Öğretmen Adaylarının Sınıf Atmosferini Olumlu Etkileyen Davranışlar Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 66, 139 - 158, 15.12.2016

M. Sencer Bulut Ozsezer , Ayten Iflazoglu Saban

Öz

Problem Durumu: Eğitim bir iletişim
etkinliği olarak tanımlanabilir. Çünkü eğitimde amaç kaynak tarafından
amaçlanan davranışın ve davranış değişikliğinin alıcıda oluşmasıdır. Bu nedenle
karşımızdaki insanı etkileme, eğitme ve birlikte çalışma konusunda başarılı
olmak istiyorsak iyi ilişkiler içinde olmamız gerekir (Yüksel, 2008). Yani
öğretmen ve öğrencinin bir başka deyişle kaynak ve alıcının amaçları olumlu
olmalı ve iletişim şekli ise karşılıklı etkili anlaşmak temeline
dayanmalıdır.  Böyle bir durumda olumsuz
duygular, karşıt düşünceler iletilse bile, temel yaklaşım anlamak / anlatmak
yani anlaşmaktır. Böylelikle kaynak ve alıcı arasındaki ilişki güvene, değere
ve diyaloga dönüşür (Başaran, 2000). Dolayısıyla öğretmen-öğrenci ilişkisinin
çerçevesini güven-değer-diyalog bağlamında oluşturmak gerekir. Eğer
öğretmen-öğrenci arasında karşılıklı güvene, değere ve diyaloga dayalı ilişki
oluşturulabilirse bunun bir sonucu olarak sınıflarda istenilen ortam
oluşturulabilir. Olumlu iletişim ile sağlanılacak öğretim süreci, öğretmen-öğrenci
arasındaki karşılıklı güven ve anlayışın güçlendirilmesine ortam hazırlayarak
sınıfta olumlu bir havanın, olumlu sınıf atmosferinin sağlanması ile
sonuçlanacaktır. 

Sınıf içi iletişim
öğretimi gerçekleştirmenin yanı sıra kişilerarası etkileşimi de belirleyen bir
süreçtir (Kuzu, 2003). Bu iletişim amaçlıdır ve kişilerarası ilişkilerde beceri
gerektirir. Kişilerarası-sosyal becerisi gelişmiş öğretmenler hem öğretimi
gerçekleştirir hem de öğrencilerin istenmeyen davranışlarını becerikli bir
biçimde yönetir (Stemler, Elliott, Grigorenko & Sternberg, 2006).  Ancak öğretmenlerin çoğu; davranışları
yönetme ve istenmeyen davranışa neden olan öğrenci ile iletişim kurma konusunda
zorlandıklarını belirtmektedirler. Bu durum öğretmenlerin öğretimin yönetimi ile
ilgili sistematik eğitim almakla birlikte kişilerarası-sosyal etkileşimle
ilgili yeterince eğitim almamaları ile açıklanabilir. Oysa öğretmenlerin
iletişim becerilerini etkili kullanmaları aynı zamanda öğrencilerin de
kendilerini ve çevreyi algılamalarına sonra da çevreyi etkilemelerine öncülük
edecek kilit önemdedir. Öğrenci öğretmenin kullandığı iletişim biçimine göre
kendini ve başkalarını değerli bulan, insanlara ve toplumsal sorunlara duyarlı
ve etkili iletişim kurabilen bir bireye ya da değer verilmeden bilgi aktarılan,
öğrenmekten nefret eden, bireysel veya toplumsal sorunlar çıkaran,
yabancılaşmış bir bireye dönüşebilecektir. Bunun için öğrencilerin önce
öğretmenleri ile iletişim kurabilmelerinin sağlanması önemlidir.

Sınıfı etkili yönetme
işi öğretmenlik mesleğinin en önemli unsurlarından biridir. Sınıf yönetiminin amacı öğretimi kolaylaştırmanın
yanı sıra,  öğretim zamanını arttırma,
sıcak ve destekleyici bir sınıf atmosferi yaratma ve koruma, öğrencilerin zarar
verici davranışlarını önleme, istendik davranışların artması için uygun ortamı
sağlama gibi amaçları da gerçekleştirmeye yöneliktir (Doyle, 1986; Emmer ve
Stough, 2001; Jones, 1996). Tüm bu sayılanların yapılabilmesi ve olumlu sınıf
atmosferinin oluşturulabilmesi öğretmenin etkin dinlemesi, açık ve net
yönergeler verebilmesi, davranışa yönelik düzenlemeler yaparken olumlu dili ve
ben dilini etkili bir şekilde kullanabilmesiyle ilişkilendirilebilir.
Dolayısıyla sınıf atmosferi, öğrenci-öğrenci ve öğretmen-öğrenci
arasındaki kişilerarası ilişkiler, kuralların açıklığı-belirginliği,
öğrencilerin istekleri, öğretmenin desteği, tutumu, beklentileri ve yönetim
biçimi, derse yöneltmesi, katılım, ders düzeni, yenilik, güncellik, iletişimin
niteliği ve rekabet ortamı gibi faktörlerin etkileşiminden oluşmaktadır. Bu
nedenle, sınıf atmosferi, sınıfa özgü bir çevresel özellik oluşturmaktadır.
Bütün bunlardan hareketle aslında sınıf atmosferini sınıf içinde oluşan
bireylerarası iletişim, etkileşim ve ilişkiler dokusu olarak da tanımlamak
mümkündür.

İlgili literatür
incelendiğinde sınıf atmosferini konu alan araştırmaların; öğrencilerin çeşitli
kademelerde sınıf atmosferi algıları, sınıf atmosferiyle öğrenci başarısı
arasındaki ilişki, konuşma probleminin sınıf iklimine etkisi, öğretmen-öğrenci
arasındaki çeşitli konulardaki etkileşimlerin sınıf atmosferine etkileri ile
ilgili oldukları belirlenmiştir (Bilgiç, 2007; Bilgiç, 2009; Cananoğlu, 2011;
Erdoğan, 2009; Karşı, 2012; Künkül, 2008; Mumcu, 2008; Özgök, 2013).
Ulaşılabilen kaynaklar çerçevesinde öğretmen adaylarının olumlu sınıf
atmosferine yönelik öğretmen davranışlarına ilişkin görüşlerini inceleyen bir
araştırmaya rastlanmamıştır. Oysa öğretim ortamının hem öznesi hem de gelecekte
düzenleyicisi konumunda olan öğretmen adaylarının sınıf atmosferinin hangi
değişkenlerinin farkında olduklarını belirlemek önemlidir. Bu konu
eksikliklerin belirlenmesi ve gidermeye yönelik hizmet öncesi eğitim aşamasında
önlemler geliştirilmesi bakımından da önemlidir. Olumlu sınıf atmosferinin
öğrencilerin gelişimlerine katkı sağlama ve onları etkin katılıma özendirme
noktasında önemi yadsınamaz bu nedenle de bu araştırma önemlidir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın temel amacı öğretmen adaylarının sınıf atmosferini olumlu
etkileyen öğretmen davranışları hakkındaki görüşlerini belirlemektir. Bu amaç
doğrultusunda aynı zamanda öğretmen adaylarının sınıf içi olumlu atmosfere
yönelik önerdikleri iletişim stratejiler ve sınıf içi olumlu atmosfere yönelik
etkileşim ortamı hakkındaki görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Yöntemi:  Bir devlet üniversitesinin sınıf
öğretmenliği anabilim dalı 3. sınıfına devam eden öğrencilere sınıf yönetimi
dersi kapsamında öğretmen adaylarına sınıf atmosferini olumlu etkileyen sınıf
içi iletişim ve etkileşim ortamı nasıl olmalıdır? öğretmenler neler yapmalıdır?
sorusu sorularak rapor yazmaları istenmiştir. Öğrencilerden literatürden
yararlanmadan kendi görüşleri doğrultusunda raporu hazırlamaları istenmiştir.
Her bir öğretmen adayının bu görevi tek başına yapması istenmiştir ve daha
sonra bu raporlar toplanarak araştırmacılar tarafından değerlendirmeye
alınmıştır. Araştırmada 70 öğretmen adayı tarafından hazırlanan raporlar
araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Bu araştırmada verilerin analizinde
nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Öğretmen adaylarının sınıf içi olumlu atmosfere yönelik öğrenciyi tanıma, sözel olmayan iletileri etkili kullanma
ve istenmeyen davranışlarla baş etmeye
yönelik olumlu becerileri iletişim stratejileri olarak önerdikleri
belirlenmiştir. Araştırmada ayrıca sınıf içi olumlu atmosfere yönelik
etkileşim ortamı ile ilgili olarak; öğretmenin
sınıf atmosferini yaratmada önemli bir öğe olduğu, sınıfın demokratik ve sosyal
bir sistem olarak ele alınması ile öğretmenin olumlu kişilik özelliklerine
vurgu yapıldığı belirlenmiştir.

Araştırmanın Sonuçları ve Öneriler: Sonuç
olarak öğretmen adaylarının,
sınıfta olumlu atmosfer oluşturmada, öğretmenlerin yapması gereken ve yapmaması
gerekenlerin ne olduğunun az çok farkında olduğu söylenebilir. Ancak yine de
öğretmen adaylarının olumlu sınıf atmosferi oluşturma konusundaki bu
farkındalığının gelecekte sınıflarına yansıyabilmesini sağlamak amacıyla
hizmetöncesi eğitim programlarında bazı düzenlemeler yapılmalıdır. Bu bağlamda
öncelikle sınıf öğretmeni yetiştirme programında bulunan sınıf yönetimi,
öğretmenlik deneyimi ve öğretmenlik uygulaması ders programları teori ve
uygulama bütünlüğü sağlanacak şekilde yeniden düzenlenebilir. Örneğin çeşitli
uygulamalarla birebir yaşayarak sınıf atmosferi oluşturmalarına fırsat verecek
önlemler alınmalı. Ayrıca düşüncede olan öğretmen adaylarının bu tutumlarının
davranışa dönüştürülebilmesi için sınıf yönetimi ders içeriğinin eğitsel
danışmanlarla,  yansıtıcı küçük grup
yaşantı süreçleri ve uygulama ile bütünleştirilerek sunumuna yönelik
düzenlemeler yapılmalıdır

Anahtar Kelimeler

İletişim, olumlu sınıf atmosferi, aday öğretmen, sınıf yönetimi.

An Investigation on Teacher Candidates’ Perspectives about Behaviors Positively Affecting Classroom Atmosphere*

Öz

Problem
Statement:
A revision of literature shows that there are studies
focusing on student and teacher perceptions of classroom atmosphere; however,
no research has been found to be related to teacher candidates’ perspectives on
their behaviors in terms of positive classroom atmosphere. As teacher
candidates are the main subject and the future organizers of the teaching
environments, it is important to carry out a study on which variables of the
classroom atmosphere they are aware.

Purpose of the Study: This
study aims to investigate teacher candidates’ points of view about teacher
behaviors influencing the classroom atmosphere. Also, this research intends to determine
communication strategies that teacher candidates suggest about positive and
effective classroom atmospheres. 

Method: At
a primary school education department of a state university, third-year
students were told to prepare a report about the following questions:
"According to you; how should the communicative and effective classroom
context affect the classroom atmosphere?, What should teachers do? Discuss
these issues through examples.” The study was based on 70 teacher candidates’
reports about these questions. In this research, content analysis—one of the
qualitative research methods—was used.

Findings:
It was seen that teacher candidates offered some
strategies reinforcing a positive classroom atmosphere such as knowing students
and the effective use of non-verbal messages and communication methods to
struggle with unwanted classroom behaviors. In addition, it was emphasized that
the teacher was an important factor in creating the classroom atmosphere. It
was given importance that the classroom had to be considered as a democratic
and social system and the teacher’s positive personal characteristics were
highlighted.

Conclusion
and Recommendations:
It can be said that teacher candidates are, to some
extent, aware of what should be done or should not be done in creating a positive
classroom atmosphere; however, there are some points that they are lacking.
Pre-service teacher training programmes should be re-arranged in order to
compensate for these lacking points and to guide teacher candidates to a sense
of awareness in their classes. In line with this, classroom management,
teaching experience and teaching practice courses in the curriculum of
pre-school education programmes should be revised through theory and practice
entirety. 

Anahtar Kelimeler

Communication, positive classroom atmosphere, prospective teacher, classroom management.

Kaynakça

• Akdemir, H. (2014). Ogretmen adaylarinin sinif yonetimine iliskin tutum ve inanclarinin incelenmesi. Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Basaran, I.E. (2000). Egitim yonetimi: Nitelikli okul. (Education management; qualified school). Ankara: Feryal Matbaasi.
• Bilgic, E. (2007). Ilkogretim birinci kademede gorulen zorba davranislarin sinif degiskenleri ve atmosferi algilamalarina gore incelenmesi. (Investigation of bullying observed in the first grade of primary education according to perceptions of class variables and atmosphere). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Bilgic, S. (2009). Ilkogretim ogrencilerinde okul yasam kalitesi algisinin arkadaslara baglilik ve empatik sinif atmosferi degiskenleriyle iliskisinin incelenmesi. (Investigation of the relationships between the perception of school life quality and the variables of attachment to friends and empathic classroom atmosphere among elementary school students). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Brandes, D., & Ginnis, P. (1986). A guide to student-centered learning. Oxford: Basic Blackwell Ltd.
• Bulut M.S., Caglar, A., & Coskun, N. (2008). Sinif ogretmenlerin etkili iletisim becerileri hakkindaki farkindaliklarinin belirlenmesi: Nitel bir calisma ornegi. (Determining of classroom teachers' awareness of effective communication skills: A qualitative study). Proceedings of International Conference of Educational Science ICES’08 (pp. 409-419). Gazi Magosa KKTC.
• Cananoglu, E. (2011). Ilkogretim 5. sinif ogrencilerinin ogrenilmis caresizlik duzeyleri ve algilari sinif atmosferinin sosyodemografik degiskenlere gore incelenmesi. (The level of learned helplessness and perceptions of the 5th grade primary school students according to the sociodemographic variables of classroom atmosphere). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Charles, C.M., Senter, G.W., & Barr, K.B. (1996). Building classroom discipline, (5th Ed.) USA: Longman Publishers.
• Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (2nd Ed.) California: Sage Publication
• Doyle, W. (1986). Classroom organization and management. In M.C. Wittrock (Ed.), Handbook of research on teaching (3rd Edition) (pp. 392-431). New York: Macmillan
• Emmer, E.T., & Stough, L.M. (2001). Classroom management: A critical part of educational psychology, with implications for teacher education. Educational Psychologist, 36(2), 103-112.
• Erdogan, N.F. (2009). Ilkogretim sosyal bilgiler ogretiminde proje tabanli ogrenmenin ders basarisina ve sinif atmosferine etkisi. (Effect of project based learning towards achievement and classroom atmosphere in primary level social studies teaching). Unpublished Master Thesis. Dokuz Eylul University, Izmir/Turkey
• Gordon, T. (1996). Etkili ogretmenlik egitimi. (Translate: Emel Aksay). Istanbul: Sistem Yayincilik
• Hall, E., & Hall, C. (1988). Human relations in education. London: Routledge.
• Jones, V., & Jones, L. (2007). Comprehensive classroom management: Creating communities of support and solving problems. (8th Edition). USA: Pearson
• Jones, V. (1996), Classroom management. In J. Sikula (Ed.), Handbook of research on teacher education (2nd Edition.) (pp. 503-521). New York: Simon & Schuster.
• Karsi, F. (2012). Ortaogretim ogrencilerinin sinif atmosferine iliskin algilari ile akademik basarilari arasindaki iliski. (The relationship between perceptions of classroom atmosphere and academic achievement of secondary school students). Unpublished Master Thesis. Dokuz Eylul University, İzmir/Turkey
• Kuzu, T.S. (2003). Egitim ortaminda etkili sozel iletisim. (Effective verbal communication in educational environment). Milli Egitim Dergisi, 158, 14-24.
• Kunkul, T. (2008). Ogrencilerin sinif ici etkinliklere katilim duzeyleri ile algiladiklari sinif atmosferi arasindaki iliski. (The relationship between the level of participation of students in class activities and their perceived classroom atmosphere). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Kvale, S. (1996). Interviews: An introduction qualitative research interviewing. London: Sage Publication Ltd.
• Lemlech, J.K. (1999). Classroom management: Methods and techniques for elementary and secondary teachers. (3rd Edition).USA: Waveland Press.
• Martin, N.K., & Baldwin, B. (1996). Helping beginning teachers foster healthy classroom management: Implication for elementary school counselors. Elementary School Guidance and Counselling, 31(2), 106-113.
• Martin, N.K., Yin, Z., & Baldwin, B. (1998). Construct validation of the attitudes and beliefs on classroom control inventory. Journal of Classroom Interaction, 33 (2), 6-15.
• Maykut, P. & Morehouse, R. (1994). Beginning qualitative research: A philosophic and practical guide. London: The Falmer Pres.
• Mumcu, M. (2008). Ilkogretim okulu ogrenci ve ogretmenlerinin gercek ve tercih edilen sinif atmosferi algilarinin bazi degiskenlere gore incelenmesi. (Investigation of elementary school students and teachers’ real and preferred classroom atmosphere perceptions according to some variables). Unpublished Master Thesis. Inonu University, Malatya/Turkey.
• Nelson-Jones, R. (1995). The theory and practice of counseling. London: Cassell
• Nimmo, D. (1997). Judicious discipline in the music classroom. Music Educators Journal, 83(4), 27-32.
• Okut, L. (2011). Ilkogretim fen ve teknoloji, matematik ogretmenlerinin egitime ve sinif yonetimine iliskin inanclari arasindaki iliski. (Primary school science and mathematic teachers' beliefs in terms of the relationship between education and classroom management). Pegem Egitim ve Ogretim Dergisi, 1(4), 39-51.
• Ozgok, A. (2013). Ortaokul ogrencilerinde okula aidiyet duygusunun arkadaslara baglilik duzeyinin ve empatik sinif atmosferi algisinin incelenmesi. (Investigation of the sense of school belonging, peer attachment and empathic classroom atmosphere among secondary school students). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Ozturk, B. (2002) Sinifta istenmeyen davranislarin onlenmesi ve giderilmesi. (Prevention and elimination of misbehaviors in classroom). In E. Karip (Ed.), Sinif yönetimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Ozyurek, M. (2007). Olumlu Sinif yonetimi. (Positive classroom management). (2. Baskı). Ankara: Kok Yayinlari.
• Rogers, C.R. & Freiberg, H.J. (1994). Freedom to learn. (3rd Edition). New Jersey: Merrill/Prentice Hall.
• Sadik, F. (2000). Ilkogretim I. asama sinif ogretmenlerinin sinifta gozlemledikleri problem davranislar. (Misbehaviors observed by classroom teachers in the first grade of primary education). Unpublished Master Thesis. Cukurova University, Adana/Turkey.
• Sadik, F., & Bulut-Ozsezer, M.S. (2015). Ogretmen adaylarinin sinif yonetimine yonelik tutum ve inanclarinin incelenmesi (Cukurova Universitesi Ornegi). (Investigating the attitudes and beliefs of teacher candidates on classroom management Cukurova University Sample). Turkish Studies, 10(15), 749-770.
• Savran Gencer, A., & Cakıroglu, J. (2007). Turkish pre-service science teachers’ efficacy beliefs regarding science teaching and their beliefs about classroom management. Teaching and Teacher Education, 23, 664-675.
• Stemler, S.E., Elliott, J.G., Grigorenko, E.L., & Sternberg, R.J. (2006). There’s more to teaching than instruction: Seven strategies for dealing with the practical side of teaching. Educational Studies, 32(1), 101-118.
• Tas, A. (2005). Sinif yonetimini etkileyen etmenler. (Factors affecting classroom management). In H. Kiran (Ed.), Etkili sinif yonetimi (pp. 35-60). Ankara: Ani Yayincilik.
• Unal, Z., & Unal, A. (2009). Comparing beginning and experienced teachers’ perceptions of classroom management beliefs and practices in elementary schools in Turkey. The Educational Forum, 73, 256-270.
• Watson, M., & Battistich, V. (2006). Building and sustaining caring communities. In C.M. Everston & C. S. Weinstein (Ed.), Handbook of classroom management: Research, practice and contemporary issues (pp. 253-280). London: Lawrence Erlbaum, Mahwah, NJ.
• Weinstein, C.S., & Mignano, A.J. (2007). Elementary classroom management: Lesson from research and practice. (4th Edition). USA: McGraw Hill
• Wolfgang, C.H. (2001). Solving discipline and classroom management problems: Methods and models for today’s teachers. (5th Edition). Florida: John Wiley & Sons Inc.
• Yuksel, H. (2008). Iletisimin tanimi ve temel bilesenleri. (Definition and basic components of communication). In U. Demiray (Ed.), Etkili iletisim (pp. 2-41). Ankara: Pegem Akademi
• Yuksel-Sahin, F. (2010). Iletisim becerilerine genel bir bakis. (An overview of communication skills). In A. Kaya (Ed.), Kisilerarasi iliskiler ve etkili iletisim (pp. 35-68). Ankara: Pegem Akademi.