in his novels, nor does he advocate a conception of society in an ethos that has lost its spirit and cannot tell its own authentic existence.

Anahtar Kelimeler

Orhan Pamuk, Religion, Spiritual Search, The East-West Tension, Charles Taylor

Kaynakça

• Acar, Erhan. “Cevdet Bey ve Oğulları’nın Mekânında Zaman ve Anlam.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 50-63.
• Akten, Sevim. “Yeni Hayat, Yeni Kitap, Yeni Roman.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 299-310.
• Akatlı, Füsun. “Sessiz ve Ölü.” Milliyet Sanat 15 Ocak 1984: 46-47.
• Alver, Ahmet. “Orhan Pamuk’un Kar Romanında Doğu ve Batı Kimlikleri Arasındaki Etkileşime Analitik Bakış.” Journal of Turkish Studies 8.13 (2013): 469-489.
• Appiah, K. Anthony. Cosmopolitanism: Ethics in A World of Strangers. New York: W.W.Norton&Company, 2007.
• Belge, Murat. “Orhan Pamuk Edebiyatı.” Sabancı Üniversitesi Sempozyum Tutanakları. Ed. Osman Akınhay. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Agora Kitaplığı, 2007. 137-151.
• Beyatlı, Yahya Kemal. Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2008.
• Brendemoen, Bernt. “Bir Sufi Roman Olarak Kara Kitap.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 209-224.
• Bumin, Tülin. Hegel. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Cartelli, Thomas. “The Spell of the West in Orhan Pamuk’s Snow and Amitav Ghosh’s In an Antique Land.” Global Perspectives on Orhan Pamuk: Existentialism and Politics. Ed. Mehnaz M. Afridi ve David M. Buyze. New York: Palgrave Macmillan, 2012. 141-155.
• Critchley, Simon. İmansızların İmanı: Siyasal Teoloji Deneyleri. Çev. Erkan Ünal. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Çiçekoğlu, Feride. “A Pedagogy of Two Ways of Seeing: A Confontration of ‘Word and Image’ in My Name is Red.” The Journal of Aesthetic Education 37. 3 (2003):1- 20.
• --. “Difference, Point of View and Narration in My Name is Red.” The Journal of Aesthetic Education 37.4 (2003):124-137.
• --. “Yeni Zamanlar Nakkaşı.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018. 191-205.
• Derrida, Jacques. Margins of Philosophy. Çev. Alan Bass. Chicago: The University of Chicago Press, 1982.
• --. “Faith and Knowledge.” Acts of Religion. Ed. Gil Anidjar. New York: Routledge, 2002. 54-60.
• --. “Des Tours De Babel.” Acts of Religion. Ed. Gil Anidjar. New York: Routledge, 2002. 104-134.
• --. “İnanç ve Bilim.” Din. Ed. J. Derrida ve G. Vattimo. Ankara: Dost Kitabevi, 2014. 49-54.
• Direk, Zeynep. Başkalık Deneyimi: Kıta Avrupası Felsefesi Üzerine Denemeler. 2. Baskı. İstanbul: Yapı KrediYayınları, 2013.
• Ecevit, Yıldız. Orhan Pamuk’u Okumak. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 2006.
• --. Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Erol, Sibel. “Orhan Pamuk’un Kar Romanı’nda Metinlerarası Dolaşım.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018. 225-43.
• Esen, Nüket. Kara Kitap Üzerine Yazılar. İstanbul: Can Yayınları, 1992.
• --. Kara Kitap Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Ever, Mustafa. “Dante’den Orhan Pamuk’a Yeni Hayat.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 276-283.
• --. “Rilke’den Orhan Pamuk’a Yeni Hayat.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 284-298.
• --. “Adlar ve Kitaplar.” Kara Kitap Üzerine Yazılar. Ed. Nüket Esen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. 115-127.
• Foucault, Michel. Öznenin Yorumbilgisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Hegel, G. W. F. Phenomenology of Spirit. Çev. A. V. Miller. Oxford: Oxford University Press, 1977.
• Işık, Beril. Aydınlıktan Karanlığa İktidar: Orhan Pamuk Romanlarında Demiryolu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Fisk, Gloria. “Orhan Pamuk as Exile: Pamuk and Auerbach in Istanbul.” Orhan Pamuk and the Good of World Literature. New York: Columbia University Press, 2018. 113-127.
• Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. 2. Baskı. New York: Continuum, 2003. Göknar, Erdağ. Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy: The Politics of Turkish Novel. London: Routledge, 2013.
• ---. “Yeni Hayat ve Türk Milliyetçiliği.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 325-337.
• Güneli, Gün. “Kara Kitap’ını Çözmek.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006, 191-202.
• Habermas, Jürgen. Religion and Rationality: Essay on Reason, God, and Modernity. Ed. Eduardo Mendieta. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2002.
• Hadzibegovic, Darmin. Kara Kitap’ın Sırları: Orhan Pamuk’un Yazı ve Resimleriyle. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Innes, Charlotte. “İstanbul’un Dile Gelişi.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 179-190.
• Irzık, Sibel. “Orhan Pamuk’ta Temsil ve Siyaset.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018. 29-51. Kant, Immanuel. Seçilmiş Yazılar. Çev. Nejat Bozkurt. 5. Baskı. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2015.
• Kara, Halim. “Şeffaf Bilinçler ve Müphemiyetin İnşası: Sessiz Ev’de Bilinç Akışı Tekniği.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018. 111-124.
• Kılıç, Engin. “Sessiv Ev’in Sesleri.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018. 125-135.
• Kırkoğlu, Serdar Rifat. “Bir Zaman Romanı Sessiz Ev.” Ed. Engin Kılıç. Orhan Pamuk’u Anlamak. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 66-71.
• Kim, Sooyong. “Mürşid ile Mürit: Kara Kitabı Bir Yorumlama Çerçevesi Olarak Tasavvuf.” Kara Kitap Üzerine Yazılar. Ed. Nükhet Esen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. 233-256.
• Koçak, Orhan. “Aynadaki Kitap/Kitaptaki Ayna.” Defter 17 (1991): 65-144.
• ---. “Aynadaki Kitap/Kitaptaki Ayna.” Kara Kitap Üzerine Yazılar. Ed. Nüket Esen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. 142-183.
• Kuyaş, Ahmet. “Tarihçi Gözüyle Sessiz Ev.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 71-79.
• Kuyaş, Nilüfer. “Seks, Yalanlar ve Minyatür.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 351-360.
• McGrath, Patrick. “Karanlık ve Fantastik Yaratı.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 187-190.
• Moran, Berna. “Üst Kurmaca Olarak Kara Kitap.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 168- 178.
• Morrow, Bradford. “Sayfaların Arasına Düşmek.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 311-315.
• Oktay, Ahmet. “Yeni Hayat Üzerine.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 229-246.
• Paderson, Joshua. “The Writer as Dervish: Sufism and Poetry in Orhan Pamuk’s Snow.” Religion & Literature 45. 3 (2013): 133-154. Pamuk, Orhan. Sessiz Ev. 4. Baskı. İstanbul: Can Yayınları, 1986.
• ---. Beyaz Kale. 8. Baskı. İstanbul: Can Yayınları, 1991.
• ---. Benim Adım Kırmızı. 9. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• ---. Kara Kitap. 29. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• ---. Cevdet Bey ve Oğulları. 17. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• ---. İstanbul - Hatıralar ve Şehir. 18. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• ---. Masumiyet Müzesi. 1. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• ---. Kafamda Bir Tuhaflık. 1. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• ---. Kırmızı Saçlı Kadın. 1. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• ---. Öteki Renkler: Seçme Yazılar ve Bir Hikaye. 2. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• ---. Manzaradan Parçalar: Hayat, Sokaklar, Edebiyat. 2. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• ---. Kar. 9. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• ---. “A Europe of Two Souls.” New Perspective Quarterly 22.1 (2005): 37-41. Patterson, Annabel. The International Novel. New Haven: Yale University Press, 2014.
• Parla, Jale. “Sanat ve Yaşam Paradoksunda Bir Genç Adamın Sanatçı Olarak Portresi: Yeni Hayat.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 265-275.
• ---. “Orhan Pamuk Romanları’nda Renklerin Dili.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2018. 51-69.
• ---. Orhan Pamuk’ta Yazıyla Kefaret. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• ---. “Roman ve Kimlik: Beyaz Kale.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 85-99.
• Propp, Vladimir. Masalın Biçimbilimi. Çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
• Rifat, Mehmet. “Benim Adım Kırmızı’yı Kim Anlatıyor Kim Okuyor.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 381-396.
• Rorty, Richard. Philosophy and Social Hope. New York: Penguin, 1999.
• Rorty, Richard ve Gianni Vattimo. The Future of Religion. Ed. Santiago Zabala. New York: Columbia University Press, 2005.
• Rousseau, Jean-Jacques. Emile. Çev. Yaşar Avunç. 8. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• Santesso, Esra Mirze. “Silence, Secularism, and Fundamentalism in Snow.” Global Perspectives on Orhan Pamuk: Existentialism and Politics. Ed. Mehnaz M. Afridi ve David M. Buyze. New York: Palgrave Macmillan, 2012. 125-140.
• Sayın, Şara. “Beyaz Kale Bir Düş mü?” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 99-110.
• Taylor, Charles. Seküler Çağ. Çev. Dost Körpe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• ---. Varieties of Religion Today: William James Revisited. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2002.
• ---. The Ethics of Authenticity. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2003.
• Uysal, Zeynep. “Parçalanmış Bedenler, Kayıp Şehirler: Esrar ve Kumpasın Kıyısında Yeni Hayat.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2018. 181-189.
• ---. “Geleneğin Kırılışından Türk Modernleşmesine Benim Adım Kırmızı’da Resmin Algılanışı.” Orhan Pamuk’u Anlamak. Ed. Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006. 361-380.
• Vattimo, Gianni. Nihilism & Emancipation: Ethics, Politics, & Law. Çev. William McCuaig. New York: Columbia University Press, 2004.
• Yazıcıoğlu, Özlem Öğüt. “Orhan Pamuk’un Beyaz Kale’si ve Yeni Hayat’ında Ölümü Yazmak, Ben’i Çizmek.” Orhan Pamuk’un Edebi Dünyası. Ed. Nüket Esen ve Engin Kılıç. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.137-146.
• Wachtel, Andrew. “Orhan Pamuk’s Snow as a Russian Novel.” The Slavic and East European Journal 56. 1 (2012): 91-108.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. Çev. Taha Parla. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Yılmaz, Hülya. “The Imagined Exile: Orhan Pamuk in His Novel Snow.” Global Perspectives on Orhan Pamuk: Existentialism and Politics. Ed. Mehnaz M. Afridi ve David M. Buyze. New York: Palgrave Macmillan, 2012. 115-137.
• Yüce, Neşe Munise. “Baba-Oğul-Otorite Üçgeninde “Kırmızı Saçlı Kadın” ve “TransAtlantik”.” DTCF Dergisi 58.2 (2018): 1267-1277.
• Yücel, Tahsin. “Kara Kitap.” Kara Kitap Üzerine Yazılar. Ed. Nükhet Esen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. 48-57.