Nef‘î’nin Türkçe Divan’ında Cevher/Gevherin Estetik Kullanımı: Cemal, Beha ve Ziyne

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 265 - 282, 27.10.2025

Hilal Yiğit

Öz

Estetik, güzeli araştıran bir bilimdir ve güzelin mahiyeti Antik Yunan filozoflarından beri tartışılmaktadır. Güzelliği araştırırken düşünürler, temelde uyum, orantı ve ahenkten hareket etmişlerdir. Ahengin ruh güzelliğinde de aranması güzel ve iyi arasında bir anlamda aynîlik kurulmasını sağlamıştır. Klasik Türk edebiyatı şairleri de güzelin mahiyeti ile ilgilenmişler, güzeli tasvir ederken geniş bir muhayyile ve mecaz örgüsü etrafında gezinmişlerdir. Şairlerin güzeli tasvir ederken kullandıkları bir unsur değerli taş, inci ve mücevher manasındaki cevher/gevherdir. 17. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairi Nef‘î (ö. 1044/1635) hem felsefi anlamıyla cevheri hem de değerli taş, inci ve mücevher manasında cevher/gevher kavramını şiirlerinde sıklıkla işlemiştir. Nef‘î gevher kavramıyla memduhun ve kendi şiirlerinin cemal, beha ve ziyne yani güzellik, revnak ve ihtişamını anlatmış, zaman zaman bu güzellik ve ihtişamın sebep ve kaynaklarına değinmiştir. Cevher (gevher) lafzı üzerinden güzellikle yetkinlik, iyilik ve yüce kavramları arasında ilişki kuran Nef‘î, ihtişamlı güzellik karşısında haminin ve estetik öznenin tutum ve tesirine de temas etmiştir. Bu çalışmada Nef‘î’nin gevheri, estetik bir unsur olarak kullanışı Türkçe Divan’ından hareketle ele alınmış ve Nef‘î’nin memduha ve kendi şiirine yönelik nitelendirmeleri değerli taş, inci ve mücevher anlamında gevher kavramı üzerinden incelenmiştir. Çalışmada ayrıca Nef‘î’nin inci ve mücevherle nitelendirdiği şiirleri karşısında hamiden beklentileri ve hamiye yönelik değerlendirmeleri tetkik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı , Estetik , Nef‘î , Cevher (Gevher)

The Aesthetic Use of Essence/Jewel Nef‘î’s Turkish Divan: Beauty, Value, and Ornament

Öz

Aesthetics is a discipline that examines beauty, and the nature of beauty has been debated since the time of Ancient Greek philosophers. In their exploration of beauty, thinkers primarily focused on harmony, proportion, and balance. The search for harmony in spiritual beauty has, in a way, established a parallel between beauty and goodness. Classical Turkish literature poets also engaged with the nature of beauty, navigating through a broad imagination and a network of metaphors while depicting it. One of the elements employed by poets in their portrayal of beauty was the concept of cevher/gevher (essence/jewel), signifying precious stones, pearls, and jewels. A 17th-century Classical Turkish literature poet Nef‘î (d. 1044/1635) frequently employed the concept of cevher/gevher in his poetry, both in its philosophical sense as “substance” and in its meaning as “precious stone, pearl, or jewel.” Nef‘î employed the concept of gevher to depict the cemâl, behâ, and ziyne—that is, the beauty, brilliance, and magnificence—of both the praised subject (memdûh) and his own poetry. At times, he also alluded to the causes and sources of this beauty and splendor. Through the term cevher, Nef‘î established a connection between beauty, perfection, goodness, and sublimity, while also reflecting on the attitudes and influences of the patron and the aesthetic subject in the face of this magnificent beauty. This study Nef‘î’s use of gevher as an aesthetic element has been examined with reference to his Turkish Divan, and his characterizations of both the memdûh and his own poetry have been analyzed through the concept of gevher in the sense of precious stone, pearl, and jewel. The study also investigates Nef‘î’s expectations from the patron and his evaluations of the patron in response to his poems, which he characterizes with pearls and jewels.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature , Aesthetics , Nef‘î , Essence (Jewel)

Kaynakça

• Akkuş, M. (2018). Nef‘î Divanı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi, Cilt:9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 389-427.
• Ayvazoğlu, B. (2000). “İlmü’l-Cemal”. İslâm Ansiklopedisi, Cilt:22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 146-148.
• Chittick, W. C. (2018). Sufinin Bilgi Yolu İbn Arabî Metafiziğinde Hayal, çev. Saruhanlıoğlu Ö., İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1988). “Ahenk”. İslâm Ansiklopedisi, Cilt:1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 515-516.
• Çalışkan, N. (2014). “Nef'î Divanı ve Sihâm-ı Kazâ'nın Zihniyet, Edebîlik ve İçerik Bakımından Karşılaştırılması”. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/3 Winter 2014, s. 397-422.
• Erkal, A. (2018). Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Ankara: Altınordu Yayınları.
• Fârâbî, (2001). El-Medînetü’l-Fâzıla, çev. Danışman, N., Ankara: Meb Yayınları.
• Gazâlî, E. H. (1975). İhyâu ‘Ulûmi’d-dîn IV, çev. Ahmet Serdaroğlu, A., İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Işınsu Durmuş, T. (2021). Şair ve Sultan- Osmanlı’da Edebî Himaye, İstanbul: Muhit Kitap
• İbn Arabî, M. (2023). Fütûhât-ı Mekkiyye II, çev. Demirli, E., İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İpekten, H. (2010). Nef’i, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karadeniz, M. U. (2022). Bir Musavver Nûr-Klasik Türk Şiirinde Işık Estetiği, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Koç, T. (2021). İslam Estetiği, Ankara: İsam Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı, İstanbul: TDK yayınları.
• Ocak, T. (2002). “XVII. Yüzyıl Şâiri Nef'î ve Kaside” TürkBilig, 3(3), 63-82. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/142956
• Onay, A. T. (2007). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, haz. Kurnaz, C., Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pür, İ. (2021). “Şair Nef‘î’nin Şiirlerinde Allah, Hz. Muhammed ve Mevlânâ Sevgisi’ne Yönelik Dinî Unsurların Değerlendirilmesi”. Turkish Academic Research Review, 6(4), 125-146. https://doi.org/10.30622/tarr.1014274
• Soykan, Ö. N. (2015). Estetik ve Sanat Felsefesi, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu II, İstanbul: Osedam.
• Taşkent, A. (2012). Güzelin Peşinde Fârâbî, İbn Sinâ ve İbn Rüşd’de Estetik, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Timuçin, A. & Türer, S. (2018). Estetik Sözlüğü, İstanbul: Bulut Yayınları.
• Timuçin, A. (2017). Estetik, İstanbul: Bulut Yayınları.
• Tunalı, İ. (2020. Estetik Beğeni, Ankara: Fol Yayınları.
• Uçak, S. (2020). Klasik Türk Şiirinde Estetik Kaygı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yılmazer, Z. (2020). “Murad IV”. İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s.177-183.
• Yiğit, H. (2021). “Nef'î'de Sözün Kaynağı”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4), 2279-2302. https://doi.org/10.34083/akaded.1004824