ARTUKLULAR HANEDANINDA SİYASİ EVLİLİKLERİN GÜÇ DENGELERİ ÜZERİNDEKİ ROLÜ

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 413 - 437, 25.06.2025

Elif Kömürcü

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2025.65.1.18

Öz

Toplumun en önemli kurumlarından biri olan aile kavramı geçmişten günümüze Türk topluluklarında devletlerarası siyaset ve politikanın bir parçası haline gelmiştir. 1102/1409 yılları arasında yaklaşık üç asır bir sürede Doğu Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da hüküm süren Artuklu hanedanlığında gerçekleşen bu siyasi evlilikler, hanedanın gücünü koruma ve genişletme stratejilerinde önemli bir rol oynamıştır. Siyasi evlilikler hem iç hem de dış ilişkilerde barış ve ittifak sağlamanın bir yolu olarak kullanılmıştır. Artuklu beyleri, komşu devletlerle veya güçlü yerel aşiretlerle yapılan evliliklerle hanedanlarını güçlendirmeyi hedeflemişlerdir. Özellikle Selçuklu, Zengi ve Eyyubi gibi dönemin büyük güçleriyle yapılan evlilikler, Artukluların bölgedeki dengeleri lehlerine çevirmelerine yardımcı olmuştur. Bu evlilikler, sadece askeri destek sağlamakla kalmamış, aynı zamanda ticari yolların kontrolünü elinde tutmalarına ve bölgesel anlaşmazlıklarda diplomatik bir avantaj elde etmelerine de imkân vermiştir. Bununla birlikte, bu evlilikler bazen hanedan içi rekabetleri artırmış ve taht kavgalarına yol açmıştır. Bu durum, Artukluların iç istikrarını zedeleyerek hanedanın zayıflamasına da neden olmuştur. Bu bağlamda Artuklular döneminde siyasi evlilikler hem hanedanın yükselişinde hem de zayıflamasında kilit bir faktör olarak öne çıkmıştır.
Sonuç olarak, bu makalede tarihi süreç içerisinde Artuklu Hanedanı’nda gerçekleşen hanedan içi evliliklerin yanı sıra, diğer Türkmen beylikleri, Selçuklu Devleti, Zengiler, Eyyubiler, İlhanlılar ve diğer bölgesel güçler arasında kurulan sıhriyet bağları değerlendirilecektir. Makalede, bu siyasi evliliklerin, hanedanın gücünü artırmak, askeri ve diplomatik ittifaklar kurmak gibi olumlu etkileri olduğu kadar, hanedan içi çatışmalara ve rekabetlere yol açarak zayıflamaya neden olan olumsuz sonuçlar da incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Artuklular , Siyasi Evlilikler , Aile , Hatun , Türkmen Beylikler

THE ROLE OF POLITICAL MARRIAGES IN THE POWER DYNAMICS OF THE ARTUQID DYNASTY

Öz

The concept of family, one of the most important institutions of society, has become a part of interstate politics and diplomacy in Turkish communities from the past to the present. In the Artuqid dynasty, which ruled over Eastern Anatolia and Northern Mesopotamia for approximately three centuries between 1102 and 1409, political marriages played a significant role in the strategies to preserve and expand the power of the dynasty. Political marriages were used as a means to secure peace and alliances in both internal and external relations. The Artuqid rulers aimed to strengthen their dynasty through marriages with neighboring states or powerful local tribes. In particular, marriages with the great powers of the period, such as the Seljuks, Zengi and Ayyubids, helped the Artuqids to tip the balance of power in the region in their favour. These marriages not only provided them with military support, but also enabled them to control the trade routes and gain a diplomatic advantage in regional disputes. Nevertheless, these marriages sometimes fuelled intra-dynastic rivalries and led to throne disputes. This situation undermined the internal stability of the Artuqids and led to the weakening of the dynasty. In this context, political marriages stood out as a key factor in both the rise and weakening of the dynasty during the Artuqid period.
In conclusion, this article will evaluate not only the dynastic marriages that took place within the Artuqid Dynasty throughout history but also the marital ties established between other Turkoman principalities, the Seljuk State, the Zengids, the Ayyubids, the Ilkhanids, and other regional powers. The article will examine the positive effects of these political marriages, such as enhancing the dynasty's power and forming military and diplomatic alliances, as well as the negative consequences, such as internal conflicts and rivalries that led to the weakening of the dynasty.

Anahtar Kelimeler

The Artuqids , Family , Hatun , Turkoman Principalities , Political Marriages

Kaynakça

• Abû'l-Farac. (1999). Abû'l-Farac Tarihi. C. I-II. (Ömer Rıza Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Acar, H. İ. (2000). İddet. İslam Ansiklopedisi, (C. 21, s. 466-471). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aka, İ. (2001). İran’da Türkmen Hakimiyeti (Karakoyunlular Devri). Ankara: TTK Yayınları.
• Alıç, S. (2021). Anadolu Beyliklerinde Siyasi Evlilikler. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Alican, M. (2013). Artuklular Döneminde Mayyafarikin (Silvan). History Studies, 5(5), 1-18.
• Alptekin, C. (1992). Belek bin Behram. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 5, 402-403). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alptekin, C. (1991). Artuklular. İslam Ansiklopedisi (C. 3, s. 415-418). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alptekin, C. (1985). Dımaşk Atabeyliği (Toğ Teginliler). İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aquensis, A. (2007). Historia Ierosolimitana (History of the Journey to Jerusalem). (S. B. Edgington, Çev.). New York: Oxford University Press.
• Artuk, İ. (1944). Mardin Artukoğulları Tarihi. İstanbul: Gençler Kitabevi.
• Ataoğlu, R. (1994). İbnü’l Ezrak’a Göre Artukluların Nesebi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9, 407-413.
• Ataoğlu, R. (1992). Hısn-ı Keyfa Artuklu Hükümdarı Davud’un Siyasi Faaliyetleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 16(27), 33-43.
• Azimi. (1988). Azimi Tarihi (Selçuklularla İlgili Bölümler). A. Sevim (Yay. haz.). Ankara: TTK Yayınları.
• Bedirhanoğlu, H. E. (2020). Artukluların Anadolu’da Hâkimiyetlerini Tesis Etme Süreçleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(1), 137-148.
• Bezer, G. Ö. (2013). Zengiler. İslam Ansiklopedisi (C. 44, s. 268- 272), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Bezer, G. Ö. (2010). Şeddadiler. İslam Ansiklopedisi (C. 38, s. 409-411), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Bezer, G. Ö. (2009). Seyfeddin Gazi I. İslam Ansiklopedisi (C. 37, s. 31). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Bilmen, Ö. N. (1968). Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu II. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Bulduk, A. (2004). El-Cezîre’nin Muhtasar Tarihi. M. Öztürk ve İ. Yılmazçelik (Yay. haz.). Elâzığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. İstanbul: E Yayınları.
• Cahen, C. (1935). Le Diyâr Bakr au temps des premiers Urtukides. Journal Asiatique, 227, 219-276.
• Carnotensis, F. (2009). Kudüs Seferi Kutsal Toprakları Kurtarmak. (İ. B. Barlas, Çev.). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ceziri, A. (1992). Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (c. 6, s. 2726-2727). (M. Keskin Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Çelik, S. (2021). Harput Artuklu Emîri Belek Gazi’nin Haçlı Liderlerini Tutsak Etmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 525-540.
• Çevik, A. (2014). XII. Yüzyılda Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bir Türkmen Beyliği Yınaloğulları. Türkler (C. 6, s. 491-499), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çevik, A. (2002). Selçuklular Zamanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Hüküm Sürmüş Bir Türkmen Beyliği: Dilmaçoğulları. Türklük Araştırmaları Dergisi, 12, 115-162.
• Dalkesen, N. (2011). İlhanlı Hanedanlığı’nda Siyaset ve Kadın. Ortaçağda Kadın. (A. Çetin Ed.). Ankara: Lotus Yayınları.
• Darkot, B. (1997). Meyyâfârikîn. İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 195-196), Eskişehir: MEB Yayınevi.
• Demirkent, I. (1994). Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi II (1118-1146). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebu Bekr-i Tihrani. Kitab-ı Diyarbekriyye. M. Öztürk (Yay. haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Elisseeff, N. (1967). Nureddin: un Grand Prince Musulman de Syrie au Temp Des Croisades: (511-569/1118-1174), C. II. Dımaşk: Institut Français de Damas.
• Erdem, S. (2013). İslam Hukukuna Göre İddet ve İddet Bekleyen Kadının Nikâhı, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 71-95.
• Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Göde, K. (2006). Artuklu- Eratna Münasebetleri, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, İ. Özçoşar ve H. H. Güneş (ed.). İstanbul: Ofset Basım.
• Göde, K. (1995). Eratnaoğulları. İslam Ansiklopedisi, (C. 11, s. 295-296). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Göde, K. (1994). Eratnalılar: 1327-1381. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gök, H. İ. (2013). Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Grigor, A. (2007). Okçu Milletin Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Grousset, R. (2000). Ermenilerin Tarihi. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Hillenbrand, C. (1990). A Muslim Principality in Crusader Times (The Early Artuqid State). Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul: Leiden.
• Hillenbrand, C. (1981). The Establishment of Artuqid Power in Diyār Bakr in the Twelfth Century. Studia Islamica, 54, 129-153.
• Holt, P. M. (1999). The Age of The Crusades, The Near East from The Eleventh Century to 1517. (Ö. Arıkan, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Honigmann, E. (1970). Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı. (F. Işıltan, Çev.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Kalanisi. (2015). Şam Tarihine Zeyl-I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. (O. Özatağ, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İbnu’l Cevzi. (2011). Mir’atü’z-zaman fi Tarihi’l-Ayan’da Selçuklular. (A. Sevim, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbnü’l Ezrak. (1992). Tarih-i Meyyafarikin ve Amid Tarihi. (A. Savran, Çev.). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbnü’l-Adîm. (2014). Zübdetü’l-Haleb fî Tarîhi Haleb’te Selçuklular. Ankara: Türk Tarih kurumu Yayınları.
• İbnü’l-Adîm. (1982). Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb. (A. Sevim, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbnü’l-Esir. (2016). el-Kâmil fi’t-Tarih, C. 8. (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Ocak Yayınları.
• İbnü’l-Esir. (2016). el-Kâmil fi’t-Tarih, C. 9. (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Ocak Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1991). el-Kâmil fi’t-Tarih, C. 11. (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İşpirli, M. (1993). Danişmend. İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 464-465). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Jackson, P. (2017). The Mongols and the Islamic Wold from Conquest to Conversion. London. Kaşgarlı Mahmud. (1939). Divan-ü Lügati’t-Türk Tercümesi. (B. Atalay, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kâtip Ferdi. (2006). Mardin Artuklu Melikleri Tarihi. (A. Emiri, Yay.). (Y. M. Yardımcı, Çev.). İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayını.
• Kayhan, H. (2021). Ahlatşah II. Sökmen ve Zamanı (1122-1185). Türk Tarih Araştırmaları Dergisi, 6(2), 15-33.
• Kayhan, H. (2008). Fahreddin Kara Arslan Devri Artuklu Tarihi. Belleten, 72(263), 53-72.
• Kayhan, H. (2001). Tarihi Meyyâfarıkîn ve Amid’e göre Artukluların Soykütüğü. Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, 1(169), 57-60.
• Kesik, M. (2020). Melik Muhammed (1134-1142). Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 12(Özel Sayı), 11-34.
• Kesik, M. (2009). Danişmendli Beyliği-Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu İlişkileri (1071- 1178). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 34, 119-144.
• Khoniates, N. (1995). Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri). (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kırzıoğlu, F. (1982). Kars-Arpaçayı Boyları Eski Merkezi Anı Şehri Tarihi (1018-1236). Ankara: San Matbaası.
• Köprülü, M. F. (2001). Artuk oğulları. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 1, s. 617-625). Eskişehir: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Kuş, N. (2018). Hille’de Bir Bedevî Emiri: Dübeys b. Sadaka. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 18(2), 339-386.
• Kütük, A. (2018). Unutulan Zafer: Harran Savaşı (1104) ve Türk-İslâm Tarihindeki Yeri. İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Harran I. K. Şulul vd. (Ed.). Ankara: Berikan Yayınları, 2018), 157-173.
• Merçil, E. (2013). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Metin, T. (2019). Emîr Necmeddin İlgâzi Dönemi Artuklu-Haçlı Münasebetleri ve Afrin Zaferi (28 Haziran 1119). Belleten, 83(298), 817-852.
• Metin, T. (2017). Sultanlığı Meşruiyet Kazanmamış Bir Selçuklu Şehzadesi: Tuğrul Arslan. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 6, 35-62.
• Minorsky, V. (1997). Meyyâfârikîn. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 8, s. 196-201). Eskişehir: MEB Yayınevi.
• Minorsky, V. (1953). Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladdin. London: Taylor’s Foreign Press. Müneccimbaşı Ahmed b . L ütfullah. (2000). Câmiu’d-Düvel (Selçuklular Tarihi) II. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Nayır, Ş. (2020). Artukluların Yaptığı Siyasî Evliliklere Dair Örnekler. Ortaçağ Tarihçiliğinde Bir Duayen Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın’a Armağan. (E. Altan, M. Kesik ve M. Öztürk Ed.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 521-553.
• Öngül, A. (2014). Saltuklular. Türkler (C. 6, s. 461-471), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Özaydın, A. (2022). Kılıcarslan II. İslam Ansiklopedisi (C. 25, s. 398-402). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özaydın, A. (1994). Dübeys b. Sadaka. İslam Ansiklopedisi (C. 10, s. 14), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2007). Olcaytu Han. İslam Ansiklopedisi (C. 33, s. 345-347). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Polat, M. S. (2004). Selçuklu Göçerlerinin Dünyası Karacuk’tan Aziz George Kolu’na. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Poole, S. L. (2020). İslam Devletleri Tarihi Başlangıçtan 1927 Yılına Kadar. (H. E. Eldem, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Poole. S. L. (1877). The Coins of the Turkman Houses of Seldjook, Urtuk, Zengee, etc. in the British Museum, Classe X-XIV, London.
• Ravendi. (2020). Rahat-Üs-Sudur ve Ayet-Üs-Sürur. C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Reşidü’d-din Fazlullah. (2010). Cami’ütü Tevarih. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Runciman, S. (1992). Haçlı Seferleri Tarihi II. (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sauvaget, J. (1938). La tombe de l'Ortokide Balak. Ars Islama, 5(2), 207-215.
• Savran, A. (2005). Meyyâfârikîn. İslam Ansiklopedisi (C. 29, s. 511-512), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Savran, A. (1985). İbnu’l-Azrak’a Göre Artukluların Soy Kütüğü. Edebiyat ve Beşerî Bilimler Dergisi, 13, 321-334.
• Sevim, A. (2011). Ünlü Selçuklu Komutanları (Afşin, Atsız, Artuk, Aksungur). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sevim, A. (2009). Sökmen b. Artuk. İslam Ansiklopedisi (C. 37, s. 392-394). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sevim, A. (2000). İnaloğulları. İslam Ansiklopedisi (C.22, s. 257-258). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sevim, A. (1983). Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sevim, A. (1962). Artukluların Soyu ve Artuk Bey’in Siyasi Faaliyetleri. Belleten, 26(101), 121-146.
• Sevim, A. (1960). Sultan Melikşah Devrinde Ahsa ve Bahreyn Karmetilerine Karşı Selçuklu Seferi. Belleten, 24(94), 209-232.
• Solmaz, S. (2019). Melik Gazi. İslam Ansiklopedisi (C. EK-2, s. 245-247). (Gözden geçirilmiş 3. bs.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sussheim, K. (1987). İl-Gazi. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 5, s. 964-966). İstanbul: MEB Yayınları.
• Sümer, F. (2015). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sümer, F. (2004). Mesud I. İslam Ansiklopedisi (C. 29, s. 339-342). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, F. (2002). Kösedağ Savaşı. İslam Ansiklopedisi (C. 26, s. 272-273), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, F. (2001). Karakoyunlular. İslam Ansiklopedisi (C. 24, s. 434-438), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, F. (1989). Ahlatşahlar. İslam Ansiklopedisi (C. 2, s. 24-28). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, F. (1986). Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar. Belleten, 50(197), 447-494.
• Sümer, F. (1967). Kara Koyunlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sümer, F. (1953). Döğerlere Dair. Türkiyat Mecmuası, 10, 139-158.
• Şeşen, R. (1971). İmad Al-Din Al-Katib Al-İsfahani’nin Eserlerindeki Anadolu Tarihiyle İlgili Bahisler. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 3, 250-369.
• Şeşen, R. (2009). Selâhaddîn-İ Eyyûbî. İslam Ansiklopedisi (C. 36, s. 337-340). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömeri. (2014). Mesâliku’l- Ebsâr. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Tarih- i Fohrüddîn Mubârekşoh. (E. Deniaon' Ross, Yay.). London.
• Taştemir, M. (2003). Mardin. İslam Ansiklopedisi (C. 28, s. 43-48), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taylor, J. G. (1865). Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood. Journal of the Royal Geographical Society of London, 35, 21-58.
• Tufantoz, A. (2005). Ortaçağ’da Diyarbekir, Mervanoğulları / 990-1085. Ankara: Aça Yayınları.
• Turan, O. (2019). Doğu Anadolu Türk Devletleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Turan, O. (2014). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Turan, O. (2013). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos Vekâyinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Usta, A. (2016). Çıkarların Gölgesinde Haçlı Seferleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Usta, A. (2002). Artuklular. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Editörler). Türkler, C. 6 içinde (s. 471-483). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1968). Sivas-Kayseri ve Dolaylarında Eratna Devleti, Belleten, 32(126), 161-189.
• Uzunçarşılı, İ. H. ve Edgüer, R. N. (2014). Sivas Şehri. (R. Toparlı Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Väth, G. (1999). Artuklu Beyliği’nin Yönetimi. (M. Ersan, Çev.). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3, 233-260.
• Väth, G. (1986). Die Geschîchte der artuqidischen Fiirstentümer in Syrien und der Ğazîra'l- Furatiya (496-812/1102-1409). Würzburg.
• Yaşa, R. (2014). Ahlatşahlar. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Editörler). Türkler, C. 6 içinde (s. 484-490). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yazıcızade Ali. (2017). Tevarih-i Ali Selçuk. (A. Bakır, Haz.). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yinanç, M. R. (2020). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yinanç, M. H. (1997). Diyarbekir. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 3, s. 605-626). Eskişehir: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Yinanç, M. H. (1979). Bitlis. MEB İslam Ansiklopedisi (C. 2, s. 661-664), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Yürekli, T. (2008). Zengilerde Evlilik ve Kadının Yeri. Dini Araştırmalar Dergisi, 11, 229-235.