Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Epistemolojik İnançları ve Eleştirel Düşünme Eğilimleri

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 72, 203 - 220, 20.11.2017

Zeynep Koyunlu Unlu , İlbilge Dokme

Öz

Problem Durumu: Eleştirel düşünme ile epistemoloji arasındaki ilişkinin araştırılması eleştirel düşünme ile ilgili araştırmalara yeni bir bakış açısı getirmiştir. Bilgi felsefesi olarak adlandırılan epistemoloji filozofların yüzyıllardır “bilginin kaynağı nedir?” sorusuna verdiği yanıtların adresi olmuştur. Bilginin öznesi “bilen” nesnesi “bilinen” dir. Öznel felsefeler bilginin kaynağını bilene yakın görürken nesnel felsefeler bilgiyi bilinene yakın görmüşlerdir. Bilginin ne olduğu nasıl oluştuğu, bilginin kesinlik derecesi ve sınırları, bilme eyleminin nasıl gerçekleştiği üzerine inançlar ise epistemolojik inançlar kapsamında yer almaktadır. Epistemolojik inançlarla ilgili dört gelişim evresi tanımlamıştır: Bilginin doğası ile ilgili inançları düalizm evresinde olanlar bilgilerin ya mutlak doğru veya yanlış olduğunu düşünürler, çoğulcu evresinde olanlar da bir fikrin diğerinden daha üstün olduğunu ayırt edecek bir ölçüt olmaksızın farklı bakış açılarının varlığını kabul ederler. Bazı fikirlerin diğerlerinden daha iyi olduğunu fark edenlerin epistemolojik inançları göreli evrededir. Bağlılık evresinde olanlar epistemolojik olarak bazı fikirlerin diğerlerinden daha iyi olduğunu fark edip iyi olana bağlı kalırlar. Hangi perspektiften bakarsak bakalım zayıf epistemolojik inançların öğrencilerin düşünme ve mantık yürütme performanslarını sınırlayacağı, olgunlaşmış epistemolojik inançların ise öğrencilerin bu performanslarını genişleteceği düşünülebilir. Epistemolojinin bu şekilde öngörülen etkisi epistemoloji ve eleştirel düşünme arasındaki ilişkinin araştırılmasını ilgi çekici bir araştırma konusu kılmaktadır.

Zeynep KOYUNLU UNLU-Ilbilge DOKME /

Eurasian Journal of Educational Research 72 (2017) 203-220

219

Öğretmenin, yıllar boyunca öğretimin değişmeyen bileşeni olduğu göz önünde bulundurulduğunda öğrencilere eleştirel düşünme becerisinin kazandırılması ve öğrencilerin epistemolojik inançlarının güçlendirilmesi için öncelikle öğretmenlerin bu beceriye hakim olmaları gerekmektedir. Bu doğrultuda gelecek nesillerin yetişmesine katkı sağlayacak olan öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin ve epistemolojik inançlarının incelenmesi önem teşkil etmektedir. Eleştirel düşünme eğilimi ve epistemolojik inançlar, bilgiye ulaşmada bilimsel yöntemin kullanıldığı fen ile doğrudan ilişkili olduğundan bu araştırma fen bilgisi öğretmen adayları üzerinde gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı cinsiyet ve sınıf seviyesinin fen bilgisi öğretmen adaylarının epistemolojik inançları ile eleştirel düşünme eğilimlerine etkisini ve bu iki bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi belirlemektir.

Araştırmanın Yöntemi: Betimsel tarama yönteminin kullanıldığı bu araştırmaya bir üniversitenin fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören 447 öğrenci (357 kız, 90 erkek) katılmıştır. Bu öğrencilerden 115’i birinci, 119’u ikinci, 129’u üçüncü ve 84’ü dördüncü sınıf öğrencisidir. Veri toplama aracı olarak Epistemolojik İnançlar Ölçeği (EİÖ) ve California Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği (CEDEÖ) kullanılmıştır. Ölçüm güvenirliği (Cronbach Alpha) 0.72 olan EİÖ, toplam 3 boyut (öğrenmenin çabaya bağlı olduğuna inanç, öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğuna inanç, tek bir doğrunun var olduğuna inanç) ve 35 maddeden oluşmaktadır. CEDEÖ ise 6 boyut (analitiklik, açık fikirlilik, meraklılık, kendine güven, doğruyu arama, sistematiklik) ve 51 maddeden oluşmaktadır. CEDEÖ’nün ölçüm güvenirliği (Cronbach Alpha) 0.81’dir. Veriler SPSS programında analiz edilmiştir. Kayıp değerler için SPSS’de seriler ortalaması yöntemine başvurulmuştur. Daha sonra verilerin normallik varsayımları Kolmogorov-Smirnov testi ile değerlendirilmiştir. SEB ve CCTDI puanlarının cinsiyet ve sınıf seviyesine göre normal dağılım göstermediği tespit edilmiştir. Bu nedenle veri analizinde Mann Whitney U, Kruskal Wallis H- Testleri ile Sperman Brown Sıra Farkları korelasyon katsayısı kullanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Kız ve erkek öğrencilerin öğrenmenin çabaya bağlı olduğuna ve öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğuna dair faktör ortalama puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Fakat kız ve erkek öğrencilerin tek bir doğrunun var olduğuna dair inanç faktörü ortalama puanları arasında kız öğrencilerin lehine anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Ayrıca kız ve erkek öğrencilerin EİÖ puanları arasında kız öğrencilerin lehine anlamlı bir farklılık vardır. Öğrencilerin EİÖ puanları sınıf seviyesine göre farklılaşmaktadır.

Kız ve erkek öğrencilerin analitiklik, açık fikirlilik, meraklılık, kendine güven ve toplam CEDEÖ puanları arasında anlamlı olarak bir farklılık bulunmamıştır. Fakat kız ve erkek öğrencilerin doğruyu arama ve sistematiklik faktörü ortalama puanları arasında anlamlı olarak bir farklılık bulunmuştur. Öğrencilerin CEDEÖ sonuçları sınıf seviyesine göre farklılaşmamaktadır.

SEB birinci faktörü olan öğrenmenin çabaya bağlı olduğuna inanç ile analitiklik, meraklılık ve kendine güven arasında orta düzeyde ve pozitif yönde; açık fikirlilik, doğruyu arama, sistematiklik ve toplam CEDEÖ puanları arasında düşük düzeyde

220 Zeynep KOYUNLU UNLU-Ilbilge DOKME /

Eurasian Journal of Educational Research 72 (2017) 203-220

bir korelasyon vardır. EİÖ ikinci faktörü olan öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğuna inanç ve analitiklik, meraklılık, sistematiklik ve toplam CEDEÖ ortalama puanları arasında düşük düzeyde; kendine güven, açık fikirlilik ile orta düzeyde ve pozitif yönde bir ilişki vardır. EİÖ üçüncü faktörü olan tek bir doğrunun var olduğuna inanç ile açık fikirlilik ve toplam CEDEÖ puanları arasında pozitif yönde ve orta düzeyde; analitiklik, meraklılık, kendine güven, doğruyu arama, sistematiklik arasında pozitif yönde ve düşük düzeyde bir ilişki vardır. Toplam EİÖ puanları ve toplam CEDEÖ puanları arasında ise pozitif yönde ve orta düzeyde bir ilişki vardır.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Sonuç olarak fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören kız öğrencilerin epistemolojik inançlarının erkek öğrencilere göre daha gelişmiş olduğu, öğrencilerin epistemolojik inançları ve eleştirel düşünme eğilimlerinin sınıf seviyesine göre düzenli olarak değişmediği, genel olarak epistemolojik inançlar ve eleştirel düşünme eğilimleri arasında orta düzeyde bir ilişki olduğu söylenebilir. Tartışma kısmında değinildiği gibi literatürde öğretmen adayları üzerinde gerçekleştirilen epistemolojik inanç ve eleştirel düşünme konulu pek çok nicel araştırma mevcuttur. Bu araştırma sonuçlarında ortak noktalar olsa bile tutarsızlıklar mevcuttur. Cinsiyet faktörünün fen bilgisi öğretmen adaylarının öğrenme-öğretme süreçlerine ve alınan eğitimin/derslerin eleştirel düşünme ile epistemolojik inançlara etkisi konularında derinlemesine bilgi sağlayacak nitel çalışmalara ihtiyaç vardır.

Eleştirel düşünme becerisinin ve epistemolojik inançların gelişimi için öncelikle öğretmen eğitimine önem verilmelidir. Bu konuda öğrencinin gelişimine katkı sağlamakla görevli olan öğretmenlere büyük görevler düşmektedir. Demokratik bir ortamda öğrencilerin tartışmalarına, kendilerini ifade etmelerine ve düşüncelerini diğerleri ile karşılaştırmalarına izin verilmelidir.

Cinsiyet faktörünün öğrenme-öğretme sürecine olumsuz etkilerinin azaltılması için erkek öğrencilerin epistemolojik inanç ve eleştirel düşünme becerilerini geliştiren uygulamalar yapılabilir. Ayrıca fen bilgisi öğretmenliği programında verilen uygulamalı derslerde (laboratuvar ve sunumların öğrenciler tarafından yapıldığı dersler gibi) öğretmen adaylarının bu becerilerini geliştiren etkinliklere yer verilmelidir.

Anahtar Kelimeler

fen eğitimi, öğretmen eğitimi, epistemolojik inançlar, eleştirel düşünme eğilimi

Science Teacher Candidates’ Epistemological Beliefs and Critical Thinking Disposition

Öz

Purpose: The purpose of the study is to determine the effect of gender and class level on science teacher candidates’ epistemological beliefs and critical thinking disposition, as well as examine the relationship between these two dependent variables. Research Methods: This study was designed as a descriptive survey. Participants were 447 students majoring in science education. The data for the epistemological beliefs was collected with the Scale of Epistemological Beliefs (SEB); data for critical thinking disposition was collected with the California Critical Thinking Disposition Inventory (CCTDI). The data was evaluated in SPSS with a Mann Whitney U, Kolmogorov-Smirnov, and two variable correlation. Findings The study found that female students had more developed epistemological beliefs than their male counterparts. Students’ SEB and CCTDI scores also exhibit a moderate positive correlation. The students' epistemological beliefs and critical thinking dispositions did not vary regularly by class level Implications for Research and Practice: Applications developing male students’ epistemological beliefs and critical thinking skills can be done so as to reduce the negative effects of gender on the learning-teaching process. Additionally, activities should be included in applied courses (such as lab and student presentations) in the science teaching program to develop such skills in students.

Anahtar Kelimeler

science education, teacher education, epistemological beliefs, critical thinking disposition

Kaynakça

• Allen, J. D., & Razvi, S. (2006). Students’ perspectives, levels of epistemological understanding, and critical thinking dispositions related to the use of case studies in an educational psychology course. Annual Meeting of the American Educational Research Association, San Francisco.
• Arum, R., & Roksa, J. (2011). Academically adrift. Limited learning on college campuses. Chicago: the University of Chicago Press.
• Ayvacı, H. S., & Er Nas, S. (2010). Fen ve teknoloji öğretmenlerinin bilimsel bilginin epistemolojik yapısı hakkındaki temel bilgilerini belirlemeye yönelik bir çalışma [A study to determine science and technology teachers’ basic knowledge about epistemological structure of scientific knowledge. Kastamonu Education Journal, 18(3), 691-704.
• Bakır, S. (2015). Critical thinking dispositions of pre-service teachers. Educational Research and Reviews, 10(2), 225-233. doi: 0.5897/ERR2014.2021.
• Bailin, S. (1999). The problem with percy: epistemology, understanding and critical thinking. Informal Logic, 19(2&3), 161-170.
• Basbay, M. (2013). Analysing the relationship of critical thinking and metacognition with epistemological beliefs through structural equation modeling. Education and Science, 38(169), 249-262.
• Benson, G. D. (1989). Epistemology and science curriculum. Journal of Curriculum Studies, 21(4), 329-344.
• Burr, J. E., & Hofer B. K. (2002). Personal epistemology and theory of mind: deciphering young children's beliefs about knowledge and knowing. New Ideas in Psychology, 20(2-3), 199-224.
• Brownlee, J., Purdie, N., & Boulton-Lewis, G. (2001) Changing epistemological beliefs in pre service teacher education students. Teaching in Higher Education 6(2), 247-268.
• Chan, N-M., Ho, I. T., & Ku, K. Y. L. (2011). Epistemic beliefs and critical thinking of Chinese students. Learning and Individual Differences 21, 67–77.
• Chen, J., & Pajares, F. (2010). Implicit theories of ability of grade 6 science students: relation to epistemological beliefs and academic motivation and achievement in science. Contemporary Educational Psychology, 35, 75-87.
• Clifford, J. S., Boufal, M. M., & Kurtz, J. E. (2004). Personality traits and critical thinking skills in college students: Empirical tests of a two-factor theory. Assessment, 11, 169-176.
• Deryakulu, D., & Buyukozturk, S. (2002). Epistemolojik inanç olceginin gecerlik ve güvenirlik calısması [The reliability and validity study of epistemological beliefs scale]. Egitim Arastırmaları Dergisi, 8, 111–125.
• Dick, R. D. (1991). An empirical taxonomy of critical thinking. Journal of Instructional Psychology, 18(2), 79-92.
• Ennis, R. H. Ennis (1987). A Taxonomy of Critical Thinking Dispositions and Abilities. In J.B. Baron and R.J. Sternberg (Eds.), Teaching for thinking. New York: W.H. Freeman.
• Ennis, R. H. (1991). An elaboration of a cardinal goal of science instruction: scientific thinking. Educational Philosophy and Theory, 23 (1), 31-44.
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: a statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction. Millbrae, CA: The California Academic Press.
• Frankel, J. R., & Wallen, N. E. (2003). How to design and evaluate in education. New York: McGraw-Hill Higer Education.
• Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: Dispositions, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist, 53(4), 449-455.
• Hofer, B., & Pintrich, P. (1997). The development of epistemological theories: beliefs about knowledge and knowing and their relation to learning. Review of Educational Research, 67, 88-140.
• Hyytinen, H., Holma, K., Toom, A., Shavelson, R. J., & Lindblom-Ylänne, S. (2014). The complex relationship between students’ critical thinking and epistemological beliefs in the context of problem solving. Frontline Learning Research, 6, 1-25. doi: http://dx.doi.org/10.14786/flr.v2i4.124
• Koc, S., & Memduhoglu, H. B. (2017). Öğretmen adaylarının epistemolojik inançlar: bir karma yöntem çalışma [Epistemological beliefs of preservice teachers: a mixed method study]. Electronic Journal of Social Sciences, 16(60), 119-134.
• Kokdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem cozme [Uncertainty in decision making and problem solving]. Yayınlanmamıs doktora tezi, Ankara Universitesi, Ankara.
• Kuhn, D. (1999). The developmental model of critical thinking. Educational Researcher, 28(2), 16-26, 46.
• Kuhn, D., Cheney, R., & Weinstock, M. (2000). The development of epistemological understanding. Cognitive Development, 15(3), 309-328.
• Kuhn, D., & Dean, D., Jr. (2004). Metacognition: A bridge between cognitive psychology and educational practice. Theory into Practice, 43(4), 268-273.
• Kuhn, D., & Weinstock, M. P. (2002). What is epistemological thinking and why does it matter? In Hofer, B. K. & Pintrich, P. R. (Eds.), Personal epistemology: the psychology of beliefs about knowledge and knowing (pp. 121-144). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Lai, E. R. (2011). Critical thinking: A literature review. Pearson’s Research Reports. Lodewyk, K. (2007). Relations among epistemological beliefs, academic achievement, and task performance in secondary school students. Educational Psychology, 27, 307-327.
• Luft, J., & Roehrig, G. H. (2007). Capturing science teachers’ epistemological beliefs: the development of the teacher beliefs interview. Electronic Journal of Science Education, 11(2), 38-63.
• Man, C. N. (2007). Epistemological beliefs and critical thinking among Chinese students. Master thesis, The University of Hong Kong, China.
• Many, J., Howard, F., & Hoge, P. (2002). Epistemology and preservice teacher education: How do beliefs about knowledge affect our students' experiences? English Education, 34, 302-322.
• Mohamed, M. T., & El-Habba, M. (2013). The relationship between epistemic beliefs and academic performance: are better students always more mature? Journal of Educational and Developmental Psychology, 3(1). doi: http://dx.doi.org/10.5539/jedp.v3n1p158
• MoNE-TEB. (2005). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) [Science curriculum (primary and secondary schools 3, 4, 5, 6, 7 and 8 classes)]. Ankara.
• MoNE-TEB. (2017). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) [Science curriculum (primary and secondary schools 3, 4, 5, 6, 7 and 8 classes)]. Ankara.
• MoNE-TEB. (2016). Düşünme eğitimi dersi (7. ve 8. sınıflar öğretim programı) [Course of thinking education teaching program (7 and 8 classes)]. Ankara.
• Ozden, Y. (2003). Öğrenme ve öğretme [Learning and teaching]. Ank: PegemA Yayınları.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Peng, H., & Fitzgerald, G. (2006). Relationships between teacher education students' epistemological beliefs and their learning outcomes in a case-based hypermedia learning environment. Journal of Technology and Teacher Education, 14, 255-285.
• Perry, W. G. (l970). Forms of intellectual and ethical development in the college years: A scheme. New York: Holt, Rinehart and Winston.
• Peterson, A. K. (1995). The relationship between personal epistemology and accountability on critical thinking disposition. Doctoral dissertation, Iowa State University, Iowa.
• Ravindran, B., Grene, B.A. & Debacker, T.K. (2000). Predicting preservice teachers’ cognitive engagement with goals and epistemological beliefs. Department of Educational Psychology, 222-232.
• Schoenfeld, A. H. (1983). Beyond the purely cognitive: Beliefs systems, social cognitions, and metacognitions as driving forces in intellectual performance. Cognitive Science, 7, 329-363.
• Schommer, M. A. (1990). Effects of beliefs about the nature of knowledge on comprehension. Journal of Educational Psychology, 82(3), 498-504.
• Schommer, M. (1993). Epistemological development and academic performance among secondary students. Journal of Educational Psychology, 85, 406-411.
• Schommer-Aikins, M., Duell, O., & Hutter, R. (2005). Epistemological beliefs, mathematical problem-solving beliefs, and academic performance of middle school students. Elementary School Journal, 105, 289-304.
• Schommer-Aikins, M., & Easter, M. (2006). Ways of knowing and epistemological beliefs: combined effect on academic performance. Educational Psychology, 26, 411-423.
• Strathopoulou, C., & Vosniadou, S. (2007). Exploring the relationship between physical related epistemological beliefs and physical understanding. Contemporary Educational Psychology, 32, 255-281. The Delphi Report (1990). Retrieved from: https://assessment.trinity.duke.edu/documents/Delphi_Report.pdf
• Tumkaya, S. (2011). Fen bilimleri öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve öğrenme stillerinin incelenmesi [Comparison of college science major students’ learning styles and critical thinking disposition]. Journal of Kırsehir Education Faculty, 12(3), 215-234.
• Tumkaya, S. (2012). The investigation of the epistemological beliefs of university students according to gender, grade, fields of study, academic success and their learning styles. Educational Sciences: Theory & Practice, 12(1), 88-95.
• Walsh, C.M., & Hardy, R.C. (1999). Dispositional differences in critical thinking related to gender and academic major. Journal of Nursing Education, 38(4), 149-155.
• Yılmaz Tuzun, O., & Topcu, M. S. (2013). Exploration of preservice science teachers’ epistemological beliefs, world views, and self-efficacy considering gender and achievement. Elementary Education Online, 12(3), 659-673.