AN ANALYSIS OF READING COMPREHENSION QUESTIONS AND ACTIVITIES IN MIDDLE SCHOOL TURKISH TEXTBOOKS ACCORDING TO BARRETT’S TAXONOMY

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 39, 617 - 638, 30.12.2024

Hatice Tatgil , Hatice Çiğdem Yıldırım

Öz

Abstract:
In this study, which aims to analyze the suitability of reading comprehension questions and other reading comprehension activities in middle school Turkish textbooks to the levels in the taxonomy of "cognitive and affective dimensions of reading comprehension," also known as Barrett's taxonomy, Turkish textbooks for grades 5, 6, 7, and 8 were examined through document analysis, one of the qualitative research methods. To investigate how the sub-levels of this taxonomy, developed by Thomas C. Barrett (1968), which include literal comprehension, reorganization, inferential comprehension, evaluation, and appreciation, are distributed in terms of reading comprehension questions and activities in middle school Turkish textbooks, data were collected using a checklist prepared for this purpose. Through descriptive analysis, it was found that out of the 465 reading comprehension questions in the middle school Turkish textbooks, 311 were at the literal comprehension level, while out of the 153 other reading comprehension activities, 88 were at the inferential comprehension level. Across all grade levels, the least number of reading comprehension questions were found in the reorganization level (n=2), and the fewest reading comprehension activities were found in the appreciation level (n=15). From this, it can be concluded that reading comprehension questions and activities involving higher-order cognitive processes are not frequently included in Turkish textbooks, and that the reading comprehension questions and activities are not evenly distributed across the taxonomy levels and grade levels. These results are also consistent with similar studies in the literature.
Keywords: Turkish textbooks, reading comprehension, Barrett’s taxonomy, question, activity.

Anahtar Kelimeler

Turkish textbooks, reading comprehension, Barrett’s taxonomy, question, activity.

ORTAOKUL TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA BULUNAN OKUMA- ANLAMA SORU VE ETKİNLİKLERİNİN BARRETT TAKSONOMİSİNE GÖRE İNCELENMESİ

Öz

Öz:
Ortaokul Türkçe ders kitaplarında bulunan okuma – anlama sorularının ve bu soruların dışında kalan diğer okuma – anlama etkinliklerinin Barrett taksonomisi olarak da bilinen “okuduğunu anlamanın bilişsel ve duyuşsal boyutlarının taksonomisi”nde yer alan basamaklara uygunluğunu tespit etmek amacını taşıyan bu çalışmada; nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yoluyla 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitapları incelenmiştir. Thomas C. Barrett (1968) tarafından geliştirilen bu taksonominin; basit anlama, yeniden düzenleme, çıkarımsal/ derin anlama, değerlendirme ve tepki şeklindeki alt basamaklarının ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki okuma – anlama soru ve etkinlikleri açısından nasıl bir dağılım gösterdiğini incelemek amacıyla hazırlanan kontrol listesi yardımıyla veri toplanmıştır. Betimsel analiz kullanılarak verilerin incelenmesiyle; ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan toplam 465 okuma – anlama sorusundan 311’inin basit anlama basamağında yer aldığı, okuma – anlama soruları dışında kalan diğer 153 okuma – anlama etkinliğinin ise 88’inin çıkarımsal/ derin anlama basamağında bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bütün sınıf düzeylerindeki ders kitaplarında en az okuma – anlama sorusu yeniden düzenleme (n=2) ve en az okuma – anlama etkinliği tepki (n=15) basamağındadır. Buradan hareketle; üst düzey bilişsel süreçleri içeren okuma – anlama soru ve etkinliklerinin Türkçe ders kitaplarında sıklıkla yer almadığı, aynı zamanda okuma – anlama soru ve etkinliklerinin taksonominin basamakları ve sınıf düzeyleri açısından da oranlı bir dağılım göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma kapsamında ulaşılan bu sonuçlar alan yazında yapılmış benzer çalışmalarla da parallellik göstermektedir.
Anahtar Sözcükler: Türkçe ders kitapları, okuma – anlama, Barrett taksonomisi, soru, etkinlik.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitapları, okuma – anlama, Barrett taksonomisi, soru, etkinlik.

Kaynakça

• AKINCI, Turan Arif & GÜLMEZ, Mevlüt, (2021), “Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Etkinliklerin Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre İncelenmesi”, Elektronik Dil ve Eğitim Dergisi, 2(1), 14-32.
• AKYOL, Hayati, (2006), Türkçe İlk Okuma Yazma Öğretimi (5. Baskı), Ankara: Pegem Akademi.
• AKYOL, Hayati, YILDIRIM, Kasım, ATEŞ, Seyit & ÇETİNKAYA, Çetin, (2013), “Anlamaya Yönelik Nasıl Sorular Soruyoruz?”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 41-56.
• ATEŞ, Seyit, GÜRAY, Esra, DÖĞMECİ, Yasin & GÜRSOY, Feride Fulya, (2016), “Öğretmen ve Öğrenci Sorularının Gerektirdikleri Zihinsel Süreçler Açısından Karşılaştırılması / Comparison of Questions of Teachers And Students In Terms Of Level”, Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 4(1).
• AYDIN, İsmail, (2022), Liselere Geçiş Sınavı'nda (LGS) yer alan Türkçe sorularının Türkçe dersi öğretimi programı ve PISA okuma becerileri yeterlikleri bağlamında incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• BALCI, Ahmet, (2016), Okuma ve Anlama Eğitimi (2. Baskı), Ankara: Pegem Akademi.
• BAMBERGER, Richard, (1990), Okuma Alışkanlığı Geliştirme, (Çeviri Ed: Bengü Çapar), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAŞTUĞ, Muhammet, HİĞDE, Aylin, ÇAM, Ertuğrul, ÖRS, Esra & EFE, Perihan, (2021), Okuduğunu Anlama Becerilerini Geliştirme: Stratejiler, Teknikler, Uygulamalar (2. baskı), Ankara: Pegem Akademi.
• BAYDAK, Berrin, (2011), “Okuma Güçlüğü Olan Öğrencilerin Üstbilişsel Okuma Stratejilerini Kullanımı ve Öğretmenlerinin Okuduğunu Anlama Öğretim Uygulamalarının İncelenmesi”, Eğitim ve Bilim Dergisi, 36(162), 301-319.
• BİRGİN, Osman, (2016), “Bloom taksonomisi”, Matematik Eğitiminde Teoriler (Çeviri Ed: Erhan Bingölbali, Selahattin Arslan, İsmail Özgür Zembat), Ankara: Pegem Akademi. 839- 860.
• BULUT, Kenan & KARDAŞ, Mehmet Nuri, (2019), Türkçe Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımları, Ankara: Pegem Akademi.
• CERAN, Dilek & ÇİNTAŞ YILDIZ, Derya, (2015), “Türkçe Öğretmenlerinin Metin Kavramına Yükledikleri Anlamlar Ve Metinlerin Taşıması Gereken Özellikler İle İlgili Görüşleri”, Route Educational and Social Science Journal, 2(4), 26-40.
• CLYMER, Theodere, (1968), “What is ‘reading’?: Some current concepts”, Innovation And Change İn Reading İnstruction: The Sixty-Seventh Yearbook Of The National Society For The Study Of Education Part II (eds.: H. M. Robinson ve H. G. Richey.), Chicago: The National Society for The Study of Education, 7-29.
• ÇAKMAKÇI, Emre, (2021), İlkokul Sınıf Öğretmenlerinin Metinlerden Ürettikleri Soruların Barrett Taksonomisine Göre İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• ÇELİKTÜRK SEZGİN, Zuhal, & GEDİKOĞLU ÖZİLHAN, Yasemin Gül, (2019), “1.-8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metne Dayalı Anlama Sorularının İncelenmesi”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 353-367. https://doi.org/10.16916/aded.530191
• ÇETİNKAYA EDİZER, Zeynep (2016). Türkçe Öğretmen Adaylarının Okumaya İlişkin Algıları. İçinde Selahattin Dilidüzgün (Ed.), Kuram ve uygulama bağlamında Türkçe öğretimi (s. 174-181). Ankara: Anı Yayıncılık.
• ÇETİNKAYA EDİZER, Zeynep, DİLİDÜZGÜN, Şükran, AK BAŞOĞUL, Duygu, KARAGÖZ, Melda, & YÜCELŞEN, Neslihan (2018). “Türkçe Öğretiminde Üstbilişsel Okuma Stratejileri ile Okuma Yöntem Tekniklerinin Metin Türüne Göre Değerlendirilmesi”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(29), 479-511.https://doi.org/10.14520/adyusbd.420841
• DEMİRTAŞ, Tuğba & SÜĞÜMLÜ, Üzeyir, (2013), “Çocukluk döneminde okuma (8-14 yaş)”, Yaşam Boyu Okuma Eğitimi (Çeviri Ed: Alparslan Okur) , Ankara: Pegem Akademi, 135-184.
• DİLİDÜZGÜN, Selahattin, (2004), “Okuma Öğretimi Hedefleri Bağlamında Türkçe Ders Kitaplarındaki Çocuk Edebiyatı Ürünleri” , Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 43-55.
• DİLİDÜZGÜN, Şükran, (2010), “Türkçe Derslerinde Metin Etkinliklerinin Okuma-Anlama Kazanımlarını Gerçekleştirme Yeterliliği – Bir Öykü Örneği”, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 13-30.
• DOĞAN GÜLDENOĞLU, Bilge Nur, (2023), “Türkçe Ders Kitabındaki Metin, Soru ve Etkinliklerin Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Açısından Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (34), 240-272. https://doi.org/10.29000/rumelide.1317599
• DUKE, Nell K., & PEARSON, P. David, (2002), “Effective practices for developing reading comprehension”, What Research Has To Say About Reading Instruction (ed A.E. Farstrup & S.J. Samuels), Newark, DE: International Reading Association, 205-242.
• DURUKAN, Erhan, (2009), “7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinleri Anlamaya Yönelik Sorular Üzerine Taksonomik Bir İnceleme”, Milli Eğitim, 38(181), 84- 93.
• EROĞLU, Duygu & KUZU, Tülay Sarar, (2014), “Türkçe Ders Kitaplarındaki Dilbilgisi Kazanımlarının ve Sorularının Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre Değerlendirilmesi”. Başkent University Journal Of Education, 1(1).
• EROĞLU, Salih (2019). 6. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metin Altı Okuma-Anlama Soru Ve Etkinliklerinin Güncellenmiş Bloom Taksonomisi'ne Göre Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• ESMER, B. ve ÇELİK, Ö. (2012, Mayıs). “5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki okuma metinleriyle ilgili soruların incelenmesi”, 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Rize.
• EVCİ, Büşra, (2021), Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin PISA Ölçütünde Metinsellik Özelliklerine Göre İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• FRAENKEL, Jack R. & WALLEN, Norman E., (2008)., How to Design and Evaluate Research in Education (7th Edition), NewYork: McGraw-Hill.
• GÖÇER, Ali , (2014), “The Assessment Of Turkish Written Examination Questions Based On The Text In Accordance With The Barrett's Taxonomy”, International Journal of Languages' Education and Teaching, 3, 1-16.
• GUTHRIE, John T., VAN METER, Peggy, MCCANN, Ann D., & WIGFIELD, Allan. (1996). “Growth Of Literacy Engagement: Changes In Motivantions And Strategies During Concept- Oriented Reading Instruction”, Reading Reserch Quarterly, 31, 306-332.
• GÜNEŞ, Firdevs, (2013), Türkçe Öğretimi Yaklaşımlar ve Modeller. Ankara: Pegem Akademi.
• İLHAN, Elif, & YAZAR, İlyas, (2021), “Temel Eğitim Türkçe Ders Kitaplarındaki Metin-Görsel İlişkisinin Görsel Tasarım Unsurları Bağlamında İncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 744-763. https://doi.org/10.53444/deubefd.1012327
• KALDIRIM, Abdullah, (2020), Barrett Taksonomisine Dayalı Öğretim Programı’nın 7.Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Becerilerine Etkisi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• KAPLAN, Kadir, (2021), “Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Dinleme/İzleme Becerisini Ölçmeye Yönelik Soruların Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre İncelenmesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 626-645. https://doi.org/10.15869/itobiad.836238
• KARACAOĞLU, Mehmet Önder, & KARAKUŞ, Neslihan, (2022), “Okuduğunu Anlama Becerisinin Geliştirilmesinde Metin Kullanımı: Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinler Üzerine Bir İnceleme”. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 50-78. https://doi.org/10.29000/rumelide.1146803
• KARATAY, Halit, (2011), Okuma Eğitimi Kuram ve Uygulama, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• KARATAY, Halit, & OKUR, Sema, (2012), “Öğretmen Adaylarının Öyküleyici ve Bilgilendirici Metinleri Özetleme Becerileri”, The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 399-420.
• KAVAK, Pınar & AKKAŞ BAYSAL, Emine, (2022), “Eleştirel Düşünme ve Problem Çözme Becerileri ile İlgili Yapılan Çalışmaların Meta Değerlendirmesi (2000-2022)”, Kocatepe Beşerî Bilimler Dergisi, 1, 37-58. https://doi.org/10.5281/zenodo.7489442
• Kişisel Gelişim. (2022). Okuma Ve Anlama Becerilerini Geliştirme Yöntemleri. Erişim: https://www.kisiselgelisim.com/okuma-anlama-becerileri.
• KOYUNCU, İzzet, (2022), Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Programı Anlama Kazanımlarının Barrett Taksonomisine Göre İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• KUZU, Tülay, (2013), “Türkçe Ders Kitaplarındaki Metin Altı Sorularının Yenilenmiş Bloom Taksonomisindeki Hatırlama ve Anlama Bilişsel Düzeyleri Açısından İncelenmesi”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 37(1), 58-76.
• MEB, (2019), İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu. (https://mufredat.meb.gov.tr)
• MEB, (2022), PISA 2022 Sonuç Raporu. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Erişim: https://www.meb.gov.tr/pisa2022
• MELNIK, Amelia, (1968), “Questions: An Instructional-Diagnostic Tool”, Journal of Reading, 11, 509-512.
• ÖZBAY, Murat & BAHAR, Mehmet Ali, (2012), “İleri Okur ve Üstbiliş Eğitimi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi,1 (1), 158-177. https://doi.org/10.7884/teke.26
• ÖZDEN, Mehtap, (2012). “Türkçe Eğitiminde Metinler ve Metinlerin iletisi”, Milli Eğitim Dergisi, 42(193), 70-80. PARIS, Scott G., & STAHL, Steven A. (Eds.). (2005). Children's Reading Comprehension And Assessment. Lawrence Erlbaum Associates Publishers. https://doi.org/10.4324/9781410612762
• PRESSLEY, Michael, (2006), Reading Instruction That Works: The Case For Balanced Teaching (3rd ed.). Guilford Press.
• POLAT, İlhan & DEDEOĞLU Hakan, (2020), “Sınıf Öğretmenlerinin Hazırladığı Metin Altı Sorularının İncelenmesi”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(4), 1468-1482. https://doi.org/10.16916/aded.782877
• SALLABAŞ, Muhammed Eyüp, & YILMAZ, Gamze, (2020), “Türkçe Ders Kitabı’nda Bulunan Metin Altı Sorularının Yenilenmiş Bloom Taksonomisi’ne Göre İncelenmesi”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 586-596. https://doi.org/10.16916/aded.679933
• SEVER, Sedat, (2015), Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık.
• SNOW, C., (2002), Reading For Understanding: Toward An R&D Program In Reading Comprehension. RAND Corporation.
• SÖNMEZ, Veysel, (2004), Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• SUR, Emine, (2022), “Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metin Altı Soruların Yenilenmiş Bloom Taksonomisi’ne Göre İncelenmesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(1), 430-451. https://doi.org/10.15869/itobiad.952572
• ŞENYILDIZ, Nagihan, (2022), Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okuma Kazanımlarını Gerçekleştirme Yeterliliği ve PISA’daki Okuma Becerileri Alanındaki Etkisi Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• TARAKÇI, Çilem & KAYADİBİ, Nuray, (2023), “Metin Türleri Açısından Ortaokul Türkçe Ders Kitapları”, International Journal of Education and New Approaches, 6(1), 150-166. https://doi.org/10.52974/jena.1302420
• TEMİZKAN, Mehmet, (2014), “Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının Türkçe Dersi Öğretim Programındaki Temel Beceriler Açısından İncelenmesi”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1), 49-72. https://doi.org/10.16916/aded.99872 UĞURELLİ, Yağmur Özge & ORHUN DEDEOĞLU, Buket, (2023), Türkçe Eğitiminde Okuma Eğitimi El Kitabı, Ankara: Pegem Akademi.
• UYANIKTÜRK, Gülsün (2024), Yabancılara Türkçe Öğretim Setlerinde Metin Altı Sorularının Barrett Taksonomisine Göre İncelenmesi: B Düzeyi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ÜLPER, Hakan & YALINKILIÇ, Kadir, (2010), “Son İki Türkçe Programına Göre Hazırlanan Türkçe Ders Kitaplarındaki Metin Sonu Sorularının Nicel ve Nitel Görünümü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 449-4.
• ÜLPER, Hakan, ÇETİNKAYA, Gökhan, & BAYAT, Nihat, (2017), “Okuduğunu Anlama Testinin Geliştirilmesi”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 175-190.
• VACCA, Jo Anne L., VACCA, Richard T., GOVE, Mary K., BURKEY, Linda C., LENHART, Lisa A., & MCKEON, Christine A. (2009). Reading And Learning To Read (7th ed.), Boston: Pearson Education, Inc.
• YILDIRIM, Kasım, (2012), “Öğretmenlerin Öğrencilerin Okuduğunu Anlama Becerilerini Değerlendirmede Kullanabilecekleri Bir Sistem: Barrett Taksonomisi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 45-58.
• YILDIRIM, Songül, (2023), Etkileşimli Okuma Yönteminde Barrett Taksonomisi ile İlkokul 3.Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Becerilerinin Geliştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• YILDIRIM, Ali & ŞİMŞEK, Hasan, (2016), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• YÜCEER, Duygu, (2022), “Türkçe Öğretiminde Soru Hazırlamada Yararlanılabilecek İki Taksonomi: Bloom ve Barrett Taksonomisinin Karşılaştırmalı İncelemesi”, Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 10 (1), 67-84. https://doi.org/10.35233/oyea.1110666