Tuva Cumhuriyeti’nin Nüfus Dinamikleri: Tarihsel ve Sosyo-Demografik Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 287 - 316, 13.06.2024

Mehmet Oğuz Şavlı

https://doi.org/10.32449/egetdid.1445101

Öz

Tuva Cumhuriyeti, Sibirya’nın güneyinde yer alan Rusya Federasyonu’na bağlı Türk Cumhuriyetlerinden biridir. Bu çalışmanın amacı Tuva Cumhuriyeti’nin nüfusunu jeopolitik açıdan analiz etmektir. Tuva Cumhuriyeti coğrafi konumu nedeniyle jeopolitik açıdan önemli bir bölge olarak dikkat çekmektedir. Tarihsel süreç boyunca bu topraklar, ulusların mücadelesine sahne olmuş ve bölge devletleri arasındaki rekabetin merkezi haline gelmiştir. Tuva Cumhuriyeti’nin nüfus yapısındaki büyük ölçekli değişim süreci 20. yüzyılda Sovyetler Birliği döneminde başlamıştır. Bu süreçte Tuva etno-demografik, siyasi, kültürel ve ekonomik yönleri olumsuz etkilenmiştir. Tuva Cumhuriyeti ile Ruslar arasındaki ilişkiler uzun bir geçmişe sahip olduğundan bu çalışma, iki toplum arasındaki demografik bağın bölgesel etkilerine odaklanmaktadır. Rusya Federasyonu döneminin başlamasıyla birlikte önceki dönemlerde uygulanan politikalarda değişiklikler gözlenmiştir. Günümüzde Rus nüfusunun Tuva Cumhuriyeti’nin demografik yapısı üzerindeki etkisi önemli ölçüde azalmıştır. Bu çalışmada Tuva Cumhuriyeti’nin yıllara göre nüfus miktarı, yoğunluğu, dağılımı, doğurganlık ve ölüm oranları, kır-kent nüfus miktarları, etnik kompozisyon ve cinsiyet yapısı parametreleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus, Asya, Rusya Federasyonu, Güney Sibirya, Tuva Cumhuriyeti

Population Dynamics of the Republic of Tiva: A Historical and Socio-Demographic Review

Öz

The Republic of Tiva is one of the Turkic Republics of the Russian Federation located in the south of Siberia. The aim of this study is to analyse the population of the Republic of Tiva from a geopolitical point of view. The Republic of Tiva draws attention as a geopolitically important region due to its geographical location. Throughout the historical process, these lands have been the scene of the struggle of nations and the centre of rivalry between the states of the region. The process of large-scale change in the population structure of the Republic of Tiva began in the 20th century during the Soviet Union. In this process, ethno-demographic, political, cultural and economic aspects of Tiva were negatively affected. Since the relations between the Republic of Tiva and the Russians have a long history, this study focuses on the regional effects of the demographic bond between the two communities. With the beginning of the Russian Federation period, changes were observed in the policies implemented in previous periods. Today, the influence of the Russian population on the demographic structure of the Republic of Tiva has significantly decreased. In this study, the parameters of the population, density, distribution, fertility and mortality rates, rural-urban population, ethnic composition and gender structure of the Republic of Tiva by years are analysed in detail.

Anahtar Kelimeler

Population, Asia, Russian Federation, Southern Siberia, Republic of Tiva

Kaynakça

• Akengin, H. (2017). Siyasi coğrafya insan ve mekân yönetimi (5. Baskı). Pegem Akademi.
• Anayban, Z. V. (2011). Kharakteristika etnodemograficheskikh protsessov Tuvy v sovetskiy period. Novyye Issledovaniya Tuvy, 2-3(10-11), 130-150.
• Arctic-Russia. (2024, Nisan 19). Severnyye nadbavki: İstoriya i sovremennost’. Arctic-Russia. https://arctic-russia.ru/article/severnye-nadbavki-istoriya-i-sovremennost-/
• Arikoğlu, E. (1997). Tuva Cumhuriyeti, Tuva Türkleri. Yeni Türkiye (Türk Dünyası Özel Sayısı), 2(16), 1561-1569.
• Aydemir, İ. A. (2009). Altay Tuvaları - Altaylarda unutulmuş bir Türk halkı. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 0(48), 1-12.
• Badarch, B., & Koçoğlu Gündoğdu, V. (2020). Sengel Tuvalarında bazı hayvan adları üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20(2), 429-446. https://doi.org/10.32449/egetdid.812571
• Bapaeva, J. M. (2011). Tuva şamanları ve tedavi uygulamalarından bazı örnekler. MSGSÜ Sosyal Bilimler, (3), 7-17.
• Begzi, A. D. (2017). Ekonomika Sovetskoy Tuvy: Dostizheniya, problemy i uroki. Novyye Issledovaniya Tuvy, (4), 5-94-108.
• Bezverbny, V. (2015). Geopolitics of population: How the demographic processes are shaping national power. Institute of Social and Political Research, Russian Academy of Sciences (Moscow).
• Bumbazhay, A. K. (1999). Rossiya i Tuva: problema stanovleniya svyazey v kontse XIX - nachale XX vekov: avtoref. dis. kand. ist. nauk. Moscow State Univ. Press.
• Chernyshev, K. A., Mityagina, Y. V., Chernysheva, N. V., & Petrov, Y. Y. (2023). Masshtaby i napravleniya obrazovatel’noy migratsii tuvinskoy molodozhi. Novyye Issledovaniya Tuvy, (2), 70-83.
• Demoscope. (2024, Ocak 12). Tuva, Republic of-Russian Federation | Data and Statistics. Demoscope. https://www.demoscope.ru/
• Dirin, D. A., & Fryer, P. (2020). The Sayan borderlands: Tuva’s ethnocultural landscapes in changing natural and sociocultural environments. Geography, Environment, Sustainability, 13(1), 29-36. https://doi.org/10.24057/2071-9388-2019-76
• Doğan, Ö., & Sertkaya Doğan, Ö. (2013). Nüfus coğrafyası açısından bir inceleme: Silivri. Marmara Coğrafya Dergisi, (20), 1-19.
• Dorzhu, Z. I. (2014a). K voprosu ob ustanovlenii protektorata Rossii nad Tuvoy v 1914 g. Vlast’, (4), 157-161.
• Dorzhu, Z. I. (2014b). Social and demographic development of Tuva (late 20th–early 21st centuries). Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences, 11, 1916-1926.
• Erol, S. M. (2018). Avrasya’nın değişen jeopolitiğinde Türk dünyası ve Türkiye: Nasıl bir gelecek. Tesam III. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 11-12.
• Ewing, E. T. (1981). The forgotten frontier: South Siberia (Tuva) in Chinese and Russian history, 1600-1920. Central Asiatic Journal, 25(3/4), 174-212.
• Gömeç, S. Y. (2018). Sibirya’da Türk kültürüne dair izler. Türk Dünyası Araştırmaları, 118(232), 143-154.
• GKS. (2023, Nisan 4). Tuva, Republic of—Russian Federation | Data and Statistics. Gks. www.gks.ru
• Grebneva, V. A. (1968). Geografiya Tuvy. Kyzyl.
• Kapan, K., & Şavlı, O. (2022). Orta Asya jeopolitiğinin nüfus parametresi üzerinden incelenmesi. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 11(1), 39-74. https://doi.org/10.26650/jes.2022.003
• Knoema. (2023, Nisan 8). Tuva, Republic of—Russian Federation | Data and Statistics. Knoema. https://knoema.com/atlas/Russian-Federation/Tuva-Republic-of
• Küçük, M. A. (2005). Altay ve Güney Sibirya bölgesindeki Türk topluluklarının dinî inanışları. Dini Araştırmalar, 8(23), 191-218.
• Levent, A. (1998). Dünya’da ve Türkiye’de nüfus analizleri. Istanbul Journal of Sociological Studies, (25), 219-311.
• Long, T. (2017). Small states, great power? Gaining influence through intrinsic, derivative, and collective power. International Studies Review, 19(2), 185-205.
• Mandyt, M. K. (2017). Respublika Tyva kak region ustoychivogo yestestvennogo prirosta naseleniya. Uspekhi Sovremennogo Yestestvoznaniya, (7), 91-95.
• Mandyt, M. K., & Gonchikov, T. D. (2015). Regional’nyye osobennosti dinamiki chislennosti naseleniya respubliki Tyva. Vestnik Buryatskogo gosudarstvennogo universiteta. Biologiya. Geografiya, (4), 248-252.
• Mannay-ool, M. K., & Dostay, I. A. (2004). Istoriya Tuvy. Kyzyl: Tuv. kn. izd-vo.
• Michajlov, V. A. (Ed.). (1997). Nacional’naja politika Rossii: Istorija i sovremennost. Russkij mir.
• Milella, M., Caspari, G., Laffranchi, Z., Arenz, G., Sadykov, T., Blochin, J., Keller, M., Kapinus, Y., & Lösch, S. (2022). Dining in Tuva: Social correlates of diet and mobility in Southern Siberia during the 2nd–4th centuries CE. American Journal of Biological Anthropology, 178(1), 124-139. https://doi.org/10.1002/ajpa.24506
• Nava, C. (2017). Tıva Cumhuriyeti’nin oluşumu: Bölgesel ve uluslararası ilişkilerinin tarihi ve hukuki statüsü. (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi.
• Nikola, M. M. (2023). Istoricheskiye svyazi Tuvy i Rossii v XVII nach. XX vv. Aziatskiye issledovaniya: istoriya i sovremennost’, (5), 35-52. https://doi.org/10.24412/2782-6139-2023-5-35-52
• Ölmez, M. (1996). Tuvalar ve Tuvaca. Çağdaş Türk Dili, (95), 10-17.
• Pavlova, A. V. (2013). Russian immigrants as a cause of socio-economic and migration changes in Tuva (uryankhai region) in the early twentieth century. Bulletin of Irkutsk State University. Series Political Science and Religion Studies, 1(10), 147-151.
• Petrovna, I. A. (2016). Etnopoliticheskiye protsessy v Tuve v usloviyakh protektorata Rossii i v period revolyutsii (1911-1920 gg.). Mir Bol’shogo Altaya, 2(2.1), 201-212.
• Poppe, E. (2007). A hotspot of intergroup relations: Russians and Tuvans in Tuva. In E. Poppe & M. Verkuyten (Eds.), Culture and conflict: Liber amicorum for Louk Hagendoorn (pp. 325-344). Aksant Academic Publisher.
• Potapov, L. P. (1969). Ocherki narodnogo byta Tuvintsev. Nauka. Rostovskaya, T. K., Zolotareva, O. A., & Davletshina, L. A. (2023). Osobennosti rozhdayemosti v Respublike Tyva (1991-2021). Novyye Issledovaniya Tuvy, (2), 34-49.
• Rtyva. (2023, Şubat 22). V Tuve uroven’ bednosti snizilsya na 8,6 %. Rtyva. https://rtyva.ru/press_center/news/economy/56042/
• Rupen, R. (1965). Tuva. Asian Survey, 5(12), 609-615. Ryazantsev, S. V., & Smirnov, A. V. (2022). Iz istorii zaseleniya russkimi Uryankhayskogo kraya. Oriental Studies, 15(5), 979-992.
• Sergeyevna, S. K. (2016). Chinovnichestvo Tuvy v kontse XVIII-XX vv.: problemy formirovaniya i funktsionirovaniya apparata. Oriental Studies, (1), 19-27.
• Sergeyevna, S. K. (2017). Sotsial’naya organizatsiya traditsionnogo tuvinskogo obshchestva serediny XVIII - nachala XX vv.: osobennosti formirovaniya i transformatsii. Oriental Studies, 1(29), 10-20.
• Serova, E. V., Naumov, A. S., & Yanbykh, R. G. (2020). New approaches to rural development in Russia. Wieś i Rolnictwo, 4(189), 27-45.
• Shurkhuu, D. (2014). Similarities and differences between Mongolia and Tuva in the evolution of bilateral ties. Senri Ethnological Studies, 86, 127-144.
• Spsl.nsc. (2024, Nisan 24). Uryankhayskiy Kray (Tuva). Spsl.nsc. http://www.spsl.nsc.ru/history/descr/uranh.htm
• Tanoğlu, A. (1969). Beşerî coğrafya: Nüfus ve yerleşme. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü.
• Tarbastayeva, I. S. (2018). Tuva prevrashchayetsya v monoetnichnyy region: Riski i perspektivy. Vserossiyskiy Ekonomicheskiy Zhurnal EKO, 5(527), 65-80. https://cyberleninka.ru/article/n/tuva-prevraschaetsya-v-monoetnichnyy-region-riski-i-perspektivy
• Tmgnews. (2024, Nisan 20). Kakikh vrachey ne khvatayet Tuve?. Tmgnews. https://tmgnews.ru/novosti/kakikh-vrachei-ne-khvataet-tuve/
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2016). Beşeri coğrafya: İnsan, kültür, mekân (16. Baskı). Çantay.
• Vasilenko, V. A. (2013). Tanu-uryankhayskiy kray v 1911–1912 gg. i rozhdeniye trekhstoronnego sopernichestva. Novyye Issledovaniya Tuvy, 3(19), 47-68.
• Vasilenko, V. A. (2023). Rabota pereselencheskogo upravleniya v Uryankhayskom kraye v nachale XX veka v kontekste razvıtya russko-tuvinskıkh svyazey. Gumanitarnyy Vektor, 18(1), 8-19.
• Vaynşteyn, S. I., & Mannay-ool, M. H. (Eds.). (2001). İstoriya Tuvy T-I. Nauka.
• 1212.mn. (2024, Nisan 16). 2020 population and housing census of Mongolia. 1212.mn. https://www.1212.mn/en/statistic/file-library/census
• 24.Rosstat. (2024, Ocak 8). Naseleniye. Respublika Tyva. 24.Rosstat. https://24.rosstat.gov.ru/folder/45814