ON THE WORD “İLE” IN TURKISH AND ITS -(y)lA FORM

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 1, 62 - 78, 25.06.2024

Özlem Erdoğan

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.1.3

Öz

In Turkish, the word “ile” appears as either a preposition or a conjunction depending on its word type. If it is a preposition, prepositional phrases occur in the [noun/preposition] structure, such as [araba / ile]. If it is a conjunction, a conjunction phrase is formed in the [noun / conjunction / noun] structure, such as [yaz / ile / kış]. The same examples can also be expressed as “arabayla” or “yazla kış”. In this case, we encounter the form -(y)lA, which is defined as "suffix" in some sources and "preposition" in others. In the sources that describe it as a suffix, this form is a case suffix that expreses the assent, conjunction, etc. In the sources that describe it as a a preposition, it is the preposition of "ile" written adjacent to the previous word by losing its front vowel. Depending on these two different definitions, syntactic evaluations also vary. Thus, we encounter an uncertainty about what the grammatical category of -(y)lA is, which makes it difficult to evaluate the examples in their entirety, both morphologically and syntactically. In this study, it is aimed to draw attention to the same type of examples that are evaluated in different ways acourding to different perspectives in Turkish grammars regarding the word “ile” and its form transformed into -(y)lA. In this context, morphological and syntactic comments were compared. The approach that can be taken as a basis for evaluating these examples has been tried to be determined by questioning the noun case category and the equivalences in the syntagm and paradigm dimensions of the language.

Anahtar Kelimeler

The Word “ile” in Turkish, Preposition, Conjunction, Noun Case Category, Syntagm, Paradigm

TÜRKÇEDE İLE SÖZCÜĞÜ VE BU SÖZCÜĞÜN -(y)lA BİÇİMİ ÜZERİNE

Öz

Türkçede ile sözcüğü, sözcük türü bakımından ya çekim edatı -edat- ya da bağlama edatı -bağlaç- kullanımlarıyla karşımıza çıkar. Çekim edatı olması durumunda [araba / ile] gibi [isim / edat] yapısında edat öbekleri meydana getirir. Bağlama edatı işlevinde olması durumunda ise söz gelimi [yaz / ile / kış] gibi [isim / bağlaç / isim] yapısında bir bağlama öbeği oluşturur. Aynı örnekler, “arabayla” veya “yazla kış” şeklinde de ifade edilebilir ve işte bu durumda kimi kaynaklarda “ek”; kimi kaynaklarda ise “edat” olarak tanımlanan -(y)lA biçimi karşımıza çıkar. Buna göre söz konusu biçim, “ek” tanımlamasının yapıldığı kaynaklarda “vasıta, beraberlik vb. ifade eden bir durum eki” olarak; “edat” tanımlamasının yapıldığı kaynaklarda ise “ön ünlüsünü yitirerek önceki sözcüğe bitişik yazılan ile edatı” olarak açıklanır. Bu iki farklı tanımlamaya bağlı olarak sözdizimsel değerlendirmeler de değişebilmektedir. Böylece, -(y)lA’nın gramer kategorisinin ne olduğu konusunda örneklerin gerek biçimsel gerekse sözdizimsel açıdan bir bütünlük içinde değerlendirilmesini belli ölçüde güçleştiren bir belirsizlik ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, ile sözcüğü ve bu sözcüğün -(y)lA’ya dönüşmüş biçimiyle ilgili Türkçe gramerlerde farklı bakış açıları doğrultusunda farklı şekillerde değerlendirilen aynı tip örneklere dikkat çekmek amaçlanmıştır. Bu bağlamda, öne çıkan biçimsel ve sözdizimsel yorumlar karşılaştırılmış ve söz konusu örneklerin değerlendirilmesinde esas alınabilecek yaklaşım, isim durumu kategorisi ile dilin dizim ve dizi boyutundaki denklikler sorgulanarak belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçede ile Sözcüğü, Çekim Edatı, Bağlama Edatı, İsim Durumu Kategorisi, Dizim, Dizi

Kaynakça

• Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Alan, N. (2022). Sözcük türünü değiştirmeyen biçimbirimler. E. Boz (Ed.). Türkiye Türkçesi II Biçimbilgisi içinde (s. 13-48). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (2003). Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Balyemez, S. (2018). Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar. Ankara: Pegem Akademi.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgegil, K. (1964). Eğitim Enstitüleri İçin Türkçe Dilbilgisi Edebiyat Bilgi ve Teorilerine Giriş. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
• Bilgin, M. (2002). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Böler, T. (2019). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Delice, H. İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 9, 221-235.
• Delice, H. İ. (2019). Türkçede Kaç İsim Durumu Vardır?. Y. Ulutürk Sakarya (Ed.). 6. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (1 – 3 Kasım 2019 / Şanlıurfa) Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (s. 49-62). Ankara: Asos Yayınları.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği. (A. Benzer, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ediskun, H. (1996). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (1998). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Baytak Basım.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler (C. I). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gencan, T. N. (1975). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülseren, C. (2000). Malatya İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İlhan, N. (2019). Türkçede Kelimelerin Ekleşmesiyle Ortaya Çıkan Ekler. The Journal of Academic Social Science Studies, 75, 149-162. Doi: 10.9761/JASSS8077.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koç, N. (1990). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2007a). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007b). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Önler, Z. (2012). Türkiye Türkçesinde Ad Durumu Kategorisi. M. Yüceol Özezen ve H. Sezer (Haz.) Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri içinde (s. 706-710). Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2011). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Özkan, A., Toker, M. ve Aşçı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Özmen, M. (2001). Ahmed-i Dâ’î Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Vural, H. & Böler, T. (2011). Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Kesit Yayınları.
• Yıldız, O. ve Yalkın, A. O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.