Cürcânlı Üç Edîbin Klasik Arap Edebiyatına Katkıları

Yıl 2021, , 48 - 68, 15.06.2021

Muhammed Mahmut Olçun

https://doi.org/10.47948/efad.860250

Cited By: 1

Öz

Arap dili ve edebiyatının doğduğu bölge olan Arap yarımadası sınırları içerisinde olmasa da sonraki dönemlerde fetih yoluyla İslâm topraklarına katılan Cürcân kenti, İslâm tarihine bakıldığında önemli sayıda edip, şair, dilci, müfessir, fakîh, muhaddis, mütekellim, mantıkçı ve filozof yetiştirmiştir. Özelde klasik Arap edebiyatı ve Arap dili tarihine baktığımızda ise bu alanla ilgili olarak Cürcân şehrine mensup üç önemli edibin karşımıza çıktığını görmekteyiz. Bunlar; Abdulkâhir el-Cürcânî, Seyyid Şerîf el-Cürcânî ve Ebû’l-Hasen el-Cürcânî’dir. Zikredilen bu üç edip arasından Abdulkâhir el-Cürcânî ve Seyyid Şerîf el-Cürcânî son derece meşhur olmuşlar ve elde etmiş oldukları ünleri kendi bölgelerinin sınırlarını aşarak diğer İslâm bölgelerine kadar ulaşmıştır. Adı geçen iki edip, klasik Arap edebiyatı ve Arap dili ve belâğatı alanında pek çok telif eser ortaya koyarak bu alana katkı sağlamışlardır. İki edip sadece telif eser kaleme almakla yetinmemişler, kendi zamanlarından önceki dönemlerde telif edilen önemli eserler üzerine şerhler ve haşiyeler de kaleme almışlardır. Ebû’l-Hasen el-Cürcânî ise diğer iki edip kadar meşhur olmasa da özellikle klasik Arap şiirine dair yapmış olduğu çalışmalar ve ortaya koyduğu telif eserleri vasıtasıyla bu alana önemli katkılar sağlamıştır. Arap dili ve edebiyatı alanında önemli çalışmalar ortaya koyan bu üç âlimin eserlerinin günümüzde hangi eserin hangi edibe ait olduğu yönünde bir kafa karışıklığına sebep olduğu tespit edilmiştir. Bu sebeple çalışmamızda, üç edibin de hayatları hakkında kısa bilgiler sunduktan sonra klasik Arap edebiyatı ve Arap dili alanında ortaya koymuş oldukları eserlerini tespit ederek sıraladık ve bu eserlerin içerikleri hakkında kısaca bilgiler vermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Edip, Dil, Edebiyat, Şiir

Kaynakça

• ABDULLAYEV, Övezmuhammet, Seyyid Şerîf Cürcânî’de Tanrı-Âlem Tasavvuru, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2005.
• AYYILDIZ, Esat, Klasik Arap Şiirinde Emevî Dönemine Kadar Hiciv, Gece Kitaplığı, Ankara, 2020.
• ÇELİK, Yüksel, es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî’nin «el-Misbâh fî Şerh el-Miftâh» Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlili (Edisyon Kritik), (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• Ebû’l-Hasen el-Cürcânî, Ali b. Abdilazîz, el-Vesâṭa beyne’l-Mutenebbî ve Huṣûmihi, Maṭba‘atu ‘İsâ el-Bâbî, Kahire, 1966.
• el-CÜRCÂNÎ, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed, Esrâru’l-Belâğa fî ‘ilmi’l-Beyân, (thk. Mahmud Muhammed Şâkir), Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 1991.
• __________, Delâilu’l-‘İcâz, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 2008.
• __________, er-Risâletu’ş-Şâfiyye, Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, Dımeşḳ, 1998.
• __________, el-Muhṭâr min Devâvîni’l-Mutenebbî ve’l-Buḥturî ve Ebî Temmâm, Lecnetu’t-Te’lîf ve’t-Terceme, Kahire 1937.
• __________, el-‘Avâmilu’l-Mie’, Siraç Kitabevi, İstanbul, ty..
• __________, el-Cümel fî’n-Naḥv, Mektebetu Mecme‘i’l-Luğati’l-‘Arabiyye, Dımeşḳ, 1972.
• __________, Kitâbu’l-Muḳteṣid fî Şerhi’l-Îḍâḥ, Dâru’r-Reşîd li’n-Neşr, Irak, 1982.
• __________, el-Muḳteṣid fî Şerḥi’t-Tekmile, Câmi‘atu’l-İmam Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, Suudi Arabistan, 2007.
• __________, et-Tetimme fî’n-Naḥv, Yy., yy., 2005.
• __________, el-‘Umud Kitâbun fî’t-Taṣrîf, Dâru’l-Me‘ârif, 1995.
• __________, Kitâbu’l-Miftâḥ fî’ṣ-Ṣarf, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1987.
• el-ESTEREBÂDÎ, Muhammed b. Hasen er-Raḍî, Şerḥu’l-Kâfiye fî’n-Naḥv, el-Mektebetu’l-Murteḍûbe li’İḥyâi’l-Âsâri’l-Ca‘feriyye, y.y., 1947.
• el-ḤAMEVÎ er-RÛMÎ el-BAĞDÂDÎ, Yâḳût b. Abdillah, M‘ucemu’l-Buldân, Dâru Ṣâdır, Beyrut, 1977.
• __________, M‘ucemu’l-‘Udebâ İrşâdu’l-Erîb ilâ M‘arifeti’l-Edîb, (thk., Dr. İhsan Abbâs), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1993.
• el-LEKNEVÎ, Muhammed Abdulhay, el-Fevâidu’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Ḥanefiyye, Maṭba‘atu’s-Sa‘âde, Mısır, 1902.
• es-SEHÂVÎ, Şemseddîn Muhammed b. Abdurrâhman, eḍ-Ḍav‘u’l-Lâm‘i li Ehli’l-Ḳarni’t-Tâsi’, Dâru’l-Cîl, Beyrut, ty.,
• es-SEKKÂKÎ, Ebû Bekr b. Muhammed b. Ali, Miftâḥu’l-‘Ulûm, Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1987.
• es-SUYÛṬÎ, Celâleddîn, Buğyetu’l-Vu‘ât fî Ṭabaḳâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuḥât, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Lübnan, 1964.
• eş-ŞERÎF el-CÜRCÂNÎ, Ebû’l-Ḥasen Ali b. Muhammed b. Ali, el-Ḥâşiye ‘ale’l-Muṭavvel, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2007.
• _________________, Şerḥu’t-Taṣrîfi’l-‘İzzi, Dâru’ẓ-Ẓâhiriyye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Kuveyt, 2020.
• _________________, Mu‘cemu’t-T‘arîfât, Dâru’l-Faḍîle, Kahire, 2004.
• ez-ZEHEBÎ, Ebû Abdillah b. Şemsu’d-Dîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Ḳaymâz, Siyeru ‘Alâmi’n-Nubelâ’, Beytu’l-Efkâri’d-Deviyye, Lübnan, 2004.
• ez-ZEHEBÎ, Ebû Abdillah b. Şemsu’d-Dîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Ḳaymâz, Tehzîbu Siyeru ‘Alâmi’n-Nubelâ’, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1991.
• ez-ZİRİKLÎ, Hayreddîn, el-‘Alâm Ḳâmûsu Terâcim li Eşheri’r-Ricâli ve’n-Nisâi mine’l-‘Arab ve’l-Must‘aribîn ve’l-Musteşriḳîn, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 2002.
• GÜMÜŞ, Sadrettin, “CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf”, DİA., İstanbul, 1993, VIII.
• __________, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Arap Dilindeki Yeri, Fatih Yay., İstanbul, 1984.
• GÜNEL, Fuat, “CÜRCÂNÎ, Ebû’l-Hasan”, DİA., İstanbul, 1993, VIII.
• HACIMÜFTÜOĞLU, Nasrullah, “ABDULKÂHİR el-CÜRCÂNΔ, DİA, İstanbul, 1988, I.
• KATİB ÇELEBİ, Mustafa b. Abdillah, Keşfu’ẓ-Ẓunûn ‘an Esâmî’l-Kutubi ve’l-Funûn, Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, t.y.
• KEḤḤÂLE, Ömer Rıza, M‘ucemu’l-Müellifîn Terâcimu Muṣannifâti’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1993.
• KURTULUŞ, Rıza, “CÜRCÂN”, DİA., İstanbul, 1993, VIII.
• TAŞKÖPRÜZÂDE, Ahmed b. Mustafa, Miftâḥu’s-Sa‘âde ve Miṣbâḥu’s-Siyâde fî Mevdûâti’l-‘Ulûm, Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1985.
• ZEYDÂN, Corcî, Târîhu Âdâbi’l-Luğati’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Hilâl, Kahire, 1957.