RUS BİÇİMCİLERİ’NİN İLKELERİ BAĞLAMINDA YATIK EMİNE HİKÂYESİNDE “EDEBÎLİK”

Yıl 2019, , 120 - 139, 23.10.2019

Özgür İldeş

https://doi.org/10.31465/eeder.605608

Öz

• RUS
  BİÇİMCİLERİ’NİN İLKELERİ BAĞLAMINDA

  YATIK EMİNE HİKÂYESİNDE “EDEBÎLİK”

   

   

   

  
  

  Öz:

  Yirminci
  yüzyılın başları, Avrupa’da olduğu gibi Rusya’da da yenilikçi akımların ortaya
  çıktığı ve modern sanat anlayışının şekillendiği dönemdir. Yirminci yüzyıl
  sanatçıları, sanatı on dokuzuncu yüzyıldaki selefleri gibi toplumdaki ortak
  değerlerin dile getirilmesi olarak değerlendirmemişlerdir. Bu sanat
  anlayışında, sanatçının dış gerçeklikten kendisini soyutlamasıyla birlikte
  sanat nesnesiyle somut gerçeklik arasındaki mesafe giderek açılır. Edebiyat ve
  sanat alanındaki bütün bu gelişmeler, eleştiri kurumunu da dönüştürmüş ve onu
  değişime uyum sağlamak durumunda bırakmıştır. İşte, Rus Biçimciliği eleştiri
  kurumundaki bu dönüşümün modern edebiyattaki uzantısı sayılabilecek bir
  eleştiri kuramıdır.

  On
  dokuzuncu yüzyılda edebiyat incelemesi ve eleştirisi, ya sanatı duyguların dili
  olarak ele alıyor ve sanatçıyı merkeze alıyor, ya da “dış dünyayı yansıtıyor”
  diyerek edebiyat eserinin açıklanması için tarihe, psikolojiye, sosyolojiye vs.
  başvuruyordu. Rus Biçimcileri ise sanat eserini diğer eserlerden ayıran
  özelliği, onun dış dünya, sanatçı ya da okurla olan ilişkisinde değil, eserin
  kendi düzeninde buluyor ve eserden hareket etmek gerektiğini ileri sürüyorlardı.

  Rus
  Biçimcileri, kendilerinden önceki eleştiriyi etkileyen yarı-mistik simgeci
  eğilimlere karşı çıktılar. Edebî metni, bilimsel bir tutumla eleştirinin
  merkezine oturttular Epistemolojilerini, klasik yansıtmacı sanat kuramlarına
  karşıt bir temel üzerine inşa eden Rus Biçimcilerine göre, dilin belirli bir
  düzenleniş biçimi olarak edebiyatın kendine özgü yasaları, araçları ve yapısı
  vardı. Öyleyse eleştirinin görevi, edebiyatı, başka disiplinlere indirgemeden,
  edebî metinlerin gerçekte ne şekilde oluştuğuyla ilgilenmek olmalıydı.

  Rus
  Biçimcileri’ne göre, eleştirinin nesnesi edebiyat değil, “edebîlik”tir. Onlara
  göre şiirde “edebîlik”i sağlayan, gündelik standart dilin kurallarının
  bozulması ve yeniden düzenlenmesiyle sağlanan “ostranenie” kavramıyla ifade ettikleri “yadırgatma”dır. Hikâye ve
  romanda “edebîlik”i sağlayan unsuru da, Türkçede “olay” ve “olay örgüsü” olarak
  karşılık verebileceğimiz“syuzhet” ve “fabula” kavramlarıyla açıklarlar.

  Bu
  makalede, önce teorik olarak Rus Biçimcileri’nin edebî eserde “edebîlik”
  kavramı üzerinde durulacaktır. Sonra, Türk edebiyatında Anadolu insanını ve
  onun meselelerinin kesintisiz bir şekilde hikâyelere girmesini sağlayan Refik
  Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri
  kitabındaki “Yatık Emine” hikâyesinde, Rus Biçimcileri’nin kuramlarında ileri
  sürdükleri şekilde, “edebîlik”i sağlayan unsurlar incelenecektir.

  Anahtar Kelimeler: Edebiyat
  Kuramı, Rus Biçimciliği, Edebîlik, Refik Halit Karay, Yatık Emine

            “LITERARINESS” IN THE YATIK EMİNE STORY

  IN THE CONTEXT OF THE PRINCIPLES OF THE RUSSIAN FORMALISTS
  

  Abstract:

  The early twentieth century in Europe as well as in Russia is a period
  during which innovative currents emerged and the modern art styles were shaped.
  Twentieth century artists did not, as their predecessors in the nineteenth
  century, regard art as an expression of the common values ​​in society. In this understanding of art, while the artist detaches
  himself from the external reality, the distance between the outer concrete
  reality and art objects gradually increase. All these developments in
  literature and art transformed also the institution of criticism and has forced
  it to adapting to the changes. Russian Formalism, which can be considered as an extension of the transformation of  the institution of criticism within the
  modern literature, is thus a critical theory.

  In the nineteenth century, literary studies and
  criticism were dealing with art either as the language of emotions, to the
  getting artists center, or explaining the literary work by reference to
  history, psychology, sociology etc. in relation to the the saying “literature
  reflects the outer world”. Russian formalists do not find the distinctive
  feature of the work of art in its relationship with the outside world, the artist
  or the readers, but in the particular order of the work and argued for the need
  to move directly from the work of art itself.

  Russian Formalists opposed to quasi-mystical symbolist trends affecting the
  previous understanding of criticism before themeselves. They put the literary
  text at the center of criticism with a scientific attitude. According to
  Russian Formalists who built their epistemology on a foundation opposing the
  conventional reflective theory of art, literature as a particular arrangement
  of language has its peculiar laws, tools and forms. So, the task of criticism
  should be dealing with how literary texts actually emerge, without reducing
  literature to other disciplines.

  According to the Russian Formalists, the object
  of criticism is not literature, but “literariness”. According to them, the
  element enabling the “literariness” in poetry is “defamiliarization”, which
  they express by the concept of “ostraneni”
  which is achieved by the dissolution of the of rules of the everyday standard
  language and by the re-organization of it. They explain the element which enables
  the literariness in novels and stories with the concepts “syuzhet” and “fabula”
  which practically mean “event” and “plot”.

  In this paper, first of all, theoretically it is dwelled on the Russian Formalists’ conception of “literariness” in the literary works.  Later, with reference to the theories of the Russian Formalists, the elements of literariness in the “Yatık Emine” (“Leaning Emine”) story of Refik Halit Karay in his book Memleket Hikâyeleri (Hometown Stories) which uninterruptedly enabled the coverage of the Anatolian people and their issues in the Turkish literature, will be examined.

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

  Key Words: Literary Theory, Russian
  Formalism, Literariness, Refik Halit Karay, Yatık Emine

• Öz
• Anahtar Kelimeler
  
• İngilizce Başlık
• Abstract
  
• Keywords

 

Anahtar Kelimeler

Edebiyat Kuramı, Rus Biçimciliği, Edebilik, Refik Halid Karay, Yatık Emine

Kaynakça

• KAYNAKÇA Aksoy, Nazan ve Aksoy, Bülent (Haziran-Eylül 1988). “Şklovski’nin Makalesi İle Biçimci Yöntem Üzerine”, Defter, S. 5. Aytaç, Gürsel (1999). Genel Edebiyat Bilimi, İstanbul: Papirüs Yayınları.Birkiye, Atilla (1984). Yapısalcılığın Eleştirisine Doğru, İstanbul: Varlık Yayınları.Eagleton, Terry (2014). Edebiyat Kuramı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Karay, Refik Halid (2016). Memleket Hikâyeleri, İstanbul: İnkılâp Yayınları.Moran, Berna (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: Cem Yayınevi.Todorov, Tzvetan (1995). Yazın Kuramı. Rus Biçimcilerinin Metinleri, Çev. Mehmet Rifat- Sema Rifat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Wellek, Rene (1991). A History of Modern Criticism: Volume 7, German, Russian and Eastern European Criticism 1900-1950, /A History of Modern Criticism, 1750-1950Yale University Press. Wellek, Rene (1982). The Attack on Literature and Other Essays, The University of North Carolina Press. Yücel, Tahsin (1982). Yapısalcılık, İstanbul: Ada Yayınları.Yüksel, Ayşegül (1981). Yapısalcılık ve Bir Uygulama Melih Cevdet Anday Tiyatrosu Üstüne, İstanbul: Yazko.