Dicle Nehri’nin taşkın analizinin HEC-RAS programı ile yapılması

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 3, 1087 - 1098, 29.09.2019

Fevzi Önen Selman Oğraş

https://doi.org/10.24012/dumf.500602

Cited By: 4

Öz

Taşkınlar, tropikal iklim kuşağında yer
alan ülkeler ve Türkiye gibi bu iklim kuşağında yer almayan ülkelerde de hem nicelik
olarak hem de verdiği zararlar açısından bir artış eğilimindedir. Türkiye’de
coğrafi yapı çok karmaşık ve kısa mesafelerde dahi değişiklik gösterdiğinden
oluşan taşkınların şekil ve etkileri de bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir.
Doğanın kendine özgü durumu göz önüne alındığında, depremden sonra en büyük
felaket olan taşkınların meydana gelme ihtimali oldukça düşüktür. Ancak; nüfus
artışı, yanlış imar ve plansız mühendislik uygulamaları sonucunda taşkınlar
insanoğlu için her geçen gün daha riskli hale gelmektedir. Taşkınlardan oluşan
zararları azaltmak için alınacak önlemlerin başında ıslah çalışmaları
gelmektedir. Bu çalışmaların yapılabilmesi için akarsular üzerindeki köprü ve
regülatör gibi hidrolik yapıların akarsu en kesitlerinde meydana getirdiği
değişiklikler ile arazinin doğal durumundan dolayı kesitlerde meydana gelen
değişimlerin su yüzü profiline etkisinin belirlenmesi gerekmektedir. Su
yüzü profilinin belirlenebilmesi için hesap ve analiz kolaylığı sağlayan paket
programlar geliştirilmiştir. HEC-RAS (Hydrologic Engineering Centers - River
Analysis System) bunlardan bir tanesidir. Bu çalışmada Dicle Nehri’nin
Diyarbakır- Silvan karayolu ile tarihi On Gözlü Köprü arasındaki kesimde
HEC-RAS ile taşkın analizi yapılmıştır. Dicle Nehri üzerindeki köprüler gibi
hidrolik yapıların neden olduğu kesit değişimleri, ayrıca mevcut doğal kesit
değişimlerinin de akıma etkisini tespit etmekle beraber oluşabilecek taşkın
yayılım alanlarının güzergah üzerinde bulunan özel işletmelere ait tesisler,
Dicle Üniversitesi yerleşkesinde bulunan üniversiteye ait tesisler ve
hastaneler, kısmi de olsa yerleşim alanları, turizm açısından önemli konuma
sahip Tarihi On Gözlü Köprü (Dicle köprüsü) ile UNESCO Dünya Kültür Mirası
Listesinde olan Hevsel Bahçeleri, bunların yanı sıra sonraki yıllarda yapılması
düşünülen Dicle Vadisi projesine olası etkisi tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışma yapılan bölgeye ait 1/1000’lik haritalar AutoCAD Civil 3D programı
kullanılarak sayısallaştırılmış ve bölgenin sayısal yükseklik modelleri elde edilerek
en kesitler elde edilmiştir. Elde edilen en kesitler HEC-RAS programına
tanımlanarak taşkın yatağının hidrolik karakteristikleri ve Q₂₅, Q₅₀,
Q₁₀₀, Q₅₀₀ taşkın tekerrür debilerinin su yüzü profilleri
belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dicle Nehri, Taşkın Analizi, HEC-RAS

Kaynakça

• Bagatur, T, Hamidi, N., (2014). Evaluation with stream characteristics of downstream flood problems after dam construction. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 22(2), 96-104. Bagatur, T., Onen, F., (2018). Development of predictive model for flood routing using genetic expression programming. Journal of Flood Risk Management, 11, 444-S454.
• Chow, V.T., (1959). Open Channel, McGraw-Hill. 1- 728, New York
• Cowan, W.L., (1956). Estimating Hydraulic Roughness Coefficients Agricultural Engineering, 37(7), 473-475
• DSİ, (1971). Dicle Havzası İstikşaf Raporu, DSİ Matbaası, Ankara,
• Düden, İ., (2010). Darıdere Barajının Tedrici Yıkılması ve Yarıktan Çıkan Taşkının HEC-RAS ve Dambrk Programlarında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 139
• Efe, H., (2014). Batman Çayı’nın Taşkın Analizinin HEC-RAS Programıyla Yapılması, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Efe, H., Onen, F., (2015).
• Batman Çayı’nın taşkın analizinin HEC-RAS programıyla yapılması, Dicle Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 6(2), 83-92
• Hakan, K., (2007). Mekân Organizasyonu ve Planlama Bağlamında Sel Riskinin İrdelenmesi. TMMOB Afet Sempozyumu, 337-347
• Oğraş, S., (2018). Dicle Nehri’nin Taşkın Analizinin HEC-RAS Programıyla Yapılması, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
• Onen, F., Ogras, S., (2018). Flood Analysis of a Part of Dicle (Tigris) River by HEC-RAS Program, 4th International Conference on Engineering and Natural Science, ICENS, Kiev, pp. 849-857
• Onuşluel, G., (2005). Floodplain management based on HEC-RAS modelling system, Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir, H., (2007). Taşkınların Haritalanmasında HEC-Geo-RAS ve HEC-RAS’ın Kullanımı: Havran Çayı Örneği. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, 281
• Pehlivan, M., Yavuz, H., Direkçi, E., Eroğlu, H., Kürkçü, Ö., Yorulmaz, Ö., (2016). Taşkın Tesisleri İle Akarsu ve Dere Yataklarına Yapılan Müdahaleler ve Bunların Önlenmesi, IV. Ulusal Taşkın Sempozyumu
• Tuncer, İ., (2011). Açık Kanallarda Su Yüzü Profilinin Belirlenmesi, Nakkaş Dere Örneğinde Bir HEC-RAS Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, p. 160
• Yaylak, M., (2016). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yardımıyla Bitlis Deresi Taşkın Risk Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
• Yurtal, R., Seçkin, G., Kaya, D., Atabay, S., (2003). Seyhan Nehri Su Yüzü Profillerinde Köprülerden Kaynaklanan Kabarmaların HEC-RAS Paket Programı Kullanılarak Modellenmesi, DMO Teknik Dergi, 14(2), 2935-2948