THE DEVELOPMENT OF PRINTING IN HUNGARY FROM HESS TO SÁRVÁR-ÚJSZIGET

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 1537 - 1553

Yasemin Altaylı

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2024.64.2.23

Öz

Renaissance and Humanism, which emerged in Italy, showed its influence in Hungary during the reign of Hungarian King Mátyás I (1458-1490) before many countries in Europe. As a result of this influence, the first printing house in Hungary was established in Buda by András Hess, and the first book printed in Hungary, the Chronica Hungarorum, came out of this printing house in 1473. Hungary's second printing house, the Confessionale, also emerged during the reign of Mátyás and closed after a short period of operation. Both printing establishments printed a limited number of works in Latin. After the closure of Hess and Confessionale, no other printing company operated in Hungary for a long period of time. This long hiatus ended in the 16th century with the Saxon printing houses in Nagyszeben and Brassó, which were established in the historical Erdel region under the influence of the Reformation. Although there is very limited information in the literature about the printing house established in Nagyszeben, it is believed to have operated for a short period of time. The printing establishment founded by Johannes Honterus in Brassó, on the other hand, differs from the previous printing houses in terms of both the number of works printed and the time period in which the printing house operated. However, these two printing companies established in Nagyszeben and Brassó did not print works in Hungarian, as was the case with the Hess and Confessionale printing houses. Unlike these four printing houses, the Sárvár-Újsziget Printing House, established in western Hungary with the support of Count Tamás Nádasdy, was a printing house that also influenced the development of the Hungarian language. In 1539, the first grammar book of the Hungarian language, Grammatica Hungarolatina, and in 1541, the first book printed in Hungarian in Hungary, Újtestamentum, came out of this printing house.
This study analyses the emergence and early development of printing in Hungary. The establishment stages and activities of Hess, Confessionale, Nagyszeben, Brassó and Sárvár- Újsziget printing centres established in this early stage are presented together with the historical and cultural background, and their place in Hungarian cultural history is shown.

Anahtar Kelimeler

Hungary, Printing, Hess, Confessionale, Nagyszeben, Honterus, Sárvár-Újsziget

HESS’TEN SÁRVÁR-ÚJSZİGET’E MACARİSTAN’DA MATBAANIN GELİŞİMİ

Öz

İtalya’da ortaya çıkan Rönesans ve Hümanizm Avrupa’daki pek çok ülkeden önce Macar Kralı I. Mátyás (1458-1490) döneminde Macaristan’da etkisini göstermiştir. Bu etkinin bir sonucu olarak Buda’da András (Andreas) Hess tarafından Macaristan’daki ilk matbaa kurulmuş ve Macaristan’da basılan ilk kitap olan Chronica Hungarorum 1473 yılında bu matbaadan çıkmıştır. Macaristan’ın ikinci matbaası olan Confessionale de yine Kral Mátyás döneminde ortaya çıkmış ve kısa bir süre faaliyet gösterdikten sonra kapanmıştır. Her iki matbaa da sınırlı sayıda Latince eser basmıştır. Hess ve Confessionale matbaalarının kapanmasından sonra ise Macaristan’da uzunca bir dönem başka bir matbaa faaliyet göstermemiştir. Bu uzun soluklu ara, 16. yüzyılda Reformasyonun da etkisiyle tarihȋ Erdel bölgesinde kurulan Nagyszeben ve Brassó’daki Sakson matbaalarıyla son bulmuştur. Nagyszeben’de kurulan matbaa ile ilgili literatürde oldukça sınırlı sayıda bilgi yer almakla birlikte bu matbaanın da kısa bir süre faaliyet gösterdiği düşünülmektedir. János (Johannes) Honterus tarafından Brassó’da kurulan matbaa ise hem bastığı eser sayısı hem de matbaanın faaliyet gösterdiği zaman aralığı bakımdan önceki matbaalardan farklılık göstermekte ve öne çıkmaktadır. Nagyszeben ve Brassó şehirlerinde kurulan bu iki matbaa da Hess ve Confessionale matbaalarında olduğu gibi Macarca eser basmamıştır. Macaristan’ın batısında Kont Tamás Nádasdy’nin desteği ile kurulan Sárvár-Újsziget Matbaası ise bu dört matbaadan farklı olarak Macar dilinin gelişimine de etki eden bir matbaa olmuştur. 1539 yılında Macar dilinin ilk gramer kitabı olan Grammatica Hungarolatina ve 1541 yılında Macaristan’da Macarca basılan ilk kitap olan Újtestamentum bu matbaadan çıkmıştır.
Bu çalışmada Macaristan’da matbaanın ortaya çıkışı ve erken gelişim seyri incelenmiştir. Bu erken evrede kurulan Hess, Confessionale, Nagyszeben, Brassó ve Sárvár-Újsziget matbaalarının kuruluş aşamaları ve faaliyetleri tarihsel ve kültürel arka planla birlikte sunulmuş, Macar kültür tarihindeki yerleri gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Macaristan, Matbaa, Hess, Confessionale, Nagyszeben, Honterus, Sárvár-Újsziget

Kaynakça

• Aigner, K. (1883). A könyvnyomdászat történetének vázlata, (I.Rész. Adatok jegyzéke. A nyomdászat általános és magyar nyomdászat története a 18. század végéig), Budapest: Wilckens és Waidl Könyvnyomdája.
• Arı, S. (2015). Hümanist Yazının Tarihsel Kimliği, Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(2), 135-156.
• Ballagi, A. (1878). A magyar nyomdászat történelmi fejlődése 1472-1877, Budapest: Franklin Táruslat Magyar Irod. Intézet és Könyvnyomda.
• Barta, G. (1990). Előszó, Mátyás Király 1458-1490, 7-16, Szerk.: Gábor Barta, Budapest: Akadémiai Kiadó. Erişim tarihi: 18.02.2024, https://real-eod.mtak.hu/16211/1/507_812.pdf
• Bitskey, I. (1996). Eszmék, Művek, Hagyományok (Tanulmányok a magyar reneszánsz és barokk irodalomról), Szerk.: István Bitskey-András Görömbei, Debrecen: Csokonai Könyvtár, Kossuth Egyetemi Kiadó.
• Borsa, G. (2013). Andreas Hess. A Magyar Könyvszemle és a MOKKA-R Egyesület Füzete 6., Sorozat szerk.: István Monok, szerk.: Judit P. Vásárhelyi-Péter Perger, Kiadja: Az Országos Széchényi Könyvtár, a Magyar Tudományos Akadémia Bölcsészettudományi Kutatóközpont Irodalomtudományi Intézete és a MOKKA–R Egyesület. Erişim tarihi: 29.02.2024, https://mek.oszk.hu/24600/24643/24643.pdf
• Borsa, G. (1973). A XVI. századi magyarországi könyvnyomtatás részmérlege, Magyar Könyvszemle, 89(3-4), 249-269. Erişim tarihi: 25.09.2024, https://epa.oszk.hu/00000/00021/00288/pdf/MKSZ_EPA00021_1973_89_03-04_249-269.pdf
• Chronica Hungarorum 1473. (1973). Horváth János Çev., Budapest: Magyar Helikon. Erişim tarihi: 29.02.2024, https://oszkdk.oszk.hu/storage/00/00/18/34/dd/1/pdf/high.pdf
• Doğan, İ. (2013). Macaristan’da Aydınlanmanın Dili ve İdeolojisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(1), 53-62.
• Ecsedii J. ve Bánfi, Sz. (2016). A Sárvár-újszigeti Sylvester nyomda (1536-1541), Magyar Grafika, 1, 68-70. Erişim tarihi: 29.09.2024, https://mgonline.hu/system/articles/1744/articles_1744_original.pdf?1517820404
• Farkas, G. F. (2012). A Budai Krónika, Iskolakultúra, 11, 103-112. Erişim tarihi: 29.02.2024, https://real.mtak.hu/56584/1/EPA00011_Iskolakultura_2012-11_103-112.pdf
• Fülöp, G. A könyvkultúra, a könynyomtatás kézműipari időszakában (Gutenbergtől a francia forradalomig). Erişim tarihi: 15.09.2024, https://mek.oszk.hu/01600/01625/01625.pdf
• Horváth, J. (1935). Az irodalmi műveltség megoszlása, magyar humanizmus, Budapest: Magyar Szemle Társaság, Révai Irodalmi Intézet Nyomdája. Erişim tarihi: 03.03.2024, https://real-eod.mtak.hu/4048/1/16849_000868374.pdf
• Jakó, Zs. (1965). A szebeni nyomda XVI. századi történetéhez, Magyar Könyvszemle, 81(1), 48-56. Erişim tarihi: 25.09.2024, https://epa.oszk.hu/00000/00021/00258/pdf/MKSZ_EPA00021_1965_81_01_048-070.pdf
• Jakó, Zs. ve Radu, M. (1987). A latin írás története, Budapest: Európa, Erişim tarihi: 03.01. 2024, http://real-eod.mtak.hu/1323/1/03226.pdf
• Jósıka, M. (1990). Hunyadi Mátyás Király, Budapest: Franklin Tarsulat.
• Kertész, Á. (1941). A Nyomtatott betű története és útja Magyarországon, Budapest: Magyar Nyomdászak Társasága. Erişim tarihi: 14.09.2024, https://mtda.hu/books/kertesz_arpad_a_nyomtatott_betu_tortenete.pdf
• Kiss, E. J. (1991). Reformáció és könyvkultúra a XVI.századi Magyarországon, A Tiszáninneni Református Egyházkerület Tudományos Gyüjtemények Évkönyve 1989-1990, Szer. Endre József Kiss, 86-102, Sárospatak, Erişim tarihi: 28.09.2024. https://real-eod.mtak.hu/17761/1/A_TRE_Tud_Gy%C3%BCjt_%C3%89vk%C3%B6nyve_ 1989_1990.pdf
• Klaniczay, T. (1990). Egyetem Magyarországon Mátyás korában, Irodalomtörténeti Közlemények, 94(5-6), 575-612, Erişim tarihi: 03.03.2024, https://real.mtak.hu/168888/1/3_cut_00361.pdf
• Kocabaşoğlu, U. (1981). Yazı Malzemelerinin ve Kâğıdın Evrimi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın ve Yayın Yüksekokulu Yıllık 1979-1980, 97-121, Ankara: SBF Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi. Kókay, Gy. A könyvkereskedelem Magyarországon. Erişim tarihi: 29.09.2024, http://vmek.niif.hu/03200/03233/03233.pdf
• Küçükcan, B. (2006). Dünden Bugüne Matbaanın Serüveni. (İ. Dağdelen, H. Türkmen, N. Ulu, Yay. Haz.), Milli Kütüphanemizin İlk Yöneticisi Leman Şenalp’e Armağan içinde (s. 158-172). Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.
• Mazlum, H. (2017). Modernizm Sürecinde Yeni Tipografi’nin Doğuşu ve Jan Tschichold, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), Özel Sayı, 226-247.
• Monok, I. (2013), Város és könyvkultúra Magyarországon XV.század végén és a XVI. században. A könyvkiadási adatok tanulságai”. Pro Nonagesimo: Tanulmányok Schultheisz Emil professzor 90. Születésnapjára, 145-158. Budapest: Semmelweis Kiadó. Erişim tarihi: 28.09.2024, https://publicatio.bibl.u-szeged.hu/13248/7/Monok_varos_konyvkultura_15_16sz_2013.pdf
• Novák, L., A Nyomdászat történte. Erişim tarihi: 25.09.2024, https://www.magyarnyomdasz.hu/sites/default/files/upload/novak_laszlo_nyomdaszat.pdf
• Öz, A. (2017). Orta Çağ Macar Kroniklerinde Hun-Macar Akrabalığı, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(2), 1474-1490, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Sarıkavak, K. (2002). Toledo, Bologna ve Padua Okullarının Düşünce Tarihindeki Yerleri. Erdem, 14(40), 243-268, Erişim tarihi: 03.03.2024, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/683339
• Soltész, Z. (1958). A második magyarországi ősnyomda nyomai, Magyar Könyvszemle, 5.folyam, LXXIV.évf. 1.sz., 144-157, Budapest: Akadémiai Kiadó, Erişim Tarihi: 15.09.2024, https://real-j.mtak.hu/2618/1/MagyarKonyvszemle_1958.pdf
• Soltész, Z., A magyarországi könyvdíszítés a XVI. században, Erişim tarihi: 29.09.2024, https://mek.oszk.hu/07600/07698/07698.pdf
• Tevan, A. (1984). A könyv évezredes útja, Budapest: Gondolat Kiadó, Erişim Tarihi: 14.09.2024, https://mek.oszk.hu/01600/01650/01650.pdf