Descendants of Kuchum under Russian Rule and Efforts to Revive the Siberian Khanate in the 17th Century

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 571 - 588, 17.12.2024

Zafer Sever

https://doi.org/10.32449/egetdid.1482790

Öz

At the end of the 16th century, after the Russian invasion and the de facto dissolution of the Siberian Khanate, two different outcomes emerged in Western Siberia. Some travelled to Moscow and entered the service of the Russian court, while others stayed in the old lands of the khanate and started to resist the Russian occupation. Most of individuals captured from khanate were honoured by Moscow and served Russian interests. Those who remained in Siberia, like Kuchum, fought against the Russians and claimed his legacy alongside the West Siberian communities. Besides, the Bashkirs in the Urals and the Kalmyks who migrated to Southwest Siberia expanded the front and allied with the descendants of Kuchum against the Russians. Despite these struggles lasting about a century, an exact success was not achieved. Although the Siberian Khanate and Kuchum Khan gradually found a place in Turkish literature, almost no studies on his successors and the periods after him. This study reveals the activities of Küçüm Khan’s subjects captured by the Russians within the Russian State and the efforts of his heirs to revive the Siberian Khanate.

Anahtar Kelimeler

Siberian Khanate, Descendants of Kuchum, Russians, Tsarist Russia

17. Asırda Rus İdaresi Altında Küçümoğulları ve Sibir Hanlığı’nı Yeniden Diriltme Çabaları

Öz

16. asrın sonunda gerçekleşen Rus işgalinden sonra Sibir Hanlığı’nın fiilen sona ermesinin ardından Batı Sibirya’da iki farklı sonuç tezahür etmiştir. Kimileri Moskova’nın yolunu tutup Rus sarayının hizmetine girerken, kimileri de hanlığın kadim topraklarında kalıp Rus işgaline karşı direnmeye başlamıştır. Sibir Hanlığı’ndan esir alınan isimlerin büyük bir kısmı, Moskova tarafından taltif edilerek Rus menfaatlerine hizmet etmiştir. Sibirya’da kalanlar ise Ruslara karşı büyük bir cephe savaşı vererek Batı Sibirya topluluklarıyla birlikte Sibir Hanlığı’nın mirasına sahip çıkmıştır. Bununla birlikte Urallarda Başkurtlar ve Güneybatı Sibirya’ya gelen Kalmuklar cepheyi genişleterek Ruslara karşı Küçümoğullarının yanında yer almıştır. Ancak yaklaşık bir asır süren bu mücadeleler sonucunda ise muvaffak olunamamıştır. Sibir Hanlığı ve Küçüm Han, Türk literatüründe kendine tedricen yer bulmaya başlasa da onun ardılları ve ondan sonraki dönemlerle ilgili çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışma Küçüm Han’ın Ruslar tarafından esir alınan tebaasının Rus Devleti içerisindeki faaliyetlerini ve onun varislerinin Sibir Hanlığı’nı yeniden diriltme çabalarını ortaya koyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sibir Hanlığı, Küçümoğulları, Ruslar, Çarlık Rusya

Kaynakça

• Abdirov, M. (1996). Han Küçüm izvestnıy i neizvestnıy.
• Acar, S. (2008). Kasım Hanlığı (1445-1681). IQ Kültür Sanat.
• Bahruşin, S. V. (1938). Zavoevanie Sibiri: Stenogramma lektsii Prof. S. V. Bahruşina proçitannoy 4 Marta 1938 g., İzdanie in-ta Usoverşenstvovaniya Pedagogov.
• Basin, V. Ya. (1971). Rossiya i Kazahskie Hanstva v XVI-XVIII vv., Vostoçnaya literatura.
• Belyakov, A. V. (2006). Araslan Aleeviç-Pasledniy Tsar Kasimovskiy, Ryazanskaya Starina 2004-2005. Vıpusk 2-3, 8-31.
• Belyakov, A. V. (2019). Tsaritsı Sibirskie. Zolotoordınskoe Obozrenie/Golden Horde Review, 7(2), 372-439.
• Doğan, O. (2021). Kazak Hanlığı’nın Çarlık Rusyası ve Cungarlarla ilişkileri. Türk Tarihi Kurumu.
• Fayzrahmanov, G. (2017). İstoriya Tatar Zapadnoy Sibiri, Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
• G. B. (1905). Sibirskiy Tsareviç Vasiliy Alekseeviç v Arhangelskoy Ssılke (1718-1727) gg. İz Arhivnıh del Dalnego Severa. Russkaya Starina, Tom CXXII, Vıpuski 4-6, 404-411.
• Kratkaya Sibirskaya Letopis (Kungurskaya). (1880).
• Lûbimov, S. V. (1915). Opıt istoriçeskih rodoslovıy Gundorovı, Jijemskie, Nestvitskie, Sibirskie, Zotovı i Ostermanı, Tip. Andersona i Loytsyanskogo.
• Miller, G. F. (1999). İstoriya Sibiri, Tom I. Vostoçnaya Literatura.
• Miller, G. F. (2000). İstoriya Sibiri, Tom II. Vostoçnaya Literatura.
• Miller, G. F. (2005). İstoriya Sibiri, Moskva. Vostoçnaya Literatura.
• Nebolsin, P. (1849). Pokorenie Sibiri.
• Pçelov, Y. (2015). Simvolika Darov Semye Hana Küçüma. Quaestio Rossica, 4, 242-246.
• RGADA. (1600). Fond 131, Opis 1, List 1.
• Rıçkov, P. İ. (1999). Topografiya Orenburskoy Gubernii, Kitap.
• Ryabinina Y. A. (2017). Poslednie Küçümoviçi na ûge Zapadnoy Sibiri v 1670-80-X gg, İstoriya, Ekonomika i Kultura Sredmevekovıh Tûrko-Tatarskih Gosudarstv Zapadnoy Sibiri: Materialı III Vserossiyskoy (S Mejdunarodnım Uçastiem) Nauçnoy Konferentsii, Kurgan, 21-22 Apr., 105-108.
• Salmanov, A. S. (2021). Popıtki Küçümoviçey i Başkir vossozdat Sibirskoe Hanstvo. Oriental Studies, 14 (2), 238-247.
• Sibir Hanlığı kronikleri I Yesipov Kroniği. (2020). (F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Arslantürk, haz.). Ötüken.
• Sibir Hanlığı kronikleri III Remezov Kroniği. (2020). (F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Arslantürk, haz.). Ötüken.
• Skrınnikov, R. G. (1982). Sibirskaya ekspeditsiya Yermaka. Nauka.
• Slotsov, P. A. (2014). İstoriya Sibiri. Ot Ermaka do Ekaterinı. Veçe.
• Taymasov, S. U. (2009). Başkirsko-Kazahskie otnoşeniya v XVII veke. İzdatelstvo Nauka.
• Temir, A. (2001). Kasım Hanlığı. Türk Dünyası El Kitabı içinde (s. 560- 5652). I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Togan, Z. V. (2003). Başkurtların Tarihi. Türksoy.
• Trepavlov, V. V. (2011). Küçümoviçi i Kalmıki i geopolitiçeskiy mezalyans. Vestnik Kalmıtskoogo İnstituta Gumanitarnıh İssledovaniy, 1, 22-25.
• Trepavlov, V. V. (2012). Sibirskiy Yurt posle Ermaka. Vostoçnaya Literatura.
• Trepavlov, V. V.-Belyakov, A. V. (2018). Sibirskie Tsareviçi v istorii Rossii. İzdatelstvo Olega Abışko.
• Ustûgov N. V. (1974). Nauçnoe nasledie. Moskva, İzdatelstvo Nauka.
• Velyaminov-Zernov, V. V. (1864). İzsledovanie o Kasımovskih Tsaryah i Tsareviçah. Çast Btoraya.
• Yesipovskaya letopis po Pogodinskomu spisku (YLPPS). (1907). Sibirskiya Letopisi, İmperatorskaya Arheografiçeskaya Komissiya, 271-295.