Türkiye’deki Ruh Sağlığı Uzmanlarının Sosyal Adalet Tutumlarının İncelenmesi

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 75, 19 - 36, 20.05.2018

Dilek Yelda Kagnıcı Serkan Denızlı

Öz

Problem Durumu: Ruh sağlığı uzmanları her geçen gün daha fazla oranda farklı kültürel özelliklere sahip olan bireylerle çalışmaktadır. Bu durum ruh sağlığı uzmanlarının çok kültürlülük, sosyal adalet ve hak savunuculuğu gibi güncel bir takım yeterliklere sahip olmalarını zorunlu kılmaktadır. Dezavantajlı gruplar sunulan hizmetlerden ve var olan olanaklardan toplumdaki diğer bireyler kadar yararlanamamaktadır. Hak savunuculuğu eşit oranda hizmetlere erişimi için dezavantajlı gruplar adına mücadele etmektir. Bu rol ve sorumluluk ruh sağlığı uzmanlarının güncel sorumluluklarının başında yer almaktadır. Türkiye’de ruh sağlığı alanında hak savunuculuğu ve sosyal adalet ile ilgili araştırma oldukça sınırlıdır. Temel bir sorumluluk ve rol olarak tanımlanan hak savunuculuğu sosyal adalet tutumu ile doğrudan ilişkilidir. Bu bağlamda Türkiye’deki ruh sağlığı uzmanlarının sosyal adalet tutumlarının irdelenmesi önemli görülmektedir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı Türkiye’deki ruh sağlığı uzmanlarının sosyal adalet tutumlarının incelenmesidir. Çok kültürlü psikolojik danışma yaklaşımının tarihsel sürecinde bazı uzmanlar çok kültürlülük konusunda duyarlılığa sahipken, bazı uzmanların çeşitlilik konularına mesafeli oldukları ve hatta çalışmalarında bu konulara yer vermedikleri görülmüştür. Ruh sağlığı uzmanının farkındalığı çok kültürlü psikolojik danışma yeterliliklerinin temelini oluşturmaktadır. Farklı kültürel özelliklere sahip bireylere ruh sağlığı hizmeti sunacak ruh sağlığı uzmanlarının kendi tutum, davranış ve değerlerinin farkında olması ön koşuldur. Bu bağlamda bu araştırmada ruh sağlığı uzmanlarının sosyal adalet tutumları kişisel değişkenler olarak ele alınan adil dünya inancı, açık görüşlülük, sosyal baskınlık yönelimi ve ahlâkî kimlik bağlamında incelenmiştir.

Araştırmanın Yöntemi: Araştırmaya Türkiye genelinden 232 ruh sağlığı (149 psikolojik danışman ve 83 psikolog) uzmanı katılmıştır. Katılımcı psikiyatrist sayısının az olması nedeniyle (n = 24), psikiyatristlerin verileri analizlere dahil edilmemiştir. Araştırmaya katılan ruh sağlığı uzmanlarının % 72.4’ü kadın, % 27.6’sı erkektir. Araştırma çevrimiçi olarak sosyal medya ve derneklerin iletişim grupları aracılığıyla yürütülmüştür. Araştırmanın verisi Sosyal Adalet Ölçeği, Açık Görüşlülük Ölçeği, Sosyal Baskınlık Yönelimi Ölçeği, Adil Dünya İnancı Ölçeği ve Ahlâkî Kimlik Ölçeği ile toplanmıştır. Araştırmada küme analizi kullanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Küme analizi sonucunda üç temel kategori ortaya çıkmıştır. Sosyal baskınlık yönelimi, adil dünya inancı puanı düşük, ahlâkî kimlik ve açık

Dilek Yelda KAGNICI – Serkan DENIZLI

Eurasian Journal of Educational Research 75 (2018) 19-36

35

görüşlülük puanı yüksek olan ruh sağlığı uzmanları “duyarlı”; sosyal baskınlık yönelimi ve adil dünya inancı puanı yüksek, ahlâkî kimlik ve açık görüşlülük puanı düşük olan ruh sağlığı uzmanları “katı”; sosyal baskınlık yönelimi, adil dünya inancı, ahlâkî kimlik ve açık görüşlülük puanı düşük olan ruh sağlı uzmanları ise “ilgisiz” olarak tanımlanmıştır. ANOVA sonuçlarına göre sosyal adalet alt ölçeğinde bu üç kategori arasında istatistik açıdan anlamlı farklılıklar bulunmuştur (F (2,229) = 18.19, p < .01). “Duyarlı” ruh sağlığı uzmanlarının sosyal adalet tutum puanlarının diğer ruh sağlığı uzmanlarından yüksek olduğu görülmüştür. Benzer şekilde algılanan davranışsal kontrol alt ölçeğinde de bu üç kategori arasında istatistik açıdan anlamlı farklılıklar bulunmuştur (F (2, 229) = 27.17, p < .01). “Duyarlı” ruh sağlığı uzmanlarının algılanan davranışsal kontrol alt ölçeği puanlarının diğer ruh sağlığı uzmanlarından yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Davranışsal niyet alt ölçeğinde de bu üç kategori arasında istatistik açıdan anlamlı farklılıklar bulunmuştur (F (2, 229) = 16.47, p < .01). “Duyarlı” ruh sağlığı uzmanlarının niyet alt ölçeği puanlarının diğer ruh sağlığı uzmanlarından yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öznel normlar alt ölçeğinde ise anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırmanın bulgularına göre “duyarlı” olan ruh sağlığı uzmanlarının sosyal adalet tutum puanları “katı” ve “ilgisiz” ruh sağlığı uzmanlarından daha yüksek bulunmuştur. Sonuçlar incelendiğinde Türkiye’deki ruh sağlığı uzmanlarının bir kısmının kültürel konularda “katı” bir kısmının ise “ilgisiz” olduğu görülmüştür. Katı olarak nitelendiren grubun sosyal baskınlık yöneliminin ve adil dünya inancının yüksek olması, yani toplumda yaşayan bazı grupların diğerlerinden daha üstün olduğunu ve herkesin hak ettiği şekilde yaşadığını düşünmeleri oldukça düşündürücüdür. Bu grubun aynı zamanda açık görüşlülük ve ahlâkî kimlik puanları da düşük çıkmıştır. Tüm bu bulgular birlikte değerlendirildiğinde toplumdaki tüm gruplara ruh sağlığı hizmeti sunma görevi üstlenmiş olan bir grup ruh sağlığı uzmanının bazı kültürel grupları daha üstün görebileceği; dezavantajlı grupların karşılaştıkları ayrımcı tutumları bir şekilde hak ettiklerini düşünebileceği; farklılıklar karşısında açık görüşlü olamayabileceği ve ahlâkî açıdan olması beklenen düzeyde gelişemediği gibi bir olasılık ortaya çıkmaktadır. Yine bulgular incelendiğinde bir grup ruh sağlığı uzmanının ise “ilgisiz” olduğu görülmüştür. Her iki grubun da dezavantajlı gruplarla çalışma konusunda yetersiz kalma olasılıklarının oldukça yüksek olduğu açıktır.

Toplumdaki tüm bireylerin etkili bir şekilde ruh sağlığı hizmetlerinden faydalanmaları gerekmektedir. Bunun içinde ruh sağlığı hizmeti sunan uzmanların farklılık konusunda duyarlı, bilgili ve farklılıklara sahip bireylerle çalışabilecek yeterliğe sahip olması gerekmektedir. Bu konuda ruh sağlığı eğitimcilerine ciddi sorumluluklar düşmektedir. Özellikle gerek psikoloji gerekse psikolojik danışma eğitiminde çok kültürlülük ve sosyal adalet konularına yer verilmeli ve ruh sağlığı uzmanları farklı kültürel özelliklere sahip danışanlara ve gruplara ruh sağlığı hizmeti sunabilecek yeterliklerle donatılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal adalet, ruh sağlığı uzmanları, adil dünya inancı, sosyal baskınlık yönelimi, açık görüşlülük, ahlâkî kimlik

Examining Mental Health Professionals’ Social Justice Attitudes in Turkey

Öz

Purpose: Mental health professionals’ personal values have a critical role in providing efficient services to culturally diverse clients, being social advocates, and promoting social justice. In the present study, mental health professionals in Turkey were assumed to be grouped under three categories: the ones who are sensitive, who are rigid, and who are apathetic based on their Belief in a Just World, moral identity, open-mindedness, and social dominance orientation scores. The study aimed to examine the differences among these three groups of mental health professionals in Turkey in relation to social justice.

Methods: A total of 232 mental health professionals participated in the study. The Social Justice Scale, Moral Identity Scale, Open-Mindedness Scale, Social Dominance Scale, and Belief in a Just World Scale were used to collect data, and cluster analysis was performed to analyze the data. Findings: The results indicated that there were statistically significant differences between three categories regarding social justice scores. Results pointed out that sensitive Turkish mental health professionals were more to prone to social justice than the other groups. Implications for Research and Practice: According to the results, there is a potential risk that there might be cultural groups outside of the boundaries of these mental health professionals’ scope of justice. In order to prevent these risks, some precautions should be taken during mental health professionals’ training. Mental health professionals should be equipped with current competencies to provide service to diverse groups

Anahtar Kelimeler

Social justice mental health professionals belief in a just world moral identity open-mindedness social dominance orientation

Kaynakça

• ACA Advocacy Competencies (2003). Advocacy competencies. http://www.counseling.org/
• Aguiar, P., Vala, J., Correia, E. I., & Pereira, E. C. (2008). Justice in our world and in that of others: Belief in a just world and reactions to victims. Social Justice Research, 21, 50–68.DOI 10.1007/s11211-007-0059-3
• Akrami, N., & Ekehammar, B. (2006). Right-wing authoritarianism and social dominance orientation. Their roots in big-five personality factors and facets. Journal of Individual Differences, 27, 1-10.
• Altemeyer, B. (1998). The other “authoritarian personality.” In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 30, pp. 47–92). Orlando, FL: Academic Press.
• Aquino, K., & Reed, A., (2002). The self-importance of moral identity. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 1423–1440. Dilek Yelda KAGNICI – Serkan DENIZLI
• Aslan, S., & Gulacti, F. (2013). Üniversite öğrencilerinin sosyal adalete ilişkin görüşleri [The Views of university students regarding social justice]. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 203-214.
• Bektas, D. Y. (2006). Kültüre duyarlı psikolojik danışma yeterlikleri ve psikolojik danışman eğitimindeki yeri [Multicultural counseling competences and the place of multicultural competences in counseling education]. Ege Eğitim Dergisi, 1, 43-59.
• Bemak, F., Chung, R. C., Talleyrand, R. M., Jones, H., & Daquin, J. (2011). Implementing multicultural social justice strategies in counselor education training programs. Journal for Social Action in Counseling and Psychology, 3, 29-43.
• Broido, E. M., & Reason, R. D. (2005). The development of social justice attitudes and actions: An overview of current understandings. New Directions for Student Services, 110, 17-28.
• CD’Andrea, M., & Daniels, J. (1991). Exploring the different levels of multicultural counseling training in counselor education. Journal of Counseling & Development, 70, 78-85.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2015). Research methods, design and analysis. (12th ed.). Pearson Education Limited: Harlow-Essex.
• Cimilli, C. (2002). Kültür ve depresyon. Türkiye’den bir bakış [Culture and depression. A view from Turkey]. In K. Sayar (Ed.), Kültür ve ruh sağlığı [In culture and mental health] (p. 163-184). Ankara: Metis Yayıncılık
• Cirik, İ. (2015). Psychometric characteristics of the social justice scale’s Turkish form and a structural equation modeling. Eurasian Journal of Educational Research, 61, 23-44. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2015.61.2
• Cetinalp Sahin, P. (2014). Polis okulu öğrencilerinin adil dünya inancı, otoriterlik,sistemimeşrulaştırma, vatanseverlik ve insan hakları tutumlarının incelenmesi [Investigating Police School Students’ BJW, authoritarianism, system legitimation, patriotism and human rights attitudes] (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) [Unpublished masters thesis]. Ege Üniversitesi, İzmir.
• Eisenberg, N., & Morris, A:S. (2001). The origins and social significance of empathy-related responding. a review of empathy and moral development: Implications for caring and justice by M. L. Hoffman. Social Justice Research, 14, 95-120.
• Erdur-Baker, O. (2007). Psikolojik danışma ve kültürel faktörler [Counseling and cultural factors]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi [Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal], 27, 109-122
• Furhnam, A. (2003). Belief in a just world: research progress over the past decade. Personality and Individual Differences, 34, 795–817. 30 Dilek Yelda KAGNICI – Serkan DENIZLI
• Garmon, M. A. (2010). Six key factors for changing preservice teachers’ attitudes/beliefs about diversity. Educational Studies, 38, 275-286.
• Gezer, M. (2017). Öğretimde Sosyal Adalet İnançları Ölçeği’nin Türkçe uyarlaması [The Turkish adaptation of Learning to Teach for Social Justice–Beliefs Scale]. Sakarya University Journal of Education, 7(2), 295-309.
• Goregenli, M. (2010). Psikolojinin Kürt sorunu ile imtihanı [Psychology’s examination with Kurdish question]. Eleştirisel Psikoloji Bülteni [Critical Psychology Bulletin], 3-4, 1-11. Haddock, G., & Maio, G. R. (2005) Contemporary perspectives on the psychology of attitudes. Psychology Press: Hove and Newyork.
• Hasta, D. & Karacanta, H. (2013). Sağ, merkez ve sol görüşlü öğrencilerde yetkecilik, sosyal baskınlık yönelimi ve benlik saygısı [authoritarianism, social donimance orientaiton and self-respect in right, center and left wing students]. (Yayınlanmamış Araştırma Raporu) [Unpublished research report].
• Hello, E., Scheepers, P., & Sleegers, P. (2006). Why the more educated are less inclined to keep ethnic distance: An empirical test of four explanations. Ethnic and Racial Studies, 29 (5), 959–985.
• Heppner, P.P., Kivlihgan, D. M. & Wampold, B. E. (2008). Research design in counseling. (3rd ed.). Thomson Brooks/Cole: Belmont.
• Kagnici, D. Y. (2011). Teaching multicultural counseling: An example from a Turkish counseling undergraduate program. Eurasian Journal of Educational Research, 44, 118-128.
• Kagnici, D. Y. (2013). Çok kültürlü psikolojik danışman eğitiminin rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programlarına yerleştirilmesi. [Accommodating multicultural counseling training in the guidance and counseling undergraduate programs]. Türk Psikoloji Danışma ve Rehberlik Dergisi [Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal], 5(40), 222-231.
• Kagnici, D. Y. (2014). Reflections of a multicultural counseling course: A qualitative study with counseling students and counselors. Educational Sciences: Theory & Practice. DOI: 10.12738/estp.2014.1.1965.
• Kagnici, D. Y. (2015). Psikolojik danışman eğitiminde cinsel yönelim olgusunun irdelenmesi: Benim Çocuğum Filmi [Examination of sexual orientation in counseling education: “My Child film”]. Türk Psikoloji Danışma ve Rehberlik Dergisi [Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal], 44, 83-95.
• Kagnici, D. Y. (2017). Suriyeli mülteci çocukların kültürel uyum sürecinde okul psikolojik danışmanlarına düşen rol ve sorumluluklar [School counselors’ roles and responsibilities in cultural adaptation process of Syrian refugee children] Elementary Education Online, 16(4), 1768-1776. doi: 10.17051/ilkonline.2017.342990
• Karacanta, H. (2002). Üniversite öğrencilerinin sosyal baskınlık yönelimi ve başka bazı değişkenler açısından karşılaştırılması [Comparing university students’ social dominance orientation in terms of various variables]. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) [Unpublished Masters Thesis]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karairmak, Ö. (2008). Çok kültürlülük, kültürel duyarlılık ve psikolojik danışma [Multiculturalism, cultural sensitivity and counseling]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi [Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal], 532, 115-126.
• Karairmak, Ö. (2015). Kültüre duyarlı ve hak savunucusu psikolojik danışman eğitimi [Changing paradigm in counseling field: Culturally sensitive and advocate counselor training] In. F. Kurter & J.S. Mattis (Ed.), Türkiye’de uygulamacıların gözüyle psikolojik danışmada kültüre duyarlı olma [Being culturally sensitive in counseling from practioners point of view in Turkey] (pp. 362-385) İstanbul: Bahçeşehir University Press
• Kaygusuz, C. (2009). İnsan bilimleri, olgu değer sorunu ve akademik bilimlere yansıması [Human sciences, phenomonen value problem and reflections to academic sciences] Eleştirisel Psikoloji Bülteni [Critical Psychology Bulletin], 2, 48-60.
• Keklik, İ. (2010). Psikolojik danışma alanının hak savunuculuğu bağlamında birey ötesi sorumlulukları [Advocacy: Responsibilities of the field of counseling beyond the individual client]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi [Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal], 4 (33), 89-99.
• Koc, Z. (2003). Kültüre duyarlı psikolojik danışma yaklaşımı: Kuramsal bir açıklama [Multicultural counseling approach: A theoretical study]. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi [Gazi University Journal of Industrial Arts Education Faculty], 11, 1-17.
• Lee, C. C. (2007). Social justice: A moral imperative for counselors. ACA Professional Counseling Digest. Retrived November 2014, from www.counseling.org/ docs/defaultsource/library-archives/professional-counselordigest/ acapcd-07.pdf?sfvrsn=4
• Lee, C. C. (2007). Social justice: A moral imperative for counselors. ACA Professional Counseling Digest. Retrived November 2014, from www.counseling.org/ docs/defaultsource/library-archives/professional-counselordigest/ acapcd-07.pdf?sfvrsn=4
• Lewis, J., & Bradley, L. J. (2000). Advocacy in counseling (Ed.). Greensboro: Caps Publication. Parihk, S.B., Post, P., & Flowers, C. (2011). Relationship between a belief in a just world and social justice advocacy attitudes of school counselors. Counseling and Values, 56, 56-72.
• Polat, S. (2007). Eğitim politikalarının sosyal adalet açısından sonuçları konusunda yönetici ve öğretmen görüşleri [Educational policies social justice in terms of results about view of administrator and teachers]. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) [Unpublished Phd thesis]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Pratto, F., Sidanius, J, Stallworth, L. M., & Malle, B. F. (1994). Social dominance orientation: A personality variable predicting social and political attitudes. Journal of Personality and Social Psychology 67, 741-763.
• Miranda, A. H., Radliff, K. M., Cooper, J.M., & Eschenbrenner, C. R. (2014). Graduate student perceptions of the impact of trainıng for social justice: Development of a training model. Psychology in the Schools, 51(4), 348-365.
• Motulsky, S.L., Gere, S. H., Saleem, R. & Trantham, S. M. (2014). Teaching social justice in counseling psychology. The Counseling Psychologist, 42(8), 1058–1083.
• Nagda, B. A. , Gurin, P. & Lopez, G. E. (2003) Transformative pedagogy for democracy and social justice. Race Ethnicity and Education, 6, 165-191, DOI: 10.1080/13613320308199 65-191, DOI: 10.1080/13613320308199.
• Overcash, W. S., Calhoun, L. G., Cann, A., & Tedeschi, R. G. (1996). Coping with crises: An examination of the impact of traumatic events on religious beliefs. Journal of Genetic Psychology, 157, 455-464.
• Ozdemir, M. (2017). Examining the relations among social justice leadership, attitudes towards school and school engagement. Education and Science, 42, 267-281. DOI: 10.15390/EB.2017.6281
• Pedersen, P. B. (2002). Ethics, competence and Professional issues in cross cultural counseling. In P.B. Petersen, W.J. Lonner, J.E. Tribmble & J.G.Dragun (Ed.), Counseling across cultures (5th Ed., pp. 3-28). Sage Publications.
• Ridley, C. R., & Kleiner, A. J. (2003). Multicultural counseling competence: History, themes and issues. In D. B. Pope Davis, H. L. K. Coleman, W. M. Liu & R. L. Toporek (Ed.), Handbook of multicultural competencies in counseling and psychology. California: Sage Publications
• Sam A., Hardy, S.A., Bhattacharjee, A., Reed, A., & Aquino, A. (2010). Moral identity and psychological distance: The case of adolescent parental socialization. Journal of Adolescence 33, 111–123.
• Sidanius, J. & Pratto, F. (2011). Social dominance theory. In Paul A. M. Van Lange, Arie W. Kruglanski, E. Tory Higgins (Ed.), Handbook of theories of social psychology (Volume two). Sage Publication.
• Stephan, W. G., & Finlay, K. (1999). The role of empathy in improving intergroup relations. Social Issues, 55, 729-743.
• Sue, D. W., Arredondo, R., & McDavis, R. J. (1992). Multicultural counseling competencies and standards: A call to the profession. Journal of Multicultural Counseling and Development, 20, 64-88.
• Tomul, E. (2009). İlköğretim okullarındaki sosyal adalet uygulamalarına ilişkin yönetici görüşleri [Opinions of administrators on social justice practices in elementary schools]. Eğitim ve Bilim [Education and Science], 34(152), 126-137.
• Torres-Harding, S.R., Siers, B., & Olson, B. (2012). Development and psychometric evaluation of the Social Justice Scale (SJS). American Journal of Community Psychology, 59 (1-2), 77-88. DOI: 10.1007/s10464-0111-9478-2
• Van Soest, D. (1996). Impact of social work education on student attitudes and behavior concernıng oppression. Journal of Social Work Education, 32, 191-202.
• Vera, E. M., & Speight, S. L. (2003). Multicultural competence, social justice and counseling psychology: Expanding our roles. The Counseling Psychologist, 31, 253-272.
• Van der Zee, K. I., & Van Oudenhoven, J. P. (2000). Psychometric qualities of the multicultural personality questionnaire: a multidimensional instrument of multicultural effectiveness. European Journal of Personality, 14, 291–309.
• Vontress, C. E. (2002). Culture and counseling. In W. J. Lonner, D. L. Dinnel, S. A. Hayes, & D. N. Sattler (Ed.), Online readings in psychology and culture (Unit 10, Chapter 1). Retrieved from http://www.wwu.edu/~culture.
• Ward, C., Leong, C., & Low, M. (2004). Personality and sojourner adjustment. An exploration of big five and cultural fit proposition. Journal of Cross-Cultural Psychology, 35, 137–151.
• Yildirim, N., & Akgun, S. (2013). Sivil toplum kuruluşu gönüllülerinin sosyal sistemin meşruiyetine ilişkin algıları, adil dünya inançları ve sosyal baskınlık yönelimleri [Perceived legitimacy of the social system, belief in a just world and social dominance orientation of volunteers in non-governmental organizations]. Toplum ve Sosyal Hizmet [Community and Social Service], 22, 115-128.
• Yilmaz, F., & Yilmaz, F. (2015). Ahlâkî Kimlik Ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması [The validity and reliability study of Moral Identity Scale’s Turkish version]. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi [Celal Bayar University Social Sciences Journal] 13,111-133.