DUAL CLASS SITUATION AND CLASS STRUGGLES DURING THR TRANSITION FROM THE NOMADIC MODE OF PRODUCTION TO FEUDAL MODE OF PRODUCTION: THE KARAKHANID EXAMPLE

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 1, 895 - 943, 25.06.2024

Ozan Giray Şahin

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.1.35

Öz

The Karakhanid era is one of the important stops in the transition period of nomadic Turkish tribes from the mode of production to the feudal mode of production. The transition from the nomadic mode of production to the feudal mode of production brings along certain structural formations specific to the transition process. The process of the spread of the relations and practices of production belong to the feudal mode of production within the Social formations organised around the nomadic mode of production leads to a dual class situation and the duality of mode of productions. In front of us a plane of contradiction in which contains the kara budun insisting on living within the sphere of nomadic mode of production and the factions of aq budun that have begun to assume the functions of the ruling class in an order dominated by feudal relations of production. The aq budun and the qara budun confront each other on the basis of sharing the surplus labor of sedentary communities living under the feudal relations of production and the articulation of internal relations of exploitation in the nomadic mode of production. To the extent that this confrontation results in the translation of institutions and practices specific to the nomadic mode of production into forms appropriate to feudal production relations, the articulation of modes of production under the feudal mode of production comes into question. Articulation depends on the outcome of class struggles. If articulation is not realised as a result of class struggles, the structure becomes unable to sustain its political existence on the basis of feudal relations of production and either retreats towards the nomadic mode of production or ceases to exist politically. The Karakhanid period also bears the traces of the dual class and the duality of modes of production with the dynamics of articulation and contradiction. In the process of feudalisation, the factions of aq budun, which were assuming ruling class functions over the settled feudal communities, confronted the qara budun while trying to impose the practices specific to the feudal mode of production on the nomadic masses living in the nomadic mode of production. This contradiction between the aq budun’s factions, which started to assume the functions of the ruling class, and the qara budun lies at the root of the nomadic revolts and tendencies of structural instability within the Karakhanid political structure.

Anahtar Kelimeler

Aq budun, Feudality, Nomadic Mode of Production, Karakhanids, Karluk, Seljukids

GÖÇER ÜRETİM TARZINDAN FEODAL ÜRETİM TARZINA GEÇİŞ SÜRECİNDE İKİLİ SINIF DURUMU VE SINIF MÜCADELELERİ KARAHANLILAR ÖRNEĞİ

Öz

Karahanlı dönemi göçebe Türk boylarının göçer üretim tarzından feodal üretim tarzına geçiş dönemindeki önemli duraklardan biridir. Göçer üretim tarzı düzeninden feodal üretim tarzı düzenine geçiş, geçiş sürecine özgü belirli yapısal formasyonları beraberinde getirmektedir. Feodal üretim tarzına özgü üretim ilişkileri ve pratiklerinin göçer üretim tarzı dairesinde örgütlenmiş topluluklar içerisinde yayılması süreci karşımıza ikili sınıf ve ikili üretim tarzı durumunu çıkarır. Karşımızda bir yanda göçer üretim tarzı içerisinde yaşamakta ısrarcı kara budun diğer yandan ise feodal üretim ilişkilerinin hâkim olduğu bir düzende egemen sınıf işlevlerini üstlenmeye başlamış olan ak budun fraksiyonlarının olduğu bir çelişki düzlemi vardır. Ak budun ve kara budun feodal üretim ilişkileri içerisinde yaşayan yerleşik toplulukların artı emeğinin paylaşılması ve göçer üretim tarzı düzenine iç sömürü ilişkilerinin eklemlenmesi düzleminde karşı karşıya gelirler. Söz konusu karşılaşma göçer üretim tarzına özgü kurum ve pratiklerin feodal üretim ilişkilerine uygun formlara tercüme edilmesi ile neticelendiği ölçüde üretim tarzlarının feodal üretim tarzı hakimiyetinde birbirlerine eklemlenmesi söz konusu olur. Eklemlenme ise sınıf mücadelelerinin sonucuna bağlıdır. Sınıf mücadeleleri sonucunda eklemlenme gerçekleşmiyorsa yapı siyasal varlığını feodal üretim ilişkilerine dayanarak sürdüremez hale gelir ve göçer üretim tarzı düzenine doğru geri çekilir ya da siyasal varlığı sona erer. Karahanlılar dönemi de eklemlenme ve çelişme dinamikleri ile ikili sınıf ve üretim tarzı durumunun izlerini bünyesinde taşımaktadır. Yerleşik feodal topluluklar üzerinde egemen sınıf işlevlerini üstlenmekte olan ak budun fraksiyonları feodalleşme sürecinde feodal üretim tarzına özgü pratikleri göçer üretim tarzı dairesinde yaşayan göçer kitlelerine kabul ettirmeye çalışırken kara budun ile karşı karşıya gelmişlerdir. Ak budunun egemen sınıf işlevlerini üstlenmeye başlayan fraksiyonları ile kara budun arasındaki bu çelişki, Karahanlı siyasal sistemi içerisinde göçer kökenli isyanlar ve yapısal istikrarsızlık eğilimlerinin temelinde yatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ak budun, Feodalite, Göçer Üretim Tarzı, Kara budun, Karahanlılar, Karluk, Selçuklular

Kaynakça

• Agacanov, S. G. (2003). Oğuzlar. (A. Annaberdiyev, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Ahincanov, S. M. (2014). Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Akpınar, T. (1994). Türk Tarihinde İslâmiyet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aksan, D. (2008). Divan'da XI. Yüz Yıl Türk Yaşamıyla ilgili Kayıtlar Üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(4), 7-12.
• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud (1948). Selçukî Devletleri Tarihi. (M. Nuri Gençosman, Çev.). Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Asad, T. (1979). Equality in Nomadic Social Systems? Notes Towards the Dissolution of an Anthropological Category. L’equipe écologie et anthropologie des sociétés pastorales (Ed.). Pastoral Production and Society – Production Pastorale et Société içinde (s. 419-428). Cambridge: Cambridge University Press.
• Avcıoğlu, D. (1985). Türklerin tarihi Birinci Kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi
• Avcıoğlu, D. (1983). Türklerin Tarihi İkinci Kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Barisitz, S. (2017). Central Asia and the Silk Road: Economic Rise and Decline over Several Millenia. Cham: Springer.
• Barthold, V. V. (2010). Orta Asya Tarih ve Uygarlık. (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Barthold, V. V. (2004). Orta Asya Türk Tarihi Dersleri. (H. Dağ, Çev.). Ankara: Çağlar Yayınları.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. (H. D. Yıldız, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Başer, S. (1990). Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayram, M. (2001). Anadolu Selçukluları’nda Devlet Yapısının Şekillenmesi. Cogito, 2001(29-Selçuklular), 61-73.
• Belek, K. (2014). Karahanlılar Döneminde Türk Halklarının Kültürel Mirasları: “Kırgızistan Yazıtları Örneğinde (IX-XII Yüzyıl)”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(1), 31-42.
• Benjamin, C. (2018). Empires of Ancient Eurasia: The First Silk Roads Era, 100 BCE-250 CE. Cambridge: Cambridge University Press.
• Berktay, H. (1999). Vizörden Bizans: Haritalarla Düşünmek. Cogito, 1999(17-Bizans), 68-112.
• Berktay, H. (1989). Kabileden Feodalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Biran, M. (2007). Chinggis Khan. Londra: Oneworld Publications.
• Biran, M. (2005a). The Empire of Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World. Cambridge: Cambridge University Press.
• Biran, M. (2005b). True to Their Ways: Why the Qara Kitai did not Convert to Islam. R. Amitai ve M. Biran (Ed.). Mongols, Turks and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World içinde (s. 175-199). Leiden: Brill.
• Bodmer, J. P. (2001). Selçuklular Anadolu’da. Cogito, 2001(29-Selçuklular), 33-47.
• Bosworth, C. W. (1998). The Ghaznawids. M. S. Asımov ve C. E. Bosworth (Ed.). History of Civilizations of Central Asia Volume IV – The Age of Achievement: A. D. 750 to the End of the Fifteenth Century – Part One: The Historical Social and Economic Setting içinde (s. 95-117). Paris: Unesco Publishing.
• Bosworth, C. W. (1968). A Propos de l’Article de Mohamed Kadr: “Deux Actes de Waqf d’un Qarahanide d’Asie Centrale”. Journal Asiatique, CCLVI, 449-453.
• Bozdemir, M. (1982). Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Bregel, Y. (2003). An Historical Atlas of Central Asia. Leiden: Brill.
• Cahen, C. (2008). Türkler Nasıl Müslüman Oldular. (T. Andaç ve N. Uğurlu, Çev.). İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Cahen, C. (1988). Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. (Y. Yücel ve B. Yıldız, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cahız (1939). Türklerin Faziletleri ve Övgüleri. (O. F. Olcay, Çev.). İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Davidovich, E. A. (1998). The Karakhanids. M. S. Asımov ve C. E. Bosworth (Ed.). History of Civilizations of Central Asia Volume IV – The Age of Achievement: A. D. 750 to the End of the Fifteenth Century – Part One: The Historical Social and Economic Setting içinde (s. 119-143). Paris: Unesco Publishing.
• Dede Korkut Masalları. (A. Tataroğlu, Çev.). (1968). İstanbul: Keloğlan Yayınları.
• Di Cosmo, N. (2015). China-Steppe relations in Historical Perspective. J. Bemman ve M. Schmauder (Ed.). Complexity and Interaction along the Eurasian Steppe Zone in the First Millennium CE içinde (s. 49-72). Bonn: Rheinische Friedrich - Wilhelms Universität.
• Di Cosmo, N. (2010). Ancient Inner Asian Nomads: Their Economic Basis and Its Significance in Chinese History. D. Sneath ve C. (Ed.). The History of Mongolia Volume I: The Pre-Chingissid Era, Chinggis Khan and the Mongol Empire içinde (s. 10-42). Kent: Global Oriental.
• Di Cosmo, N. (1999). State Formation and Periodization in Inner Asian History. Journal of World History, 10(1), 1-40.
• Dilâçar, A. (1995). Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Divitçioğlu S. (2005). Orta-Asya Türk İmparatorluğu. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (2004). Orta Çağ Türk Toplumları Hakkında. İstanbul: Cogito.
• Divitçioğlu, S. (2000). Oğuz’dan Selçuklu’ya Boy Konat Devlet. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Durmuş, İ. (2019). Kazakistan’da Sakalar. Asya Araştırmaları Dergisi, 3(2), 185-196.
• Dyson-Hudson, R. ve Dyson-Hudson, N. (1980). Nomadic Pastoralism. Annual Review of Anthropology, 9, 15-61.
• Ebû Dülef (1975). Ebû Dülef’in “Risale”sinden Türk Ülkeleri İle İlgili Kısmın Tercümesi. (R. Şeşen, Çev.). Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslam Seyyahı: İbn Fazlan Seyahatnamesi içinde (s. 81-92). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Eden, J. (2019). Warrior Saints of The Silk Road: Legends of The Karakhanids. Leiden: Brill.
• Eglar, Z. ve Magnarella, P. J. (1971). View of Social Classes in the Eleventh Century Karakhanid State. Anthropos, 66(1./2.), 232-238.
• El-Ömerî, Ş. b. F. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım -Mesaliku’l Ebsar. (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge.
• Erdost, M. İ. (1989). Osmanlı İmparatorluğunda Mülkiyet İlişkileri – Asya Biçimi ve Feodalizm. Ankara: Onur Yayınları.
• Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Findley, C. V. (2005). The Turks in World History. New York: Oxford University Press.
• Frachetti, M. D. (2008). Pastoralist Landscapes and Social Interaction in Bronze Age Eurasia. Berkeley: University of California Press.
• Franke, H. (1983). The “Treatise on Punishments” in the “Liao History” – An Annotated Translation. Central Asiatic Journal, 27(1), 9-38.
• Frenkel, Y. (2005). The Turks of the Eurasian Steppes in Medieval Arabic Writing. R. Amitai ve M. Biran (Ed.). Mongols, Turks and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World içinde (s. 201-241). Leiden: Brill.
• Genç, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı XI. Yüzyıl – Türk Hakimiyet Anlayışı ve Karahanlılar. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Golden, P. B. (2011). Central Asia in World History. New York: Oxford University Press.
• Gökgöz, S. S. (2023). Türk Hakanlığı Muhiti Türk İslam Kaynaklarında Kâfir. Milli Folklor, 18(137), 123-133.
• Grousset, R. (2011). Stepler İmparatorluğu Attila, Cengiz Han, Timur. (H. İnalcık, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gumilev, L. N. (2003). Hazar Çevresinde Bin Yıl (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge.
• Gürün, K. (1981). Türkler ve Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Karacan Yayınları.
• Harmatta, J. ve B. A. LITVINSKY (1996). Tokharistan and Gandhara Under Western Türk Rule. B. A. Litvinsky, Z. Guang-da ve R. S. Samghabadi (Ed.). History of Civilisations of Central Asia Volume III The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750 içinde (s. 367-402). Paris: Unesco Publishing.
• Haug, R. (2019). The Eastern Frontier: Limits of Empire in Late Antique and Early Medieval Central Asia. London: I. B. TAURIS.
• Hillebrand, R. (2005). İslam Sanatı ve Mimarlığı. (Ç. Kafesçioğlu, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Honeychurch, W. (2014). Alternative Complexities: The Archaeology of Pastoral Nomadic States. Journal of Archaeological Research, 22(4), 277-326.
• Hunkan, Ö. S. (2005). Orta Asya’da X-XIII. Yüzyıllarda “Türk” adı Üzerine Bazı Kayıtlar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(2), 5-12.
• İbn Fazlan (1975). Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslam Seyyahı: İbn Fazlan Seyahatnamesi. (R. Şeşen, Çev.). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• İnalcık, H. (2016). Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Jagchid, S. (1981). The Kitans and Their Cities. Central Asiatic Journal, 25(1/2), 70-88.
• Jettmar, K. (1954). Les Plus Anciennes Civilisations D’éleveurs des Steppes d’Asie Centrale. Chaiers d’Historie Mondiale, 1(4), 760-783.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: MEB.
• Kalkan, M. (2020). Türk Devletlerine-Beyliklerine Ait Unik-Nadir Sikke Örnekleri ve Numizmatik Bilimi Açısından Önemleri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 29-62.
• Karaalioğlu, S. K. (1980). Resimli Motifli Türk Edebiyatı Tarihi 1: Başlangıçtan Tanzimata. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri Koll. Şti.
• Karadeniz, A. (2019). İslam Kaynaklarında Türk İmgesi ve Onun Değişimi. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 25-36.
• Kâşgarlı Mahmûd (2005). Divânü Lugâti’t-Türk. (S. T. Yurtsever, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Khazanov, A. M. (2015). Göçebe ve Dış Dünya: Geçmiş, Gelecek ve Şimdiki Hali Üzerine Mukayese. (Ö. Suveren, Çev.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Khazanov, A. M. (1994a). The Spread of World Religions in Medieval Nomadic Societies of Eurasian Steppes. M. Gervers ve W. Schlepp (Ed.). Nomadic Diplomacy, Destruction and Religion from the Pacific to Adriatic içinde (s. 11-33). Toronto: Joint Centre for Asia Pacific Studies.
• Khazanov, A. M. (1994b). Nomads and the Outside World. (J. Crookenden, Çev.). Madison: University of Wisconsin Press.
• Khazanov, A. M. (1981). The Early State among the Eurasian Nomads. H. J. M. Claessen ve P. Skalnik (Ed.). The Study of State içinde (s. 155-175). The Hauge: Mouton Publishers.
• Klyaştorniy, S. G. (2018). Kadim Avrasya’nın Bozkır İmparatorlukları. (S. Acar, A. Temizkan, M. Duranlı, A. Havuşi ve E. Aktaş, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Klyashtorniy, S. G., ve SULTANOV, T. İ. (2013). Kazakistan, Türkün Üç Bin Yılı. (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge. Knobloch, E. (2001). Monuments of Central Asia: A Guide to Archaeology, Art and Architecture of Turkestan. London/New York: I. B. Tauris.
• Koca, S. (2017). Sultan Sancar ve Büyük Selçuklu Devletinin Çöküşten Önce Son Parlayışı. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 1(1), 31-80.
• Kortepeter, C. M. (1968). The Origins and the Nature of the Turkish Power. Tarih Araştırmaları Dergisi, 10, 241-285.
• Kök, A. ve Eker, Ö. (2019). Yusuf Kutadgu Bilig’de Odgurmış’a Türkçe Ne Söyletir. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 3(1), 20-59.
• Köprülü, M. F. (2005). Türk Tarih-i Dinîsi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Köymen, M. A. (2000). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Cilt 1: Kuruluş Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kradin, N. K. (2015). Nomadic Empires in Inner Asia. J. Bemmannve M. Schmauder (Ed.). Complexity of Interaction Along the Eurasian Steppe Zone in the First Millennium CE Bonn Contributions to Asian Archaeology, Vol. 5 içinde (s. 11-48). Bonn: Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität.
• Kradin, N. K. (2003). Ernst Gellner and Debates on Nomadic Feudalism. Social Evolution & History, 2(2), 162-176.
• Lattimore, O. (1979). Herdsmen, Farmers, Urban Culture. L’equipe écologie et anthropologie des sociétés pastorales (Ed.). Pastoral Production and Society – Production Pastorale et Société içinde (s. 479-490). Cambridge: Cambridge University Press.
• Lefébure, C. (1979). Introduction: the Specificity of Nomadic Pastoral Societies. L’equipe écologie et anthropologie des sociétés pastorales (Ed.). Pastoral Production and Society – Production Pastorale et Société içinde (s. 1-14). Cambridge: Cambridge University Press.
• Lewis, G. L. (1974). Introduction. G. L. Lewis (Ed.). The Book of Dede Korkut içinde (s. 9-23). Middlesex: Penguin Books.
• Litvinsky, B. A., ve Guang-Da, Z. (1996). Historical Introduction. B. A. Litvinsky, Z. Guang-da ve R. S. Samghabadi (Ed.). History of Civilisations of Central Asia Volume III The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750 içinde (s. 19-34). Paris: Unesco Publishing.
• Markov, G. E. (2001). The Social Structure of the Nomads of Asia and Africa. D. DeWeese (Ed.). Studies on Central Asian History in Honor of Yuri Bregel içinde (s. 315-340). Bloomington: Indiana University Research Institute for Inner Asian Studies.
• Марков, Г. Е. (2010). Кочевники Азии: Структура Хозяйства И Общественной Организации. Москва: URSS.
• Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Moghadam, F. E. (1988). Nomadic Invasions and the Development of Productive Forces: An Historical Study of Iran (1000-1800). Science & Society, 52(4), 389-412.
• Negmatov, N. N. (1998). The Samanid State. M. S. Asımov ve C. E. Bosworth (Ed.). History of Civilizations of Central Asia Volume IV – The Age of Achievement: A. D. 750 to the End of the Fifteenth Century – Part One: The Historical Social and Economic Setting içinde (s. 77-94). Paris: Unesco Publishing.
• O’laughlin, B. (1975). Marxist Approaches in Anthropology. Annual Review of Anthropology, 4, 341-370.
• Ögel, B. (2000a). Türk Kültür Tarihine Giriş VI. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2000b). Türk Kültür Tarihine Giriş VII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özdemir, A. M. (2008). Sözün Mülkiyeti: Hukukun Ekonomi Politiği. Ankara: Dipnot.
• Peacock, A. C. S. (2016). Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu: Yeni Bir Yorum. (Z. Rona, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bakası Kültür Yayınları.
• Peacock, A. C. S. (2015). The Great Seljuk Empire. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Petrushevsky, I. P. (1970). Rash͟īd Al-Dīn's Conception of The State. Central Asiatic Journal, 14(1/3), 148-162.
• Reichl, K. (1992). Turkic Oral Epic Poetry. New York & London: Garland Publishing.
• Runciman, H. S. (1943). Orta Çağların Başlarında Avrupa ve Türkler. Belleten, VII(25), 45-57.
• Sadruddîn Ebu’l Hasan ‘Ali İbn Nâsır İbn ‘Ali El-Hüseynî (1943). Ahbâr Üd-Devlet İs-Selçukıyye. (N. Lügal, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Saidov, A., Anarbaev, A. ve Goriyacheva, V. (2011). The Ferghana Valley: The Pre-Colonial Legacy. S. F. Starr, B. Beshimov, I. I. Bobolukov ve P. Shozımov (Ed.). Ferghana Valley içinde (s. 3-28). New York: M. E. Sharpe.
• Sevim, A. ve Bosworth; C. W. (1998). The Seljuqs and the Khwarazm Shahs. M. S. Asımov ve C. E. Bosworth (Ed.). History of Civilizations of Central Asia Volume IV – The Age of Achievement: A. D. 750 to the End of the Fifteenth Century – Part One: The Historical Social and Economic Setting içinde (s. 145-175). Paris: Unesco Publishing.
• Sinor, D. (2005). Reflections on the History and Historiography of the Nomad Empires of Central Eurasia. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 58(1), 3-14.
• Sinor, D. ve Klyashtorny, S. G. (1996). The Türk Empire. B. A. Litvinsky, Z. Guang-da ve R. S. Samghabadi (Ed.). History of Civilisations of Central Asia Volume III The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750 içinde (s. 327-348). Paris: Unesco Publishing.
• Sneath, D. (2007). The Headless State: Aristocratic Orders, Kinship Society & Misrepresentations of Nomadic Inner Asia. New York: Columbia University Press.
• Spinei. V. (2009). The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century. Leiden: Brill.
• Spuler, B. (2015). Iran in the Early Islamic Period. Leiden: Brill.
• Standen, N. (2005). What Nomads Want: Raids, Invasions and the Liao Conquest of 947. R. Amitai ve M. Biran (Ed.). Mongols, Turks and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World içinde (129-174). Leiden: Brill.
• Sümer, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Sümer, F. (1984). Eski Türkler’de Şehircilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilâtı-Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Şahin, O. G. (2022). Törenin Ekonomi Politiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, O. G. ve ÖZDEMİR, A. M. (2022). Orta Asya Göçerlerinde Otlak ve Su Kaynakları Üzerindeki Hakimiyet Ve Soy Bağı Örgütlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 36, 75-96.
• Taneri, A. (1993). Harezmşahlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanilli, S. (1995). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası: İnsanlık Tarihine Giriş II Orta Çağ. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Taşdelen, V. (2019). Kutadgu Bilig’in Felsefi Bağlamı. Milli Folklor, 16(124), 5-16.
• Tetley, G. E. (2009). The Ghaznavids and Seljuk Turks: Poetry as a Source for Iranian History. New York: Routledge.
• Thompson, E. A. (2004). The Huns. Oxford: Blackwell Publishing.
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Turan, O. (1945). Eski Türklerde Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması. Belleten, IX(35), 305-318.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (2014). Selçuklu Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Turan, Ş. (2014). Türk Kültür Tarihi Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Üçok, B. (1981). İslâm Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Vladimiritsov, B. Y. (1987). Moğolların İçtimai Teşkilatı: Moğol Göçebe Feodalizmi. (A. İnan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yazıcı, N. (1992). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yusuf Has Hacib (1959). Kutadgu Bilig II Tercüme. (R. R. Arat, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Wolf, E. R. (2019). Avrupa ve Tarihsiz Halklar. (H. Çalışkan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Xa3ahob, A. M. (1975). Социальная История Скифов: Основные Проблемы Развития Древних Кочевников Евразийских Степей. Москва: Наука.
• Xingliang, H. ve Hongzhen, G. (2015). Çinlilerin Gözünden Türklerin Tarihi. (E. Ulun, Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.