Türk Sanatında Ördek İmgesi: Kültürel İkon veya Sembolik Anlam

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 251 - 268, 13.06.2024

Ayşenur Sezgin Özrili

https://doi.org/10.32449/egetdid.1413269

Öz

Doğal dünyanın sevimli yansımaları olan ördekler, doğa ile bağlantısı bulunan, dini ve kültürel anlamlar barındıran ve insanlarla olan ilişkilerinin sanatla buluştuğu özel canlılardır. Türk sanatında ördek sembolizminin, estetik ve görsel denemeleri genellikle ahşap, çini, maden, minyatür, seramik, taş, tekstil, vb. malzemelerle şekillendirilmiştir. Ayrıca Türk sanatında geniş bir yelpazede görülen ördek motifi, resim, heykel, yazı ve diğer sanat formlarında da karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, sanatsal alanda kullanılan ördek imgesinin oluşum serüveni, hangi ikonografik mesajlar ihtiva ettiği ve sanat eseri olma özellikleri, teknik ve üslup analizleri birlikte incelenmiştir. Ördeğin Türk topraklarındaki tarihi ve mitolojik kökenleri araştırılarak Türk sanatında geçmişten günümüze kadar olan süreçteki yeri, süsleme unsuru olarak kullanımı ve yapım teknikleri üzerinde durulmuştur. Ördek imgesi birçok ikonografik mana ihtiva ederek Türk sanatında uzun bir geçmişe sahip olmuş ve çeşitli dönemlerde farklı şekillerde yorumlanmıştır. Ördek imgesinin kullanımında Türk mitolojisi, destanlar, halk hikâyeleri ve masallar gibi kültürel unsurların da etkili olması durumu sanat tarihi alanında bu konuya çok boyutlu bir anlam katmaktadır. Söz konusu çalışmada ele alınan ördek imgesinin Türk sanatındaki kültürel, sembolik ve sanatsal boyutu ortaya çıkarılarak, süsleme ve imgesel konularda başka alanlara da bilimsel anlamda kaynaklık edebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sanat Tarihi, Ördek, İkon, Figür, Süsleme

The Image of the Duck in Turkish Art: Cultural Icon or Symbolic Meaning

Öz

Ducks, which are cute reflections of the natural world, are special creatures that have a connection with nature, have religious and cultural meanings, and their relationships with people meet with art. Aesthetic and visual experiments of duck symbolism in Turkish art are generally made of wood, tiles, metal, miniature, ceramics, stone, textiles, etc. shaped with materials. In addition, the duck motif, seen in a wide range of Turkish art, also appears in painting, sculpture, writing and other art forms. In this study, the formation adventure of the duck image used in the artistic field, the iconographic messages it contains, its characteristics as a work of art, and its technical and stylistic analysis were examined together. By researching the historical and mythological origins of the duck in Turkish lands, its place in Turkish art from past to present, its use as an ornamental element and its construction techniques are emphasized. The duck image has a long history in Turkish art, containing many iconographic meanings, and has been interpreted in different ways in various periods. The fact that cultural elements such as Turkish mythology, epics, folk tales and fairy tales are also effective in the use of the duck image adds a multidimensional meaning to this subject in the field of art history. It is thought that the duck image discussed in the study in question can be a scientific source for other fields in ornamentation and imagery by revealing its cultural, symbolic and artistic dimensions in Turkish art.

Anahtar Kelimeler

Art History, Duck, Icon, Figure, Ornament

Kaynakça

• Akalın, L. S. (1993). Türk folklorunda kuşlar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akgün, H. C. (2020). Türk kültür tarihi çerçevesinde Avrasya bölgesi kaya resimleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Akpınarlı, F. ve Çatalkaya Gök, E. (2015). Jakarlı kumaş tasarımında figürlü bezemelerin kullanılması. Gazi Kitapevi Yayınları.
• Akpınarlı, H. F. Ve Üner, İ. (2017). İç Anadolu bölgesi halılarında görülen figüratif sembol ve motifler. Art-e Sanat Dergisi, 10(20), 630-651.
• Altun, A. (1991). Artuklu sanatı. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. III: 418-419, İstanbul.
• Aracı, H. (2006). Okullarda beden eğitimi. Nobel Yayıncılık.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu saray ve çinileri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (2007). Selçuklu saraylarında çini, Anadolu’da Türk devri çini ve seramik sanatı (Editör: G. Öney ve Z. Çobanlı). İstanbul.
• Arisoy, Y. ve Öztürk, M. Ü. (2018). Selçuklu dönemi seramik sanatında hayvan sembolizmi. İdil, 7(44), 375-381.
• Aslanapa, O. (1983). Türk sanatı, Minyatür sanatı. Remzi Yayıncılık.
• Atar, H. H. ve Ateş, C. (2009). Türklerde tarih boyunca su ürünleri avcılığı. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1, 269-281.
• Atila, O. K. (2011). Minyatür sanatındaki hayvan figürlerinin sembolik ifadeleri. Sanat Tasarım Dergisi, 1(2), 35-44.
• Baş, G. ve Bekmez, A. (2022). Kopenhag David Koleksiyonu’ndan bir şamdanın Orta Çağ av kültürüne ilişkin bezeme programı üzerine düşünceler. Art-Sanat, 18, 59-86.
• Barry, M. P. (Tarih yok). Çinili arşiv. Erişim: 10.11.2017, http://cinili.com/archive/
• Boydak, F. Ş. (2021). Türk cilt sanatında hayvan tasvirleri. 3rd International Congress of Multidisciplinary Social Sciences (ICMUSS2021), May 04-06 2021 Ankara / Türkiye.
• Buğrul, H. (2021). Doğal çevre bağlantılı kültürün Hakkâri geleneksel dokuma ve örgülerine yansımaları. Arış Dergisi, 19, 44-67.
• Capezza, N. (2003). Şiddet ve şiddetsizliğin kültürel-psikolojik temelleri: Ampirik bir çalışma. Forum Niteliksel Sozialforschung/Forum: Niteliksel Sosyal Araştırma, 4(2).
• Çoruhlu, Y. (2012). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2019). Türk sanatında hayvan sembolizmi. Ötüken Neşriyat.
• Deniz, Y. (2012). Kubad Abad Sarayı çinilerindeki hayvan betimlemelerinin seramik yüzeylerde yorumlamaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı. MEB.
• Doğru, O. (2015). Varka ile Gülşah minyatürlerinde figür yorumları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• Doruk, Z. Ş. (2008). Lev Nikolayeviç Gumilev'in geleneksel Türk dini ile ilgili görüşleri. Erdem, 52(183), 183-230.
• Eldem, E. (2019). Osman Hamdi Bey’in “karanlık” yılları (1871-1881). Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, (17), 53-75.
• Ersoylu, H. (1980). Türk dünyasının folklor ve etnografyasında süs unsuru olarak kullanılan bazı kuşlar. Türk Dünyası Araştırmaları, 2(8), 83-93.
• Farkas, A. (2000). Filippovka and the art of the steppes. In J. Aruz, A. Farkas, A. Alekseev ve E. Korolkova (Eds.), The golden deer of Eurasia: Scythian and Sarmatian treasures from the Russian steppes. New York: The Metropolitan Museum of Art.
• Güngördü, O. B. (2017). Erken Cumhuriyet dönemi düşüncesinde Japon imgesi. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 1(1), 59-74.
• İltuş, C. (2021). Sûfî menâkıbnâmelerinde yer alan bazı hayvan motiflerinin tasavvufî açıdan değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 305-326.
• Kaplan, M. U. (2021). Sanatın ve sanatkârın izinde. S. Cantemir (Ed.), Seramiğin izinde. Kuveyt Türk.
• Karabulut, A. (2020). Kendi olma serüveninin ontik sancısı: Çirkin ördek yavrusu. Akademik Hassasiyetler, 7(14), 95-120.
• Kartal, S. ve Bağcı, V. (2022). Türk sanatı kuş figürlerinin anlatılarına davet: Örme tasarımı örneği. İdil, (95), 1077-1091.
• Kılıçkan, H. (2004). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk bezeme sanatı ve örnekleri (3. Basım). İnkılap.
• Kimmerer, R. W. (2022). Bitkilerin ruhu. Can.
• Koluman, A. (2009). Dinler ve gıda ilkelden semaviye. Uludağ Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 28(1), 25-32.
• Kuban, D. (1964). Anadolu Türk mimarisinin kaynak ve sorunları. İTÜ Mimarlık Fak. Yayın.
• MacDougall, J. ve MacDougall, D. (2003). Borneo'daki kör ördekler. Görsel Antropoloji, 16(1), 1-14.
• Meriçboyu, Y. A. (2000). Anadolu eski çağında takıların dili. P Dergisi, 17(2000), 16-25.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi-I. Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi-II. Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G. (2004). Büyük Selçuklu seramik sanatında resim programı ve gelişen figür üslubu. Sanat Tarihi Dergisi, 13(1).
• Özkan, M. S. (2022). Türk-İran mitoloji ve inanışlarında dualist varlık anlayışı. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 6(22), 217-236.
• Özkul, K. (2020). Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası bezemeleri. International Journal of Volga-Ural and Turkestan Studies, 2(3), 56-81.
• Özmen, A. F. ve Dalkıran, A. (2022). Çağdaş Türk resminde güvercin teması: Ferruh Başağa-Orhan Peker-Kadir Şişginoğlu örneği. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(3), 195-212.
• Pamuk, A. ve Oyman, N. R. (2016). Türk çini sanatında kullanılan hayvansal figürlerin seramik yüzeyler üzerinde üç boyutlu uygulanması. Art-e Sanat Dergisi, 9(17), 1-25.
• Piotrovsky, B. (1975). From the lands of the Scythians: Ancient treasures from the museums of the U.S.S.R. 3000 B.C.-100 B.C. Hardcover - January 1.
• Solmaz, Y. (2018). Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 108-124.
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk mimarisi. Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yay.
• Sözlü, E. (2015). İskit sanatı ve Anadolu'daki yayılımı. Asos Dergisi, (10), 720-733.
• Jettmar, K. (1967). Art of the steppes. London.
• Takîyüddîn. (1976). El-Turuk el-Seniyyet fî el-Âlât el-Rûhâniyyet. University of Aleppo.
• Tiryak, E. (2021). Selçuklu dönemi yıldız formlu çinilerinde kuş figürleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Ünver, A. S. ve Mesara, G. (1980). Türk sanatında ince kâğıt oymacılığı (katı’). Ankara. Von Franz, M. L. (2017). Peri masallarında gölge ve kötülük: Gözden geçirilmiş baskı. Shambhala.
• Yıldız, E. (2020). Kronik hastalığa sahip çocukların duygusal istismar ve ihmal belirtilerinin resim yöntemiyle incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• Yücel, A. ve Yozgat, S. (2019). Türk mitolojisindeki kuş sembollerinin günümüz logo tasarımlarına yansımaları. Turkish Studies, 13(18), 1477-1493.
• Yücel, M. ve Sanal, Ş. (2021). Selçuklu dönemi eserlerinde hayvan sembolleri: Ahlat Müzesi örneği. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 11(3), 535-545.