Fırat Nehri Kıyısındaki Türk Runik Yazıt: Dini Gerçekleri Denetlemede Güney Sibirya Yöntemi

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 219 - 230, 22.06.2020

Çevirmen: Sinan Yıldırım

Öz

Rakka'ya 22 kilometre uzaklıktaki Sura antik yerleşim biriminde bir Türk runik yazıtı bulundu. Bu yazıtın dokuzuncu yüzyılda Sayan-Altay dağlık bölgesi ve Moğolistan’da yaygın olan Güney Yenisey yazısıyla yazıldığı sanılıyor. Ne yazık ki, bu yazıt henüz deşifre edilmedi; ancak Sibiryadaki veriler, dini doktrinini yaymak için Fırat Nehri bölgesine taşınan Maniheizm’e gönderme yapmamıza izin veriyor. Benzer bir şekilde Orta Yenisey bölgesindeki Hakaslar, Hristiyanlık hakkında bilgi edinmek için 19. yüzyılda Kudüs'e gitmişti.

Anahtar Kelimeler

türk runik yazısı, fırat nehri, sibirya türk maniheizmi

Kaynakça

• KAYNAKÇA BUHARİN, M. D., (2015). K 100-letiyu zaverşeniya rabot Russkih Turkestanskih ekspeditsiy (pisma A. Gryunvedelya D. A. Klementsu iz sobraniya AV MVR RAN), in: Rossiyskaya arheologiya, 3, 151-162. GORBUNOV, V.V., Tişkin, A.A., Seregin, N. N., Muhareva, A.N., Munhbayar, Ç., (2015). Prodoljeniye issledovaniya tyurkskih ogradok na territorii Mongolskogo Altaya, in: Teoriya i praktika arheologiçeskih issledovaniy, 2, 72-89. HOSROYEV, Aleksandr L., (2007). İstoriya maniheystva (Prolegomena), Filologiçeskiy fakultet Sankt-Peterburgskogo gos. Universiteta, Sankt-Peterburg. KIZLASOV, İgor L., (1987). Dve gruppı tyurkskih runiçeskih alfavitov. Opıt vıdeleniya, in: Şilov, V. P. (red.), Zadaçi sovetskoy arheologii v svete reşeniy XXVII sezda KPSS, Tezisı dokladov, İnstitut arheologii AN SSSR, Moskva: 142-143. KIZLASOV, İgor L., (1988). Novaya runiçeskaya pismennost Yujnoy Sibiri, in: Arheologiya Gornogo Altaya, Surazakov, A. S. (red.), Gorno-Altaysk, 108-140. KIZLASOV, İgor L., (1990). Drevnetyurkskaya runiçeskaya pismennost Evrazii, İnstitut arheologii AN SSSR, Moskva. KIZLASOV, İgor L., (1991). Paleografiçeskoye issledovaniye aziatskih runiçeskih alfavitov, in: Sovetskaya arheologiya, 4, 62-85. KIZLASOV, İgor L., (1994). Runiçeskiye pismennosti evraziyskih stepey, Vostoçnaya literatura, Moskva. KIZLASOV, İgor L., (1997). Raznovidnosti drevnetyurkskoy runiçeskoy orfografii. Otrajeniye maniheyskoy pismennoy kulturı v pamyatnikah eniseyskogo i orhonskogo pisma, in: Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, L., 1-3, Budapest: 163-184. KIZLASOV, İgor L., (1999). Orfografiçeskiye priznaki maniheyskih runiçeskih nadpisey, in: Voprosı tyurkskoy filologii, IV, Moskva: 85-112. KIZLASOV, İgor L., (2001a). «Dobro sotvoriv, poseyat çeloveçnost» (Maniheyskiye missionerı u verşin Altaya), in: Vinnikov, A. Z., Makarova, T. İ. (red.), Srednevekovıye drevnosti evraziyskih stepey (Arheologiya vostoçnoyevropeyskoy lesostepi, vıp. 15), Voronejskiy gos. Universitet, Voronej: 111-129. KIZLASOV, İgor L., (2001b). Smena mirovozzreniya v Yujnoy Sibiri v rannem srednevekove (İdei edinobojiya v eniseyskih nadpisyah), in: Sedov, A. V. (red.), Drevniye tsivilizatsii Evrazii. İstoriya i kultura, Vostoçnaya literatura RAN, Moskva: 243-270. KIZLASOV, İgor L., (2003). Novosti tyurkskoy runologii. Vıp. I. Eniseyskiye nadpisi na gore Yalbak-Taş (Gornıy Altay), Gumanitariy, Moskva. KIZLASOV, İgor L., (2004). Maniheyskiye monastıri na Gornom Altaye, in: Kızlasov, İ. L (red.), Drevnosti Vostoka, Sbornik k 80-letiyu professora L.R. Kızlasova, Rusaki, Moskva: 111-129. KIZLASOV, İgor L., (2007). Runiçeskiye nadpisi gorı Turan na Srednem Enisee, in: Soyonov, V. İ., Oynoşev, V. P. (red.). İzuçeniye istoriko-kulturnogo naslediya narodov Yujnoy Sibiri, Gorno-Altaysk, 5, 106-114. KIZLASOV, İgor L., (2014). Religioznaya priroda eniseyskoy pismennosti. II, in: Rossiyskaya tyurkologiya, 1, 52-61.
• KIZLASOV, Leonid R., Kızlasov İgor L. (1990). Sayan-Altay Türklerinin Yeni Runik Yazısı, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Cilt 38, Ankara: 85-136. KIZLASOV, Leonid R., (1998). Severnoye maniheystvo i ego rol v kulturnom razvitii narodov Sibiri i Tsentralnoy Azii, in: Vestnik Moskovskogo universiteta, Ceriya 8, İstoriya, 3, 8-35. KLYAŞTORNIY, Sergey Grigoryeviç, (1992). Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti, in: Vostoçnıy Turkestan v drevnosti i rannem srednevekove. Etnos, yazıki, religii, Nauka, Vostoçnaya literatura, Moskva. KLYAŞTORNIY, Sergey Grigoryeviç, (2003). İstoriya Tsentralnoy Azii i pamyatniki runiçeskogo pisma, Sankt-Peterburgskiy gos. Univestitet, Sankt-Peterburg. KLYAŞTORNIY, Sergey Grigoryeviç, (2010). Runiçeskiye pamyatniki Uygurskogo kaganata i istoriya evraziyskih stepey, Peterburgskoye vostokovedeniye, Sankt-Peterburg. KUBAREV, Viladimir D., (2009). Petroglifı Şiveet-Hayrhana (Mongolskiy Altay), İzd-vo İnstituta arheologii i etnografii Sibirskogo otdeleniya Rossiyskoy akademii nauk, Novosibirsk. LİTVİNSKİY, B. A., SMAGİNA, E. B., (1992). Maniheystvo, in: Litvinskiy, B. A. (red.), Vostoçnıy Turkestan v drevnosti i rannem srednevekove. Etnos, yazıki, religii, Nauka, Vostoçnaya literatura, Moskva: 508-532. OTHMAN, A., GOREA, M., (2016). Une inscription runique centreasiatique à Sura (Moyen-Euphrate syrien): présentation et observations préliminaires, in: Semitica et Classica, 9, 251-260. PATAÇAKOV, K. M., (1993). Religioznıye verovaniya, in: Kızlasov Leonid R. (red.), İstoriya Hakasii s drevneyşih vremen do 1917 g., Nauka, Vostoçnaya literatura, Moskva: 294-403. RADLOFF, Wilhelm, (1899). Altuigurische Sprachproben aus Turfan, in: Nachrichten über die von der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften zu St. Petersburg im Jahre 1898 ausgerüstete Expedition nach Turfan, 1, Sankt-Petersburg: 55-83.