BIOETHICAL DESCRIPTIONS IN THE STORY OF GOOD HEARTED AND BAD HEARTED PRINCE IN NOMADIC CONTEXT

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 1422 - 1451

Özge Eker Kavalçalan

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.2.19

Öz

The story of Good Hearted and Bad Hearted Prince is a narrative which in sort of chatik found among the prosaic works of the Buddhist Uyghur Turkish corpus, specifically in sutras. It is explained the adventurous journey of a good hearted prince, who sets out to obtain a precious jewel in order to help all living beings and prevent them from killing each other in the story. According to traditional definitions, firstly, bioethics, which are perceived only in relation to medicine, pharmacy, biology and genetics, gradually defends for a life- centered understanding, which supports the continuation of human life in harmony with all living beings in the world. Since the Turks emerged on the stage of history, their attitudes and behaviours towards the nature and humanity, which are constitute their ethnicity, are accord with the life- centered understanding that focus on bioethics studies. In the story of good hearted and bad hearted prince, alongside the idea of helping all living beings and preventing them from killing each other, which is the foundation of bioethics, traces of traditional nomadic bioethics of the Turks can also be seen. In this article it has been discussed traditions of Turkish nomadic cultures, such as social structure, organization, deities land and sky, economic activities, from bioethical perspective. In the article these topics are discussed under three main headings and nine subheadings: economic activities (livestock, agriculture, textile); governance (government, social stratification, charity, traditional familt structure, naming); deities of land and sky (theresold, migraiton).

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur Turkish, Bioethics, Nomadic, Buddhist Texts, Good Hearted and Bad Hearted Prince Story

İYİ KALPLİ VE KÖTÜ KALPLİ PRENS HİKÂYESİ’NDE KONAR- GÖÇERLİK BAĞLAMINDA BİYOETİK BETİMLEMELER

Öz

İyi Kalpli ve Kötü Kalpli Prens Hikâyesi Budist Uygur Türkçesi külliyatına ait mensur eserler olan sutralar içerisinde çatik türündeki hikâyedir. Hikâyede iyi yürekli bir prensin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engellemek üzere değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılmaktadır. Geleneksel tanımlara göre başlangıçta sadece tıp, eczacılık, biyoloji, genetik disiplinleriyle ilgili görülen biyoetik, zamanla canlı- merkezci bir anlayışı yani insan yaşamının dünyadaki tüm canlılarla uyum içerisinde sürdürülmesini savunur. Türklerin tarih sahnesine çıkmalarından itibaren etnisitelerini oluşturan doğaya ve insana karşı takındığı tutum ve davranışlar, biyoetik çalışmalarının odak noktasındaki canlı- merkezli anlayışla bağdaşmaktadır. İyi Kalpli ve Kötü Kalpli Prens Hikâyesi’nde biyoetiğin temeli olan bütün canlılara yardım etme ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engelleme düşüncesi yanında Türklerin geleneksel konar- göçer biyoetiklerinin izleri de görülmüştür. Bu makalede Türklerin konar- göçer kültürlerine ait sosyal yapı, teşkilatlanma, yer ve gök iyeleri, iktisadi faaliyetler gibi gelenekleri biyoetik açıdan ele alınmıştır. Bu konular makalede ekonomik faaliyetler (hayvancılık, tarım, dokumacılık); yönetim (yönetim şekli, toplumsal tabakalaşma, ıdış, geleneksel aile yapısı, ad alma); yer ve gök iyeleri (eşik, göç) olmak üzere üç ana başlıkta ve dokuz alt başlıkta incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Biyoetik, Konar- Göçerlik, Budist Metinler, İyi Kalpli Prens ve Kötü Kalpli Prens Hikayesi

Kaynakça

• Aşar, H. (2017). İnsan-Merkezcilik Canlı-Merkezcilik İkileminde Biyoetik. Türkiye Biyoetik Dergisi, 4(2), 74-86.
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, Ö. K. (2017). Kutadgu Bilig’de Biyoiktidar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(12), 97-102. Aydın, E. (2019). Taşa Kazınan Tarih. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Bayat, F. (2015). Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2: Kutsal Dişi–Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Baydar, Erkoç, T. (2021). Biyoetik Teriminin Keşfi ve Fritz Jahr’ın Hayatı. Tevilat, 2(2), 293-304.
• Baykara T. (1975). Eski Türk İktisadi Hayatı ve Şehir. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 6(6), 75-104.
• Baykara T. (2002). Türk Tarihi ve Şehir: Türklerde Yerleşik Hayat. Yeni Türkiye Yayınları, 45 (45), 421-438.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (S. Gürses, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Century Turkish. London: Oxford at the Calenderon Express.
• Çandarlıoğlu, G. (2013). Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Çandarlıoğlu, G. (2012). Uygurlar. İslam ansiklopedisi (C. 12, s. 242- 244). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çandarlıoğlu, G. (1984). Uygur- Çin İktisadî Münasebetleri (At- İpek Alışverişi) (744- 840). Tarih Dergisi, 34, 73-80.
• Çelepi, M. S. (2020). Doğaya Uyarlanma Stratejisi Olarak Orhun Abidelerindeki Türk Biyoetiği. Milli Folklor, 16(128), 5-18.
• Demirbilek, S. (2020). Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı ile Orhon Kağanlık Yazıtlarındaki Bozkır Kültürüne Ait Unsurlar. Milli Folklor, 16(125), 60-70.
• Divitçioğlu, S. (2016). Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (2005). Orta Asya Türk İmparatorluğu VI. ve VIII. Yüzyıllar. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Ekrem, Hidayet, N. (2020). Biyoetik Bakımdan Kutadgu Bilig. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(2), 331- 351.
• Garrard, G. (2016). Ekoeleştiri Ekoloji ve Çevre Üzerine Tartışmalar. (E. Genç, Çev.). İstanbul: Kolektif Yayınları. Golden. P. (2018). Dünya Tarihinde Orta Asya. (Y. K. Taştan, Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Grousset, R. (2022). Bozkır İmparatorluğu. Attila-Cengiz Han-Timur. (M. R. Uzmen, Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İzgi, Ö. (2009). XI. Yüzyıla Kadar Orta Asya Türk Devletlerinin Çinle Yaptığı Ticari Münasebetler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 9, 87- 106.
• Kafesoğlu, İ. (2009). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Mackerras, C. (2019). Uygurlar. Erken İç Asya Tarihi. Denis Sinor. (Ed.). (Ş. Tekin, Çev.) içinde (s. 425-458). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Opperman, S. (2012). Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat. S. Opperman (Ed.) içinde (s. 9-59). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Ögel, B. (2022a). Türk Kültür Tarihine Giriş I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2022b). Türk Kültür Tarihine Giriş II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2022c). Türk Kültür Tarihine Giriş V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Schafer, E. H. (2021). Semarkand’ın Altın Şeftalileri. (S. Acar, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sinor, D. (2019). Köktürk İmparatorluğunun Kuruluş ve Yıkılışı. Erken İç Asya Tarihi. D. Sinor. (Ed.). (T. Tekin, Çev.) içinde (s. 383-424). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Temel E. (2019). The Traces Concerning The Sedentary Culture of Turks in The Story of Prince Kalyanamkara and Papamkara in Terms of Vocabulary. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16(1), 65-103.
• Tulum, M. M ve Azılı, K. (2015). Eski Uygurca Edgü Ögli Tigin Anyıg Ögli Tigin (İyi Niyetli Şehzade- Kötü Niyetli Şehzade) Burkancı Seyirlik Eser. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Yavuz, D. (2011). Prens Kalyanamkara Papamkara hikâyesi (metin, çeviriyazı ve aktarım), dil incelemeleri (cümle bilgisi ve sözcük yapımı), indeks. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• Yıldırım, Ege, A. ve Çobanoğlu, N. (2009). Biyoetik Bir Miras: Geleneksel Yerleşim Biçimlerinde Biyoetik Değerler. Ankyra: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 97-126.
• Yıldız, A., Kaya, R. ve Şahinoğlu, S. (2021). Biyoetik Teriminin Ortaya Çıkışı ve Türkiye’deki Yansımaları. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 11(2), 249-257.